DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 1
Dankbaarheid en Eenzaamheid onder Volwassenen: Een Cross-Sectioneel Onderzoek naar
de Mediërende Rol van Positief Affect en Positieve Herwaardering
Gratitude and Loneliness Among Adults: A Cross-Sectional Study on the Mediating Role of
Positive Affect and Positive Reappraisal
Naam student: Savan Zijlstra
Studentnummer:
Cursusnaam en cursuscode: PM9816 Masterthesis Klinische psychologie
Begeleiders:
Examinator:
Inleverdatum: 03-09-2025
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 2
Inhoudsopgave
Samenvatting ................................................................................................................... 5
Inleiding ........................................................................................................................... 7
Dankbaarheid en eenzaamheid ........................................................................................... 10
Positief affect als mediator .................................................................................................. 11
Positieve herwaardering als mediator ................................................................................. 13
Conceptuele relatie tussen positief affect en positieve herwaardering .............................. 15
Probleemstelling .................................................................................................................. 16
Hypothesen .......................................................................................................................... 18
Methoden ...................................................................................................................... 19
Design ................................................................................................................................... 19
Procedure en steekproef...................................................................................................... 20
Meetinstrumenten ............................................................................................................... 22
Eenzaamheid .................................................................................................................... 22
Dankbaarheid................................................................................................................... 23
Positief affect ................................................................................................................... 23
Positieve herwaardering .................................................................................................. 24
Demografische variabelen ............................................................................................... 25
Ethische verantwoording ..................................................................................................... 25
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 3
Analyse ................................................................................................................................. 26
Datascreening .................................................................................................................. 26
Beschrijvende statistieken................................................................................................ 27
Betrouwbaarheidsanalyses .............................................................................................. 27
Assumptiechecks .............................................................................................................. 27
Bivariate correlaties ......................................................................................................... 27
Regressie- en mediatieanalyses ....................................................................................... 28
Resultaten ...................................................................................................................... 28
Datascreening....................................................................................................................... 28
Beschrijvende statistieken ................................................................................................... 29
Betrouwbaarheidsanalyses .................................................................................................. 30
Assumptiechecks .................................................................................................................. 30
Bivariate correlaties ............................................................................................................. 31
Regressie- en mediatieanalyses ........................................................................................... 32
Discussie ........................................................................................................................ 34
Dankbaarheid en eenzaamheid ....................................................................................... 35
Positief affect als mediator .............................................................................................. 36
Positieve herwaardering als mediator ............................................................................. 37
Invloed van leeftijd en geslacht ....................................................................................... 39
Beperkingen en aanbevelingen vervolgonderzoek .............................................................. 40
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 4
Conclusie en implicaties ....................................................................................................... 43
Referenties..................................................................................................................... 45
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 5
Samenvatting
Eenzaamheid is een groeiend maatschappelijk probleem dat samenhangt met diverse negatieve
gezondheidsuitkomsten. Het is daarom belangrijk meer inzicht te krijgen in factoren die eenzaamheid
beïnvloeden. Eerdere studies toonden een negatief verband tussen eenzaamheid en dankbaarheid,
een levenshouding waarbij men het positieve in het leven waardeert. Dankbaarheid kan het aangaan
en onderhouden van relaties bevorderen, wat mogelijk leidt tot minder eenzaamheid. Deze cross-
sectionele studie onderzocht bij 508 Nederlandse volwassenen (M = 49.5, SD = 17.5, 50.4% vrouw) de
relatie tussen dankbaarheid en eenzaamheid middels een online vragenlijst. Daarbij werd gekeken
naar de mediërende rol van positief affect (het ervaren van positieve gevoelens) en positieve
herwaardering (een cognitieve strategie waarbij men negatieve situaties positief herinterpreteert).
De resultaten toonden een sterke negatieve samenhang tussen dankbaarheid en eenzaamheid (b = -
2,33, 95% BI [-2,59, -2,06], p < .001), welke deels werd verklaard door positief affect (b = -0.43, 95%
BI [-0.60, -0.27], p < .001). Positieve herwaardering was onverwachts geassocieerd met een toename
van eenzaamheid (b = 0.19, 95% BI [0.05, 0.35], p < .001). Mogelijk verloopt deze relatie omgekeerd,
waardoor dankbaarheid toeneemt. Deze resultaten wijzen op mogelijke onderliggende mechanismen
in het verband tussen dankbaarheid en eenzaamheid. Voor toekomstig onderzoek wordt aanbevolen
longitudinale of experimentele designs te gebruiken, sociale wenselijkheid te beperken met
alternatieve meetmethoden, en meerdere meetmomenten te gebruiken om tijdelijke stemmingen
van stabiele eigenschappen te onderscheiden. De bevindingen benadrukken dat interventies zich
kunnen richten op het stimuleren van positieve emoties, terwijl cognitieve strategieën zoals positieve
herwaardering op de context moeten worden afgestemd.
Keywords: dankbaarheid, eenzaamheid, positief affect, positieve herwaardering
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 6
Abstract
Loneliness is an increasing societal concern associated with various negative health outcomes. It is
therefore important to understand the factors that influence loneliness. Previous research has found
a negative relationship between loneliness and gratitude, a life orientation characterized by
appreciating positive aspects of life. Gratitude may support the formation and maintenance of social
relationships, potentially reducing feelings of loneliness. This cross-sectional study investigated the
link between gratitude and loneliness in 508 Dutch adults (M = 49.5, SD = 17.5; 50.4% female) using
an online survey. We examined the mediating roles of positive affect (experiencing positive
emotions) and positive reappraisal (a cognitive strategy involving the reinterpretation of negative
situations in a positive light). Results showed a strong negative association between gratitude and
loneliness (b = -2.33, 95% CI [-2.59, -2.06], p < .001), partially explained by positive affect (b = -0.43,
95% CI [-0.60, -0.27], p < .001). Unexpectedly, positive reappraisal was associated with higher
loneliness (b = 0.19, 95% CI [0.05, 0.35], p < .001). This relationship may function in reverse,
potentially enhancing gratitude. These findings point to potential mechanisms underlying the
gratitude–loneliness link. Future research should employ longitudinal or experimental designs,
reduce social desirability bias through alternative measures, and include multiple measurement
points to distinguish temporary moods from stable traits. The results suggest that interventions
could focus on enhancing positive emotions, while cognitive strategies, such as positive reappraisal,
should be applied with attention to context.
Keywords: gratitude, loneliness, positive affect, positive reappraisal
, DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 7
Inleiding
Eenzaamheid vormt een groeiend probleem in de hedendaagse samenleving. In 2023 voelde
28,6% van de Nederlandse bevolking zich enigszins eenzaam, en 10,8% zelfs sterk eenzaam (CBS
Statline, 2024). Hierbij is een stijgende trend gaande, die al vóór 2020 zichtbaar was en daarmee
onafhankelijk van de coronacrisis lijkt te bestaan (De Staat van Volksgezondheid en Zorg, 2023). Waar
eenzaamheid eerder vooral onder ouderen voorkwam, blijken tegenwoordig ook jongeren en
volwassenen steeds vaker eenzaam te zijn (De Staat van Volksgezondheid en Zorg, 2023). Mogelijk
spelen factoren als een toename van digitale communicatie en thuiswerken hierin een rol (Lim et al.,
2020; Sundermeyer, 2025).
Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het subjectieve gevoel van een tekort aan sociale
relaties of aan de kwaliteit van de sociale relaties (Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007).
Eenzaamheid verschilt daarmee van objectieve sociale isolatie: iemand met een kleine sociale kring
hoeft zich niet eenzaam te voelen, terwijl iemand met een uitgebreid sociaal netwerk zich wel
eenzaam kan voelen (Perlman & Peplau, 1982; Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007). Er wordt vaak
onderscheid gemaakt tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid verwijst naar
het gemis van contact met een bredere sociale groep, zoals kennissen, collega's of een gemeenschap.
Emotionele eenzaamheid daarentegen ontstaat door het ontbreken van hechte, intieme relaties,
zoals die met een partner of beste vriend(in) (Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007).
Een toename in eenzaamheid is problematisch, omdat eenzaamheid vaak wordt
geassocieerd met uiteenlopende negatieve uitkomsten op het gebied van de fysieke en mentale
gezondheid. Onderzoek wijst onder andere op een verhoogd risico op depressie, diverse lichamelijke
aandoeningen en vroegtijdige sterfte (Holt-Lunstad et al., 2015; Luo et al., 2012; Ong et al., 2016;
Paul et al., 2021). Mede vanwege deze negatieve gezondheidsgevolgen krijgt eenzaamheid zowel
Dankbaarheid en Eenzaamheid onder Volwassenen: Een Cross-Sectioneel Onderzoek naar
de Mediërende Rol van Positief Affect en Positieve Herwaardering
Gratitude and Loneliness Among Adults: A Cross-Sectional Study on the Mediating Role of
Positive Affect and Positive Reappraisal
Naam student: Savan Zijlstra
Studentnummer:
Cursusnaam en cursuscode: PM9816 Masterthesis Klinische psychologie
Begeleiders:
Examinator:
Inleverdatum: 03-09-2025
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 2
Inhoudsopgave
Samenvatting ................................................................................................................... 5
Inleiding ........................................................................................................................... 7
Dankbaarheid en eenzaamheid ........................................................................................... 10
Positief affect als mediator .................................................................................................. 11
Positieve herwaardering als mediator ................................................................................. 13
Conceptuele relatie tussen positief affect en positieve herwaardering .............................. 15
Probleemstelling .................................................................................................................. 16
Hypothesen .......................................................................................................................... 18
Methoden ...................................................................................................................... 19
Design ................................................................................................................................... 19
Procedure en steekproef...................................................................................................... 20
Meetinstrumenten ............................................................................................................... 22
Eenzaamheid .................................................................................................................... 22
Dankbaarheid................................................................................................................... 23
Positief affect ................................................................................................................... 23
Positieve herwaardering .................................................................................................. 24
Demografische variabelen ............................................................................................... 25
Ethische verantwoording ..................................................................................................... 25
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 3
Analyse ................................................................................................................................. 26
Datascreening .................................................................................................................. 26
Beschrijvende statistieken................................................................................................ 27
Betrouwbaarheidsanalyses .............................................................................................. 27
Assumptiechecks .............................................................................................................. 27
Bivariate correlaties ......................................................................................................... 27
Regressie- en mediatieanalyses ....................................................................................... 28
Resultaten ...................................................................................................................... 28
Datascreening....................................................................................................................... 28
Beschrijvende statistieken ................................................................................................... 29
Betrouwbaarheidsanalyses .................................................................................................. 30
Assumptiechecks .................................................................................................................. 30
Bivariate correlaties ............................................................................................................. 31
Regressie- en mediatieanalyses ........................................................................................... 32
Discussie ........................................................................................................................ 34
Dankbaarheid en eenzaamheid ....................................................................................... 35
Positief affect als mediator .............................................................................................. 36
Positieve herwaardering als mediator ............................................................................. 37
Invloed van leeftijd en geslacht ....................................................................................... 39
Beperkingen en aanbevelingen vervolgonderzoek .............................................................. 40
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 4
Conclusie en implicaties ....................................................................................................... 43
Referenties..................................................................................................................... 45
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 5
Samenvatting
Eenzaamheid is een groeiend maatschappelijk probleem dat samenhangt met diverse negatieve
gezondheidsuitkomsten. Het is daarom belangrijk meer inzicht te krijgen in factoren die eenzaamheid
beïnvloeden. Eerdere studies toonden een negatief verband tussen eenzaamheid en dankbaarheid,
een levenshouding waarbij men het positieve in het leven waardeert. Dankbaarheid kan het aangaan
en onderhouden van relaties bevorderen, wat mogelijk leidt tot minder eenzaamheid. Deze cross-
sectionele studie onderzocht bij 508 Nederlandse volwassenen (M = 49.5, SD = 17.5, 50.4% vrouw) de
relatie tussen dankbaarheid en eenzaamheid middels een online vragenlijst. Daarbij werd gekeken
naar de mediërende rol van positief affect (het ervaren van positieve gevoelens) en positieve
herwaardering (een cognitieve strategie waarbij men negatieve situaties positief herinterpreteert).
De resultaten toonden een sterke negatieve samenhang tussen dankbaarheid en eenzaamheid (b = -
2,33, 95% BI [-2,59, -2,06], p < .001), welke deels werd verklaard door positief affect (b = -0.43, 95%
BI [-0.60, -0.27], p < .001). Positieve herwaardering was onverwachts geassocieerd met een toename
van eenzaamheid (b = 0.19, 95% BI [0.05, 0.35], p < .001). Mogelijk verloopt deze relatie omgekeerd,
waardoor dankbaarheid toeneemt. Deze resultaten wijzen op mogelijke onderliggende mechanismen
in het verband tussen dankbaarheid en eenzaamheid. Voor toekomstig onderzoek wordt aanbevolen
longitudinale of experimentele designs te gebruiken, sociale wenselijkheid te beperken met
alternatieve meetmethoden, en meerdere meetmomenten te gebruiken om tijdelijke stemmingen
van stabiele eigenschappen te onderscheiden. De bevindingen benadrukken dat interventies zich
kunnen richten op het stimuleren van positieve emoties, terwijl cognitieve strategieën zoals positieve
herwaardering op de context moeten worden afgestemd.
Keywords: dankbaarheid, eenzaamheid, positief affect, positieve herwaardering
,DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 6
Abstract
Loneliness is an increasing societal concern associated with various negative health outcomes. It is
therefore important to understand the factors that influence loneliness. Previous research has found
a negative relationship between loneliness and gratitude, a life orientation characterized by
appreciating positive aspects of life. Gratitude may support the formation and maintenance of social
relationships, potentially reducing feelings of loneliness. This cross-sectional study investigated the
link between gratitude and loneliness in 508 Dutch adults (M = 49.5, SD = 17.5; 50.4% female) using
an online survey. We examined the mediating roles of positive affect (experiencing positive
emotions) and positive reappraisal (a cognitive strategy involving the reinterpretation of negative
situations in a positive light). Results showed a strong negative association between gratitude and
loneliness (b = -2.33, 95% CI [-2.59, -2.06], p < .001), partially explained by positive affect (b = -0.43,
95% CI [-0.60, -0.27], p < .001). Unexpectedly, positive reappraisal was associated with higher
loneliness (b = 0.19, 95% CI [0.05, 0.35], p < .001). This relationship may function in reverse,
potentially enhancing gratitude. These findings point to potential mechanisms underlying the
gratitude–loneliness link. Future research should employ longitudinal or experimental designs,
reduce social desirability bias through alternative measures, and include multiple measurement
points to distinguish temporary moods from stable traits. The results suggest that interventions
could focus on enhancing positive emotions, while cognitive strategies, such as positive reappraisal,
should be applied with attention to context.
Keywords: gratitude, loneliness, positive affect, positive reappraisal
, DANKBAARHEID EN EENZAAMHEID ONDER VOLWASSENEN 7
Inleiding
Eenzaamheid vormt een groeiend probleem in de hedendaagse samenleving. In 2023 voelde
28,6% van de Nederlandse bevolking zich enigszins eenzaam, en 10,8% zelfs sterk eenzaam (CBS
Statline, 2024). Hierbij is een stijgende trend gaande, die al vóór 2020 zichtbaar was en daarmee
onafhankelijk van de coronacrisis lijkt te bestaan (De Staat van Volksgezondheid en Zorg, 2023). Waar
eenzaamheid eerder vooral onder ouderen voorkwam, blijken tegenwoordig ook jongeren en
volwassenen steeds vaker eenzaam te zijn (De Staat van Volksgezondheid en Zorg, 2023). Mogelijk
spelen factoren als een toename van digitale communicatie en thuiswerken hierin een rol (Lim et al.,
2020; Sundermeyer, 2025).
Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het subjectieve gevoel van een tekort aan sociale
relaties of aan de kwaliteit van de sociale relaties (Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007).
Eenzaamheid verschilt daarmee van objectieve sociale isolatie: iemand met een kleine sociale kring
hoeft zich niet eenzaam te voelen, terwijl iemand met een uitgebreid sociaal netwerk zich wel
eenzaam kan voelen (Perlman & Peplau, 1982; Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007). Er wordt vaak
onderscheid gemaakt tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid verwijst naar
het gemis van contact met een bredere sociale groep, zoals kennissen, collega's of een gemeenschap.
Emotionele eenzaamheid daarentegen ontstaat door het ontbreken van hechte, intieme relaties,
zoals die met een partner of beste vriend(in) (Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007).
Een toename in eenzaamheid is problematisch, omdat eenzaamheid vaak wordt
geassocieerd met uiteenlopende negatieve uitkomsten op het gebied van de fysieke en mentale
gezondheid. Onderzoek wijst onder andere op een verhoogd risico op depressie, diverse lichamelijke
aandoeningen en vroegtijdige sterfte (Holt-Lunstad et al., 2015; Luo et al., 2012; Ong et al., 2016;
Paul et al., 2021). Mede vanwege deze negatieve gezondheidsgevolgen krijgt eenzaamheid zowel
