Ethiek & Recht
Cursusteksten niet vergeten bij elk onderdeel!
Ethisch redeneren
Ethisch dilemma
Waarom? → Omdat we in de hulpverlening een verantwoordelijkheid dragen om een
bepaalde morele waarden en normen na te leven, werden plichten voor de beroepsgroep
neergeschreven. Deze staan in een deontologische code. Deontologie en ethiek
toegepast op het werk van de hulpverlener. Toch wil het niet zeggen dat hierdoor alle
ethische vragen opgelost zijn?
Voorbeelden:
● Stella (35 jaar) haalt 49/100 voor een test. Ze heeft 50/100 nodig om door te gaan. Ze is
gemotiveerd en het zou veel voor haar zelfvertrouwen betekenen
● Jurre (48 jaar) is opgenomen. Zijn echtgenote vraagt om duidelijkheid waarom Jurre hun
woonkamer in brand wou steken. Jurre is nog niet aanspreekbaar
Moreel of ethisch dilemma = situaties waarin een hulpverlener merkt dat hij gebonden is aan
persoonlijke waarden of beroepsethische normen die in dat specifieke geval niet met elkaar te
verenigen zijn:
1) intuïtief aangevoeld & gewrongen gevoel, men voelt aan dat er iets ‘niet klopt’
2) enkele normen, waarden en/of juridische zaken die niet te verenigen zijn
Soorten dilemma’s:
❖ Verschillende morele waarden tegenover elkaar
➢ (bv. gelijkwaardig VS eerlijk)
❖ Verschillende deontologische verplichtingen lijken onderling tegenstrijdig
➢ (bv: beroepsgeheim garanderen versus recht op informatie)
❖ Ethische overwegingen lijken moeilijk verenigbaar met wettelijke verplichtingen
➢ (bv: bezorgde ouders over volwassenen informeren VS privacy)
Ethische reflectie = op een systematische manier nadenken over je gedrag en hierbij
(beroeps)ethische kwesties meenemen → aandacht voor welbevinden/zelfbeeld
betrokkenen
➔ zelfstandig nadenken over goed en slecht + over eigen waarden en normen
Moreel versus praktisch dilemma
Moreel dilemma = criteria van Rothfusz
a) minstens 2 concrete alternatieven waaruit gekozen moet worden
➢ vaak de zwart-wit versie: ‘Ik doe het’ <> ‘Ik doe het niet’
➢ kiezen van ene waarde gaat ten kosten van andere waarden
b) alternatieven hebben te maken met waarden en normen
1
, → gaat niet om de vraag hoe je iets moet aanpakken
➢ ‘Hoe ga ik om met de diefstal van het kind dat ik begeleid op school?’ <> ‘Hoe ga ik
pedagogisch het best te werk bij het melden van diefstal door dit kind?’
c) Dilemma voor jou als PC (niet voor artsen bijvoorbeeld), een dilemma voor jou concreet als
individu, niet voor ‘PC’s in het algemeen’ = persoonlijk
➢ Hoe reageer ik op euthanasie-vragen?’ <> ‘Hoe reageer ik op de euthanasie-vraag van
Sofie?’
Spraakverwarring
Moraal: je moraal zijn alle normen en waarden die voor jou belangrijk zijn. Met je moraal bepaal je of
je iets goed of fout vindt.
Ethiek: nadenken over moraal, waarom vind je dat iets wel of niet bij jouw normen en waarden past
Conclusie:
● “je ethisch gedragen” → dat je nadenkt over hoe je moet handelen
● “je moreel gedragen” → dat je handelt volgens je eigen moraal (vaak zonder
nadenken)
Moraal versus ethiek
Moraal = alle normen en waarden die voor jou belangrijk zijn (wat is goed of fout?)
➔ moreel handelen = handelen volgens eigen moraal, vaak zonder nadenken
Ethiek = nadenken over moraal, waarom vind je dat iets wel of niet bij jouw waarden en
normen past? → nog even nadenken waarom je dat goed of fout vindt, nog geen oordeel
➔ ethisch handelen = nadenken over hoe je moet handelen
Moreel toelaatbaar gedrag
= wanneer je gedrag overeenkomt met de algemene morele normen en waarden
Moreel of ethisch dilemma
= problemen waarin het lastig is om te bepalen wat de beste, de betere of de minst slechte keuze is
Ethische reflectie = op een systematische manier nadenken over je gedrag en hierbij
(beroeps)ethische kwesties meenemen → aandacht voor welbevinden/zelfbeeld
betrokkenen
➔ zelfstandig nadenken over goed en slecht + over eigen waarden en normen
Praktisch of methodologische dilemma = Ik weet ongeveer de richting, maar niet hoe
⇒ De keuze is duidelijk, maar je weet niet hoe je dit moet aanpakken: beste methode?
voorbeeld: je beslist dat je de ouders van een minderjarig kind wil informeren over wat het kind
gezegd heeft in jullie gesprekken omdat je dat ethisch gezien het beste vindt. Toch heeft het kind
gevraagd om niets door te geven. Bij dit dilemma vraag je je af hoe je, met respect voor alle
betrokkenen, tot een volgende stap geraakt.
2
,Wel of geen ethisch dilemma?
Wel Geen
Joline begeleidt een adolescent, Simon (12 jaar), die Joline begeleidt een adolescent, Simon, die weinig
weinig gemotiveerd is voor de begeleiding. Bij nader gemotiveerd is voor de begeleiding. Keer op keer maakt
doorvragen blijft dat de adolescent het nut niet inziet hij zijn huiswerk niet. Joline heeft er wat van gezegd, en
van de begeleiding en dat hij dit eigenlijk doet omdat Simon belooft dan dat hij het voor de volgende keer zal
hij moet van zijn ouders. De jongen heeft argumenten doen, maar hij blijft het niet doen. Joline zit nu met een
waarom begeleiding geen zin heeft en kan dit helder en dilemma voor de volgende sessie: gaat zij de jongen
overtuigend uitleggen. Zijn ouders vinden het echter streng toespreken en heel duidelijke afspraken maken
heel belangrijk dat hij doorgaat met de sessies. Joline over het huiswerk? Of zal de jongen dan afhaken uit de
zit nu met een dilemma. Moet zij de wil van Simon begeleiding? Of moet zij gewoon doorgaan zoals zij nu
volgen? Of van zijn ouders? Kan zij wel doorgaan met bezig is?
de sessies als de jongen dit eigenlijk niet wil?
Uitleg: een artikel stelt bijvoorbeeld dat een Uitleg: het gaat hiet om een praktische vraag hoe de
psychologisch consulent niemand tegen zijn wil in jongen het best te motiveren tot begeleiding. Er zijn
begeleiding neemt. Maar in hoeverre is de jongen in hier geen beroepsethische normen die twee
staat ‘vrij te handelen en om verantwoordelijkheid op tegengestelde handelingsalternatieven voorschrijven
te nemen voor zijn handelingen?’ bovendien zijn er nog waar Joline niet tegelijkertijd aan kan voldoen
anderen waarden en normen van belang die niet in de
code staan: de psychologisch consulent wil bijvoorbeeld
schade voor de jongere vermijden
Waarden en normen
Waarden = zijn positief geformuleerd en geven aan hoe mensen idealiter zijn handelen
Om deze te beschermen ontstaan er normen (= concreet, geven ondergrens/minimum waaraan je
gedrag dient te voldoen)
Normen kan je onderverdelen in geboden (iets wel doen) of verboden (iets niet doen)
● Normen zijn concreet, en geven een ondergrens/minimum waaraan je gedrag dient te
voldoen:
🡪 Bv je mag niet stelen (eerlijkheid, respect)
🡪 Bv je moet de waarheid spreken (eerlijkheid)
🡪 Bv je mag geen plagiaat plegen (eerlijkheid, rechtvaardigheid)
3
, Morele norm = gedragsregels met een bepaald draagvlak in de groep
3 domeinen in de beroepsethiek
❖ Juridisch
❖ Moreel
❖ Psychologisch
1) Juridisch luik: plichtenleer
= ontstaan omdat we een grote verantwoordelijkheid dragen
(gaat om welzijn van mensen en moeten hier verantwoording voor kunnen afleggen)
● Richtlijnen en plichten
○ deontologische code = verantwoordelijkheid, integriteit, vertrouwelijkheid
○ maar geen oplossing: veel ethische dilemma’s
● Basisprincipes:
○ beroepsgeheim en discretieplicht
○ respect voor de waardigheid van een cliënt
○ verantwoordelijkheid
○ competentie: enkel doen waarvoor je opgeleid bent
○ integriteit: niet liegen, niet omgekocht worden
● Professionele richtlijnen
● Minderjarigen
○ decreet rechtspositie minderjarigen in de integrale jeugdhulp → hierin
worden de rechten van de minderjarigen beschreven
Decreet heeft betrekking op de jeugdhulpverlening: agentschap jongerenwelzijn, algemeen
welzijnswerk, centra voor GGZ, centra voor leerlingenbegeleiding, K&G, centra voor integrale
gezinszorg en Vlaams agentschap voor personen met een handicap.
- Decreet geldt in principe niet voor minderjarige behandeld door hulpverleners die
buiten bovenstaande sectoren werkzaam zijn
- Raadplegen kan alsnog nuttig zijn
● Wet patiëntenrechten
= bevat artikelen gerelateerd aan kwaliteitsvolle verstrekking van gezondheidszorg, vrije
keuze hulpverlener, informatie, patiëntendossier en recht om klacht in te dienen
- Rechten van patiënten in de gezondheidszorg
● Wet op de privacy & AVG: bewaren en bewerken van informatie
○ = maakt het moeilijker voor bedrijven om zaken met u gegevens te doen waarvoor je
geen toestemming gegeven hebt
Informatieveiligheid en GDPR
= manier waarop persoonlijke gegevens verzameld, bewerkt, bewaard en beschermd moeten worden.
4
Cursusteksten niet vergeten bij elk onderdeel!
Ethisch redeneren
Ethisch dilemma
Waarom? → Omdat we in de hulpverlening een verantwoordelijkheid dragen om een
bepaalde morele waarden en normen na te leven, werden plichten voor de beroepsgroep
neergeschreven. Deze staan in een deontologische code. Deontologie en ethiek
toegepast op het werk van de hulpverlener. Toch wil het niet zeggen dat hierdoor alle
ethische vragen opgelost zijn?
Voorbeelden:
● Stella (35 jaar) haalt 49/100 voor een test. Ze heeft 50/100 nodig om door te gaan. Ze is
gemotiveerd en het zou veel voor haar zelfvertrouwen betekenen
● Jurre (48 jaar) is opgenomen. Zijn echtgenote vraagt om duidelijkheid waarom Jurre hun
woonkamer in brand wou steken. Jurre is nog niet aanspreekbaar
Moreel of ethisch dilemma = situaties waarin een hulpverlener merkt dat hij gebonden is aan
persoonlijke waarden of beroepsethische normen die in dat specifieke geval niet met elkaar te
verenigen zijn:
1) intuïtief aangevoeld & gewrongen gevoel, men voelt aan dat er iets ‘niet klopt’
2) enkele normen, waarden en/of juridische zaken die niet te verenigen zijn
Soorten dilemma’s:
❖ Verschillende morele waarden tegenover elkaar
➢ (bv. gelijkwaardig VS eerlijk)
❖ Verschillende deontologische verplichtingen lijken onderling tegenstrijdig
➢ (bv: beroepsgeheim garanderen versus recht op informatie)
❖ Ethische overwegingen lijken moeilijk verenigbaar met wettelijke verplichtingen
➢ (bv: bezorgde ouders over volwassenen informeren VS privacy)
Ethische reflectie = op een systematische manier nadenken over je gedrag en hierbij
(beroeps)ethische kwesties meenemen → aandacht voor welbevinden/zelfbeeld
betrokkenen
➔ zelfstandig nadenken over goed en slecht + over eigen waarden en normen
Moreel versus praktisch dilemma
Moreel dilemma = criteria van Rothfusz
a) minstens 2 concrete alternatieven waaruit gekozen moet worden
➢ vaak de zwart-wit versie: ‘Ik doe het’ <> ‘Ik doe het niet’
➢ kiezen van ene waarde gaat ten kosten van andere waarden
b) alternatieven hebben te maken met waarden en normen
1
, → gaat niet om de vraag hoe je iets moet aanpakken
➢ ‘Hoe ga ik om met de diefstal van het kind dat ik begeleid op school?’ <> ‘Hoe ga ik
pedagogisch het best te werk bij het melden van diefstal door dit kind?’
c) Dilemma voor jou als PC (niet voor artsen bijvoorbeeld), een dilemma voor jou concreet als
individu, niet voor ‘PC’s in het algemeen’ = persoonlijk
➢ Hoe reageer ik op euthanasie-vragen?’ <> ‘Hoe reageer ik op de euthanasie-vraag van
Sofie?’
Spraakverwarring
Moraal: je moraal zijn alle normen en waarden die voor jou belangrijk zijn. Met je moraal bepaal je of
je iets goed of fout vindt.
Ethiek: nadenken over moraal, waarom vind je dat iets wel of niet bij jouw normen en waarden past
Conclusie:
● “je ethisch gedragen” → dat je nadenkt over hoe je moet handelen
● “je moreel gedragen” → dat je handelt volgens je eigen moraal (vaak zonder
nadenken)
Moraal versus ethiek
Moraal = alle normen en waarden die voor jou belangrijk zijn (wat is goed of fout?)
➔ moreel handelen = handelen volgens eigen moraal, vaak zonder nadenken
Ethiek = nadenken over moraal, waarom vind je dat iets wel of niet bij jouw waarden en
normen past? → nog even nadenken waarom je dat goed of fout vindt, nog geen oordeel
➔ ethisch handelen = nadenken over hoe je moet handelen
Moreel toelaatbaar gedrag
= wanneer je gedrag overeenkomt met de algemene morele normen en waarden
Moreel of ethisch dilemma
= problemen waarin het lastig is om te bepalen wat de beste, de betere of de minst slechte keuze is
Ethische reflectie = op een systematische manier nadenken over je gedrag en hierbij
(beroeps)ethische kwesties meenemen → aandacht voor welbevinden/zelfbeeld
betrokkenen
➔ zelfstandig nadenken over goed en slecht + over eigen waarden en normen
Praktisch of methodologische dilemma = Ik weet ongeveer de richting, maar niet hoe
⇒ De keuze is duidelijk, maar je weet niet hoe je dit moet aanpakken: beste methode?
voorbeeld: je beslist dat je de ouders van een minderjarig kind wil informeren over wat het kind
gezegd heeft in jullie gesprekken omdat je dat ethisch gezien het beste vindt. Toch heeft het kind
gevraagd om niets door te geven. Bij dit dilemma vraag je je af hoe je, met respect voor alle
betrokkenen, tot een volgende stap geraakt.
2
,Wel of geen ethisch dilemma?
Wel Geen
Joline begeleidt een adolescent, Simon (12 jaar), die Joline begeleidt een adolescent, Simon, die weinig
weinig gemotiveerd is voor de begeleiding. Bij nader gemotiveerd is voor de begeleiding. Keer op keer maakt
doorvragen blijft dat de adolescent het nut niet inziet hij zijn huiswerk niet. Joline heeft er wat van gezegd, en
van de begeleiding en dat hij dit eigenlijk doet omdat Simon belooft dan dat hij het voor de volgende keer zal
hij moet van zijn ouders. De jongen heeft argumenten doen, maar hij blijft het niet doen. Joline zit nu met een
waarom begeleiding geen zin heeft en kan dit helder en dilemma voor de volgende sessie: gaat zij de jongen
overtuigend uitleggen. Zijn ouders vinden het echter streng toespreken en heel duidelijke afspraken maken
heel belangrijk dat hij doorgaat met de sessies. Joline over het huiswerk? Of zal de jongen dan afhaken uit de
zit nu met een dilemma. Moet zij de wil van Simon begeleiding? Of moet zij gewoon doorgaan zoals zij nu
volgen? Of van zijn ouders? Kan zij wel doorgaan met bezig is?
de sessies als de jongen dit eigenlijk niet wil?
Uitleg: een artikel stelt bijvoorbeeld dat een Uitleg: het gaat hiet om een praktische vraag hoe de
psychologisch consulent niemand tegen zijn wil in jongen het best te motiveren tot begeleiding. Er zijn
begeleiding neemt. Maar in hoeverre is de jongen in hier geen beroepsethische normen die twee
staat ‘vrij te handelen en om verantwoordelijkheid op tegengestelde handelingsalternatieven voorschrijven
te nemen voor zijn handelingen?’ bovendien zijn er nog waar Joline niet tegelijkertijd aan kan voldoen
anderen waarden en normen van belang die niet in de
code staan: de psychologisch consulent wil bijvoorbeeld
schade voor de jongere vermijden
Waarden en normen
Waarden = zijn positief geformuleerd en geven aan hoe mensen idealiter zijn handelen
Om deze te beschermen ontstaan er normen (= concreet, geven ondergrens/minimum waaraan je
gedrag dient te voldoen)
Normen kan je onderverdelen in geboden (iets wel doen) of verboden (iets niet doen)
● Normen zijn concreet, en geven een ondergrens/minimum waaraan je gedrag dient te
voldoen:
🡪 Bv je mag niet stelen (eerlijkheid, respect)
🡪 Bv je moet de waarheid spreken (eerlijkheid)
🡪 Bv je mag geen plagiaat plegen (eerlijkheid, rechtvaardigheid)
3
, Morele norm = gedragsregels met een bepaald draagvlak in de groep
3 domeinen in de beroepsethiek
❖ Juridisch
❖ Moreel
❖ Psychologisch
1) Juridisch luik: plichtenleer
= ontstaan omdat we een grote verantwoordelijkheid dragen
(gaat om welzijn van mensen en moeten hier verantwoording voor kunnen afleggen)
● Richtlijnen en plichten
○ deontologische code = verantwoordelijkheid, integriteit, vertrouwelijkheid
○ maar geen oplossing: veel ethische dilemma’s
● Basisprincipes:
○ beroepsgeheim en discretieplicht
○ respect voor de waardigheid van een cliënt
○ verantwoordelijkheid
○ competentie: enkel doen waarvoor je opgeleid bent
○ integriteit: niet liegen, niet omgekocht worden
● Professionele richtlijnen
● Minderjarigen
○ decreet rechtspositie minderjarigen in de integrale jeugdhulp → hierin
worden de rechten van de minderjarigen beschreven
Decreet heeft betrekking op de jeugdhulpverlening: agentschap jongerenwelzijn, algemeen
welzijnswerk, centra voor GGZ, centra voor leerlingenbegeleiding, K&G, centra voor integrale
gezinszorg en Vlaams agentschap voor personen met een handicap.
- Decreet geldt in principe niet voor minderjarige behandeld door hulpverleners die
buiten bovenstaande sectoren werkzaam zijn
- Raadplegen kan alsnog nuttig zijn
● Wet patiëntenrechten
= bevat artikelen gerelateerd aan kwaliteitsvolle verstrekking van gezondheidszorg, vrije
keuze hulpverlener, informatie, patiëntendossier en recht om klacht in te dienen
- Rechten van patiënten in de gezondheidszorg
● Wet op de privacy & AVG: bewaren en bewerken van informatie
○ = maakt het moeilijker voor bedrijven om zaken met u gegevens te doen waarvoor je
geen toestemming gegeven hebt
Informatieveiligheid en GDPR
= manier waarop persoonlijke gegevens verzameld, bewerkt, bewaard en beschermd moeten worden.
4
