INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie....................................................................................4
Ken jezelf: Gnothi seauton.............................................................................................................4
Filosofie?.............................................................................................................................................4
Oorsprong van de filosofie.............................................................................................................5
Mythos............................................................................................................................................5
Van mythos naar logos....................................................................................................................5
Logos in het Oosten.........................................................................................................................6
Filosofie tussen religie en wetenschap.......................................................................................6
Die grote vragen en domeinen......................................................................................................6
Soort van filosofische vragen...................................................................................................6
Het huis van de filosofie..................................................................................................................7
Wat is = zijn en zijnden...............................................................................................................7
Wat ‘behoort = drie grote waarden.........................................................................................7
Het Ware...................................................................................................................................7
Het Goede en het Rechtvaardige.......................................................................................8
Het Schone...............................................................................................................................8
De pre-socratische filosofie...........................................................................................................8
Thales van Milete.........................................................................................................................8
Anaximander van Milete............................................................................................................9
Pythagoras en de Verborgen orde..........................................................................................9
Parmenides: het eeuwige “zijn”...............................................................................................9
Herakleitos: de voortdurende “wording” of verandering................................................10
Democritos..................................................................................................................................10
Doel van filosofie in de opleiding?..............................................................................................10
Voorbeeldvragen algemeen..........................................................................................................10
Voorbeeldvragen - multiple choice.............................................................................................11
Ken Jezelf: Gnothi Seauton)..........................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Socrates en de sofisten...............................................................................................11
Situering.............................................................................................................................................11
De sofisten........................................................................................................................................12
Rondtrekkende leraars.............................................................................................................12
Protagoras: De mens is de maat.............................................................................................12
Kritiek van Plato op de Sofisten.............................................................................................12
Socrates (469-399)..........................................................................................................................13
Socrates, De ‘Horzel’.................................................................................................................13
De socratische gespreksvoering............................................................................................13
Mensbeeld....................................................................................................................................14
Het Symposion over Eros...................................................................................................14
De Phaedo over dood en onsterfelijkheid......................................................................15
THEMA: Waarheid...........................................................................................................................15
De ‘dictatuur’ van het relativisme?........................................................................................15
, Kinderen van Apate...................................................................................................................15
Universalisme, relativisme en waarachtigheid...................................................................16
Ken jezelf...........................................................................................................................................17
Ik weet dat ik niets weet...........................................................................................................17
Hoofdstuk 3: De grot van Plato.........................................................................................................17
Situering.............................................................................................................................................17
Zijn en schijn....................................................................................................................................18
De wereld van de vormen........................................................................................................18
De allegorie van de grot...........................................................................................................18
Kennisleer en ethiek.......................................................................................................................19
Drie soorten van weten............................................................................................................19
Ethiek: ‘Het goede kennen is het goede doen’..................................................................20
Mensbeeld en politiek...................................................................................................................20
MENNER EN PAARDEN: VISIE OP DE MENSELIJKE ‘ZIEL’............................................20
MENSBEELD EN POLITIEKE UTOPIE.................................................................................20
Thema: De aard van de werkelijkheid.......................................................................................22
Ken jezelf: de verschijnselen verduisteren de waarheid......................................................23
Hoofdstuk 4: De teleologie van Aristoteles – over doelen en zingeving...............................24
Situering............................................................................................................................................24
Hilomorfisme: de vorm zit ‘in’ de dingen..................................................................................24
DE VORM IN DE DINGEN.......................................................................................................24
DE TELEOLOGISCHE VISIE: ENTELECHIE........................................................................24
TRAPSGEWIJZE OPBOUW VAN DE NATUUR....................................................................25
Ethica: deugdenleer.......................................................................................................................26
EUDAIMONIA (letterlijk: door een goede geest bezield zijn)........................................26
ETHISCHE EN INTELLECTUELE DEUGDEN.....................................................................27
DEUGDENLEER: DE WEG VAN HET MIDDEN...................................................................27
HET BEGRIP CATHARSIS........................................................................................................28
Politiek: de mens is een politiek dier.........................................................................................28
Thema: over doelen en zingeving...............................................................................................28
Samenvatting Aristoteles deugdenleer:....................................................................................29
Ken jezelf: de deugd is het midden tussen 2 uitersten.........................................................29
Hoofdstuk 5: De Tuin van Epicurus................................................................................................30
Situering: de hellenistische en romeinse periode.................................................................30
Het epicurisme................................................................................................................................30
EPICURUS...................................................................................................................................30
KOSMOLOGIE: MATERIALISME............................................................................................31
LEVENSKUNST...........................................................................................................................31
Vriendschap...........................................................................................................................31
Autonomie en autarkie (genoeg aan zichzelf)...............................................................32
(Tijd voor) reflectie en bezinning.....................................................................................32
Thema: geluk....................................................................................................................................32
MAAKT GELD GELUKKIG?.....................................................................................................32
1
, VERSCHILLENDE BETEKENISSEN VAN GELUK?.............................................................33
EEN GEDACHTE-EXPERIMENT: DE ‘ERVARINGSMACHINE’ VAN NOZICK.............33
Ken jezelf: leef verborgen.............................................................................................................34
Hoofdstuk 6: De stoïcijnen en het lot – over vrijheid.................................................................34
Situering............................................................................................................................................34
Het Stoïcisme..................................................................................................................................35
KOSMOLOGIE: PANTHEÏSME...............................................................................................35
ALLES IS BEPAALD, HET LOT BEPAALT.............................................................................36
LEVENSKUNST..........................................................................................................................36
Thema: vrijheid................................................................................................................................37
HANDELINGSVRIJHEID EN WILSVRIJHEID.......................................................................37
VRIJHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID.........................................................................37
SPINOZA EN LIBET OMTRENT VRIJE WIL.........................................................................38
HET LIBERALISME....................................................................................................................38
Ken jezelf: het zijn niet de feiten die ons in verwarring brengen maar de interpretatie
vd feiten............................................................................................................................................39
Hoofdstuk 7: Michel de Montaigne, kind van de Renaissance – over reflectie...................39
Situering: de middeleeuwse filosofie als ‘dienstmaagd’ van de religie.............................39
De Renaissance of wedergeboorte van de oudheid..............................................................40
ECONOMISCHE GROEI EN NIEUWE ONTDEKKINGEN................................................40
NIEUW MENS- EN WERELDBEELD.....................................................................................40
NIEUW MENSBEELD.................................................................................................................41
Michel de Montaigne......................................................................................................................41
DE ESSAYS...................................................................................................................................41
DE MONTAIGNE ALS TROOST VOOR HET GEVOEL VAN ONVOLKOMENHEID....42
1. Lichamelijke onvolkomenheid.......................................................................................42
2. Culturele onvolkomenheid............................................................................................42
3. Intellectuele onvolkomenheid......................................................................................42
Thema: reflectie.............................................................................................................................43
Ken jezelf: ik ben een mens en niets menselijks is me vreemd..........................................44
Hoofdstuk 8: Rationalisme, empirisme en de wetenschappelijke revolutie.........................45
Situering............................................................................................................................................45
René Descartes................................................................................................................................46
Baruch de Spinoza..........................................................................................................................47
John Locke........................................................................................................................................47
David Hume......................................................................................................................................48
Thema: wetenschap.......................................................................................................................49
De inductieve methode...........................................................................................................49
Indeling wetenschappen.........................................................................................................49
Demarcatiecriteria en paradigmatheorie...........................................................................50
Wetenschap en technologie op een kruispunt...................................................................51
Ken jezelf: Sapare Aude.................................................................................................................51
2
, Hoofdstuk 9: De copernicaanse wending van Kant, een rationele ethiek en een nieuw
maatschappijmodel..............................................................................................................................51
Situering............................................................................................................................................51
De copernicaanse wending van kant.........................................................................................51
KANT.............................................................................................................................................51
DE ZUIVERE REDE EN DE COPERNICAANSE WENDING..............................................52
Kant versus Bentham: twee funderingen van ethiek.............................................................54
DE PRAKTISCHE REDE EN DE ETHIEK VAN DE PLICHT BIJ KANT............................54
UTILITARIST JEREMY BENTHAM EN ZIJN GEVOLGENETHIEK..................................55
Thema: de waarden van de verlichting.....................................................................................56
POLITIEK.....................................................................................................................................56
Montesquieu..........................................................................................................................56
De Concordet........................................................................................................................56
Rousseau................................................................................................................................56
ECONOMIE.................................................................................................................................57
Adam Smith............................................................................................................................57
SAMENLEVING...........................................................................................................................57
Diderot en d’Alembert.........................................................................................................57
GODSDIENST.............................................................................................................................57
Voltaire....................................................................................................................................57
Julien Offray De La Mettrie................................................................................................57
EMANCIPATIE VAN DE VROUW...........................................................................................58
Olympe de Gouges...............................................................................................................58
Mary Wollstonecraft...........................................................................................................58
Ken jezelf : the principels of justice are chosen behind a veil of ignorance...................58
Hoofdstuk 10: Schopenhauers Wil tot leven.................................................................................58
Situering............................................................................................................................................58
Voorspel op de romantiek: Jean-Jacques Rousseau..............................................................59
Arthur Schopenhauer....................................................................................................................60
LEVEN..........................................................................................................................................60
DE WERELD ALS WIL EN VOORSTELLING.......................................................................60
PESSIMISME...............................................................................................................................60
UITWEGEN UIT HET LIJDEN?................................................................................................61
1. Onthechting via kunst en muziek.................................................................................61
2. Verzaking aan de Wil van ascese..................................................................................61
ETHIEK GEBASEERD OP MEDEDOGEN..............................................................................61
ROMANTIEK VERSUS VERLICHTING..................................................................................62
Ken jezelf: l’homme qui a le plus vécu n’est pas celui qui a compté le plus d’années.
Mais celui qui a le plus senti la vie.............................................................................................63
Hoofdstuk 11: Nietzsche, filosoof met de hamer..........................................................................63
Situering...........................................................................................................................................63
Friedrich Nietzsche........................................................................................................................64
LEVEN..........................................................................................................................................64
3
Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie....................................................................................4
Ken jezelf: Gnothi seauton.............................................................................................................4
Filosofie?.............................................................................................................................................4
Oorsprong van de filosofie.............................................................................................................5
Mythos............................................................................................................................................5
Van mythos naar logos....................................................................................................................5
Logos in het Oosten.........................................................................................................................6
Filosofie tussen religie en wetenschap.......................................................................................6
Die grote vragen en domeinen......................................................................................................6
Soort van filosofische vragen...................................................................................................6
Het huis van de filosofie..................................................................................................................7
Wat is = zijn en zijnden...............................................................................................................7
Wat ‘behoort = drie grote waarden.........................................................................................7
Het Ware...................................................................................................................................7
Het Goede en het Rechtvaardige.......................................................................................8
Het Schone...............................................................................................................................8
De pre-socratische filosofie...........................................................................................................8
Thales van Milete.........................................................................................................................8
Anaximander van Milete............................................................................................................9
Pythagoras en de Verborgen orde..........................................................................................9
Parmenides: het eeuwige “zijn”...............................................................................................9
Herakleitos: de voortdurende “wording” of verandering................................................10
Democritos..................................................................................................................................10
Doel van filosofie in de opleiding?..............................................................................................10
Voorbeeldvragen algemeen..........................................................................................................10
Voorbeeldvragen - multiple choice.............................................................................................11
Ken Jezelf: Gnothi Seauton)..........................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Socrates en de sofisten...............................................................................................11
Situering.............................................................................................................................................11
De sofisten........................................................................................................................................12
Rondtrekkende leraars.............................................................................................................12
Protagoras: De mens is de maat.............................................................................................12
Kritiek van Plato op de Sofisten.............................................................................................12
Socrates (469-399)..........................................................................................................................13
Socrates, De ‘Horzel’.................................................................................................................13
De socratische gespreksvoering............................................................................................13
Mensbeeld....................................................................................................................................14
Het Symposion over Eros...................................................................................................14
De Phaedo over dood en onsterfelijkheid......................................................................15
THEMA: Waarheid...........................................................................................................................15
De ‘dictatuur’ van het relativisme?........................................................................................15
, Kinderen van Apate...................................................................................................................15
Universalisme, relativisme en waarachtigheid...................................................................16
Ken jezelf...........................................................................................................................................17
Ik weet dat ik niets weet...........................................................................................................17
Hoofdstuk 3: De grot van Plato.........................................................................................................17
Situering.............................................................................................................................................17
Zijn en schijn....................................................................................................................................18
De wereld van de vormen........................................................................................................18
De allegorie van de grot...........................................................................................................18
Kennisleer en ethiek.......................................................................................................................19
Drie soorten van weten............................................................................................................19
Ethiek: ‘Het goede kennen is het goede doen’..................................................................20
Mensbeeld en politiek...................................................................................................................20
MENNER EN PAARDEN: VISIE OP DE MENSELIJKE ‘ZIEL’............................................20
MENSBEELD EN POLITIEKE UTOPIE.................................................................................20
Thema: De aard van de werkelijkheid.......................................................................................22
Ken jezelf: de verschijnselen verduisteren de waarheid......................................................23
Hoofdstuk 4: De teleologie van Aristoteles – over doelen en zingeving...............................24
Situering............................................................................................................................................24
Hilomorfisme: de vorm zit ‘in’ de dingen..................................................................................24
DE VORM IN DE DINGEN.......................................................................................................24
DE TELEOLOGISCHE VISIE: ENTELECHIE........................................................................24
TRAPSGEWIJZE OPBOUW VAN DE NATUUR....................................................................25
Ethica: deugdenleer.......................................................................................................................26
EUDAIMONIA (letterlijk: door een goede geest bezield zijn)........................................26
ETHISCHE EN INTELLECTUELE DEUGDEN.....................................................................27
DEUGDENLEER: DE WEG VAN HET MIDDEN...................................................................27
HET BEGRIP CATHARSIS........................................................................................................28
Politiek: de mens is een politiek dier.........................................................................................28
Thema: over doelen en zingeving...............................................................................................28
Samenvatting Aristoteles deugdenleer:....................................................................................29
Ken jezelf: de deugd is het midden tussen 2 uitersten.........................................................29
Hoofdstuk 5: De Tuin van Epicurus................................................................................................30
Situering: de hellenistische en romeinse periode.................................................................30
Het epicurisme................................................................................................................................30
EPICURUS...................................................................................................................................30
KOSMOLOGIE: MATERIALISME............................................................................................31
LEVENSKUNST...........................................................................................................................31
Vriendschap...........................................................................................................................31
Autonomie en autarkie (genoeg aan zichzelf)...............................................................32
(Tijd voor) reflectie en bezinning.....................................................................................32
Thema: geluk....................................................................................................................................32
MAAKT GELD GELUKKIG?.....................................................................................................32
1
, VERSCHILLENDE BETEKENISSEN VAN GELUK?.............................................................33
EEN GEDACHTE-EXPERIMENT: DE ‘ERVARINGSMACHINE’ VAN NOZICK.............33
Ken jezelf: leef verborgen.............................................................................................................34
Hoofdstuk 6: De stoïcijnen en het lot – over vrijheid.................................................................34
Situering............................................................................................................................................34
Het Stoïcisme..................................................................................................................................35
KOSMOLOGIE: PANTHEÏSME...............................................................................................35
ALLES IS BEPAALD, HET LOT BEPAALT.............................................................................36
LEVENSKUNST..........................................................................................................................36
Thema: vrijheid................................................................................................................................37
HANDELINGSVRIJHEID EN WILSVRIJHEID.......................................................................37
VRIJHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID.........................................................................37
SPINOZA EN LIBET OMTRENT VRIJE WIL.........................................................................38
HET LIBERALISME....................................................................................................................38
Ken jezelf: het zijn niet de feiten die ons in verwarring brengen maar de interpretatie
vd feiten............................................................................................................................................39
Hoofdstuk 7: Michel de Montaigne, kind van de Renaissance – over reflectie...................39
Situering: de middeleeuwse filosofie als ‘dienstmaagd’ van de religie.............................39
De Renaissance of wedergeboorte van de oudheid..............................................................40
ECONOMISCHE GROEI EN NIEUWE ONTDEKKINGEN................................................40
NIEUW MENS- EN WERELDBEELD.....................................................................................40
NIEUW MENSBEELD.................................................................................................................41
Michel de Montaigne......................................................................................................................41
DE ESSAYS...................................................................................................................................41
DE MONTAIGNE ALS TROOST VOOR HET GEVOEL VAN ONVOLKOMENHEID....42
1. Lichamelijke onvolkomenheid.......................................................................................42
2. Culturele onvolkomenheid............................................................................................42
3. Intellectuele onvolkomenheid......................................................................................42
Thema: reflectie.............................................................................................................................43
Ken jezelf: ik ben een mens en niets menselijks is me vreemd..........................................44
Hoofdstuk 8: Rationalisme, empirisme en de wetenschappelijke revolutie.........................45
Situering............................................................................................................................................45
René Descartes................................................................................................................................46
Baruch de Spinoza..........................................................................................................................47
John Locke........................................................................................................................................47
David Hume......................................................................................................................................48
Thema: wetenschap.......................................................................................................................49
De inductieve methode...........................................................................................................49
Indeling wetenschappen.........................................................................................................49
Demarcatiecriteria en paradigmatheorie...........................................................................50
Wetenschap en technologie op een kruispunt...................................................................51
Ken jezelf: Sapare Aude.................................................................................................................51
2
, Hoofdstuk 9: De copernicaanse wending van Kant, een rationele ethiek en een nieuw
maatschappijmodel..............................................................................................................................51
Situering............................................................................................................................................51
De copernicaanse wending van kant.........................................................................................51
KANT.............................................................................................................................................51
DE ZUIVERE REDE EN DE COPERNICAANSE WENDING..............................................52
Kant versus Bentham: twee funderingen van ethiek.............................................................54
DE PRAKTISCHE REDE EN DE ETHIEK VAN DE PLICHT BIJ KANT............................54
UTILITARIST JEREMY BENTHAM EN ZIJN GEVOLGENETHIEK..................................55
Thema: de waarden van de verlichting.....................................................................................56
POLITIEK.....................................................................................................................................56
Montesquieu..........................................................................................................................56
De Concordet........................................................................................................................56
Rousseau................................................................................................................................56
ECONOMIE.................................................................................................................................57
Adam Smith............................................................................................................................57
SAMENLEVING...........................................................................................................................57
Diderot en d’Alembert.........................................................................................................57
GODSDIENST.............................................................................................................................57
Voltaire....................................................................................................................................57
Julien Offray De La Mettrie................................................................................................57
EMANCIPATIE VAN DE VROUW...........................................................................................58
Olympe de Gouges...............................................................................................................58
Mary Wollstonecraft...........................................................................................................58
Ken jezelf : the principels of justice are chosen behind a veil of ignorance...................58
Hoofdstuk 10: Schopenhauers Wil tot leven.................................................................................58
Situering............................................................................................................................................58
Voorspel op de romantiek: Jean-Jacques Rousseau..............................................................59
Arthur Schopenhauer....................................................................................................................60
LEVEN..........................................................................................................................................60
DE WERELD ALS WIL EN VOORSTELLING.......................................................................60
PESSIMISME...............................................................................................................................60
UITWEGEN UIT HET LIJDEN?................................................................................................61
1. Onthechting via kunst en muziek.................................................................................61
2. Verzaking aan de Wil van ascese..................................................................................61
ETHIEK GEBASEERD OP MEDEDOGEN..............................................................................61
ROMANTIEK VERSUS VERLICHTING..................................................................................62
Ken jezelf: l’homme qui a le plus vécu n’est pas celui qui a compté le plus d’années.
Mais celui qui a le plus senti la vie.............................................................................................63
Hoofdstuk 11: Nietzsche, filosoof met de hamer..........................................................................63
Situering...........................................................................................................................................63
Friedrich Nietzsche........................................................................................................................64
LEVEN..........................................................................................................................................64
3