Samenvatting REVA week 5&6 Ziekte van Parkinson - Hogeschool Rotterdam Fysiotherapie

REVA week 5 en 6 Ziekte van Parkinson


Beroepskritische situatie thema revalidatie, week 5 en 6
De derde grote aandoening die valt onder centraal neurologische
aandoeningen is de Ziekte van Parkinson. Als jullie met elkaar deze
aandoening bespreken, blijkt het dat jullie een aantal bekende personen
kennen met deze aandoening: Mohammed Ali, Robin Williams, Michael J.
Fox, Rob de Nijs en onlangs heeft ook Rob Verlinden bekend gemaakt dat
hij de Ziekte van Parkinson heeft. Jullie zien wat de invloed van deze
aandoening en de gevolgen hiervan betekenen voor iemand: Michael J.
Fox acteert nauwelijks nog en Rob Verlinden heeft de aandoening
jarenlang verzwegen, maar jullie komen er ook achter dat Mohammed Ali
nog best een tijd is blijven boksen, ondanks dat hij deze aandoening had
en Rob de Nijs zingt nog steeds. Jullie zien dat er ook veel verschillen
zitten in hoe de ziekte zich uit bij de verschillende mensen. Jullie vragen je
af wat je als fysiotherapeut voor deze patiënten kan betekenen, je weet
namelijk dat het een progressieve ziekte is en dat deze ook gepaard gaat
met veel niet-motorische problemen. Er is een KNGF-richtlijn Ziekte van
Parkinson voor fysiotherapeuten over Ziekte van Parkinson, dus blijkbaar
kan je deze patiënten helpen. Je vraagt je tevens af wat de invloed is van
deze niet-motorische stoornissen op herstel en wat dat voor jou als
fysiotherapeut betekent. Je besluit om eens op Pubmed hierna te gaan
zoeken.
In de richtlijn zien jullie dat er heel veel meetinstrumenten beschreven
staan. Als je gaat zoeken in de literatuur, dan kom je erachter dat er nog
meer meetinstrumenten zijn. De vraag is hoe je een goede keuze kan
maken om bepaalde meetinstrumenten wel of niet in te zetten. Het
raamwerk klinimetrie zou hier zeker helpend kunnen zijn en besluit je dus
ook in te zetten als hulpmiddel om keuzes te maken.
De afgelopen weken hebben jullie geoefend met de meer impliciete
strategieën van motorisch leren. Je kan je ook situaties voor stellen waarbij
je juist zou kiezen voor meer expliciete vormen. Hoe je dan je instructies
zou moeten geven, vinden jullie nog lastig. Jullie besluiten om hier nog
goed over na te denken. Jullie kennen nu verschillende impliciete en
expliciete leerstrategieën, maar wanneer kies je nu voor wat? Hiervoor
besluit je nog eens te zoeken of er in de literatuur iets geschreven staat
over motorisch leren bij patiënten met de Ziekte van Parkinson.

,BKS:

Casusverwijzing week 5 Ziekte van Parkinson
Meneer Martens is 66 jaar en woont samen met zijn vrouw in een kleine
woning aan de rand van de stad Rotterdam. Meneer Martens heeft sinds 3
maanden de diagnose de ziekte van Parkinson en heeft van de neuroloog
Levodopa voorgeschreven gekregen.


Casus proefassessment thema revalidatie
Sandra de Vries

Sandra is een jonge vrouw van 36 jaar met 2 zonen van 8 en 10 jaar en
een dochter van 4.
Ze werkt in een kledingboetiek als verkoopster en assisteert de
eigenaresse van de zaak met de boekhouding.
De afgelopen 2 weken heeft ze in toenemende mate last van
vermoeidheid, ze laat regelmatig dingen uit haar handen vallen en heeft
ook tintelingen in de armen en vingers. Gewoon lopen gaat goed, maar
vooral het trappen lopen kost haar veel moeite. Ze zegt dat zowel haar
taken als huisvrouw en moeder als haar taken in de boetiek te veel
energie gaan vergen. Ze kan haast niet meer.
Sandra heeft vanaf haar 21e levensjaar in toenemende mate
vermoeidheidsklachten. Dit is altijd gebagatelliseerd door haar omgeving.
(ouders, echtgenoot, familie, vrienden) “Sandra was een zeurtje”.
Deze “diagnose” bleef ook gehandhaafd toen Sandra vanaf ongeveer
vanaf haar 25e in toenemende mate onhandiger werd. “let eens wat beter
op met wat je doet”. Kreeg ze vaak te horen. Opvallend was wel dat ze na
iedere bevalling een korte periode van een half jaar had waarin haar
klachten toenamen. Dit verbeterde dan weer wat, maar uiteindelijk had ze
het gevoel dat ze bij iedere zwangerschap inleverde. Nu 6 jaar geleden
ging Sandra ineens dubbelzien. De huisarts werd geconsulteerd die haar
meteen verdacht van Multipele Sclerose. Een MRI van de hersenen
bevestigde de diagnose. Sindsdien gaan spierkracht en coördinatie
langzaam achteruit. Het dubbelzien is verdwenen. De
coordinatievermindering merkt ze vooral tijdens het lopen. Ze heeft het
idee dat ze soms haar voeten niet zo goed optilt en ook breder loopt.
Sandra maakt zich zorgen over haar toekomst: kan zij blijven participeren
als moeder, huisvrouw en verkoopster?


Acteurcasus Ziekte van Parkinson


Meneer Martens is 66 jaar en woont samen met zijn vrouw in een kleine
woning aan de rand van de stad Rotterdam. Meneer Martens heeft sinds 3

,maanden de diagnose de ziekte van Parkinson en heeft van de neuroloog
Levodopa voorgeschreven gekregen. De instellingen zijn nog niet
optimaal. Hier wordt nog aan gewerkt. Meneer Martens heeft bilaterale
symptomen, zoals stijfheid in beide armen (re>li) en moeite om iets even
op te pakken van de grond. Dan zie je ook dat hij problemen heeft met zijn
evenwicht. Tijdens het lopen is er geen romprotatie en maakt hij kleine
passen. Uit bed stappen en omdraaien in bed gaat moeilijk. Om te komen
tot bewegen duurt langer in vergelijking met vroeger. Meneer Martens
heeft goed ziekte-inzicht, maar vind het wel nog lastig om de situatie te
accepteren: “pff ik had zo’n ander beeld van mijn pensioen, we wilden een
camper kopen en gaan reizen. Ik heb geen idee of dit kan. Ik vind dit ook
zo vervelend voor mijn vrouw, ook haar toekomst verandert nu volledig’.

Meneer Martens is met pensioen en werkte vroeger in de ICT. Hij heeft 2
zonen (Jacob en Gerben), die elke week langskomen in het weekend met
hun gezin. Meneer en mevrouw Martens zijn dol op de kleinkinderen Mark
8 jaar, Menno 5 jaar van Jacob. En Frieda 9 jaar en Maarten 6 jaar van
Gerben. Waar mevrouw Martens binnenshuis met de kleinkinderen graag
een spelletje doet, gaat meneer Martens graag met ze naar de speeltuin of
voetballen.

Meneer Martens houdt van fietsen en wandelen in de natuur. Als meneer
Martens gaat wandelen neemt hij altijd zijn verrekijker mee om opzoek te
gaan naar verschillende vogels.

Hulpvraag:
- Hij wil graag weer beter kunnen lopen en tips om beter uit bed
te komen en te kunnen omdraaien in bed. Ook zou hij graag
blijven voetballen met de kleinkinderen. Hij is zeer
gemotiveerd voor therapie.

,Inhoudsopgave
Voorbereidingen:........................................................................................... 5

Aantekeningen les:........................................................................................9
Les 1............................................................................................................................... 9
Les 2............................................................................................................................. 13
Les 3............................................................................................................................. 14

Onderbouwingen therapeutisch proces ZvP:..................................................16

Skills:.......................................................................................................... 30

Aantekeningen internet:...............................................................................35

Leestaken:................................................................................................... 42
Leerboek klinische neurologie......................................................................................42
Compensation strategies for gait impairments in Parkinson Disease a review.............52
Kennisclip ziekte van Parkinson....................................................................................62
Patiënt met de Ziekte van Parkinson vertelt zijn verhaal Opstartproblemen met de
ziekte van Parkinson..................................................................................................... 66
Kennisclip: observationeel leren...................................................................................66
Kennisclip: motorisch Leren; Movement Imagery.........................................................67
Kennisclip 9: trial & error en discovery leren................................................................68

,Voorbereidingen:

Je ontmoet tijdens je stage in een eerste lijnspraktijk een nieuwe patiënt met de Ziekte van
Parkinson. Deze patiënt komt met de verwijzing “Patiënt is onlangs gediagnosticeerd met de
ZvP. Afgelopen periode is dhr. merkt dhr. dat hij soms moeite heeft met zijn evenwicht.
Graag uw hulp”

* Welke vroege hypotheses (moment 1 MFH document) kan je formuleren op basis van
deze verwijzing? (Bedenk er minimaal 10 en probeer deze gelijkmatig te verdelen over
de verschillende categorieën van het ICF)


- Rusttremor – vaak van de hand
- Spierstijfheid (rigiditeit)
- Trager worden van bewegingen (bradykinesie)
- Te weinig bewegen – hypokinesie
- Moeite met evenwicht houden en coördinatie
- Vermoeidheid
- Voorovergebogen houding – camptocormia – negatief effect op
het evenwicht
- Last van duizeligheid of flauwvallen / vallen
- Loopstoornissen – verkorting paslengte met een versnelling
van de passen – Hierdoor kunnen patiënten niet stoppen, of
gaan ze steeds sneller lopen (propulsie). Hierbij kan het lopen
plotseling volledig blokeren, waardoor de patiënt ‘als
bevroren’ in dezelfde houding blijft staan (freezing, voeten
blokkeren tijdens het lopen
- Sloffen en/of schuifelen
- Moeite met kleine bewegingen

- Verstoring van houding en beweging
- Moeizame start van bewegen
- Verminderd vermogen tot bewegen
- Progressieve afname van snelheid van bewegen en afname
van de bewegingsuitlslag bij herhaalde bewegingen


- Angstig, agressief en ongeremd gedrag
- Depressie
- Verminderd meebewegen van 1 of beide armen bij het lopen –
armswing
- Moeite hebben met executieve functies
- Aandacht, planning en het ruimtelijk inzicht
- Geheugenproblemen
- Prikkelbaarheid
- Moeite met praten

, - Moeite met slapen
- Trager denken - bradyfrenie
- Moeite met het opnemen van info en je aandacht ergens
bijhouden
- Verminderd ziekte inzicht

* Welke kennis heb je hiervoor nodig van anatomie, pathofysiologie, psychologie
en epidemiologie?




*Bereid je voor op het doen van een fysiotherapeutisch lichamelijk onderzoek bij
iemand met de ziekte van Parkinson



Onderzoek:
- FGA – dynamische balans – valrisico – loopfunctie
- Rigiditeit – weerstand geven – tegen weerstand testen –
tandwiel, schokkerig
- Activiteiten test - MPAS
- Freezing (blokkade bij het lopen) – rapid turns


Onderzoeksresultaten
- FGA: 12. Punten – verhoogd valrisico
- Rigiditeit: sprake van: rigiditeit armen/benen re > li +
armen>benen -
- M-PAS:
- Rapid Turns: freezing aanwezig



Fysiotherapeutische diagnose:

Meneer, 66 jaar.
3 maanden geleden gediagnosticeerd met de Ziekte van Parkinson.
Meneer ervaart bilaterale symptomen. Er is sprake van rigiditeit
armen>benen, re>li. Meneer ervaart moeite met de transfers uit bed
stappen en het omdraaien in bed (MPAS Score). Er is sprake van
bradykinesie, alle bewegingen verlopen soepeler.
Meneer ervaart een verminderde dynamische balans, verminderde
loopfunctie en verhoogd valrisico (FGA 12 p), hierdoor heeft meneer
moeite met iets oppaken van de grond en merkt hij dat het lopen minder
makkelijk gaat (kleine stappen maken, stijf lopen). Er is sprake van
freezing tijdens het lopen, ook hierdoor ervaart meneer problemen tijdens
het lopen. Dit heeft tot gevolg dat meneer problemen ervaart in het
kunnen voetballen met zijn kleinkinderen. Meneer heeft 2 zonen en 4

,kleinkinderen die elk weekend langskomen, hij gaat graag met ze naar de
speeltuin of voetballen. Verder houdt meneer Martens van fietsen en
wandelen in de natuur, fietsen gaat meneer nog goed af, dit doet hij nu 2x
per week ongeveer 2 uur per keer. Meneer loopt zonder loophulpmiddel.
Krijgt meer moeite met ADL, vrouw ondersteund hierbij. Meneer doet zelf
de boodschappen, loopt dan achter een winkelwagen, dit gaat goed.
Meneer woont samen met zijn vrouw in een kleine woning aan de rand van
de stad Rotterdam, het is een gelijkvloerse woning.

Meneer is zeer gemotiveerd voor de therapie en heeft een goed ziekte-
inzicht, maar vindt het nog wel lastig om de situatie te accepteren; “pff ik
had zo’n ander beeld van mijn pensioen, we wilden een camper kopen en
gaan reizen. Ik heb geen idee of dit kan. Ik vind dit ook zo vervelend voor
mijn vrouw, ook haar toekomst verandert nu volledig’

Medicatie: Levodopa -> hiervan zijn de instellingen nog niet optimaal, hier
wordt nog aan gewerkt. Meneer merkt dat na gebruik van de medicatie
alles makkelijker gaat en minder stijf is.
Andere gezondheidsaandoeningen: geen
Hulpvraag: meneer wilt graag beter kunnen lopen en wilt tips krijgen om
beter uit bed te kunnen komen en kunnen omdraaien in bed. Ook zou hij
graag willen blijven voetballen met de kleinkinderen
Indicatie fysiotherapie: ja, meneer heeft zelf te weinig kennis over de
ziekte en ideeën om ermee om te gaan
Prognose: 3-4 maanden




*Werk een behandelplan (moment 5 MFH document) uit dat passend is bij de
fysiotherapeutische diagnose die je in week 5 geschreven hebt. Let daarbij op de
volgende onderdelen:
* Welk hoofddoel geldt (SMART)?
* Hoe kunnen de herstel belemmerende determinanten beïnvloed worden door
fysiotherapeutische zorgverlening en hoe dient er aanspraak gemaakt te worden op het
zelfmanagement?
* Wat zijn subdoelen die behaald zouden moeten worden om tot het hoofddoel te komen
(SMART)?
* Waarmee en hoe kun je bepalen of het gestelde doel behaald is?
* Welke interventies zijn geschikt om de doelen te behalen?
* Hoe weeg je de verschillende pijlers van EBP?



Hoofddoel:
-


Subdoelen:
- Lopen - gangpatroon
- Balans

, - Transfers
- Rigiditeit
- Valrisico – balans
- Bradykinesie


 - Je formuleert een prognostisch onderzoeksvraag en een systematisch
opgestelde zoekstrategie (DDU-methodiek) wat de invloed is van depressieve
klachten bij een patiënt met de ZvP op het valrisico (stappen EBP 1 en 2).
 - Je selecteert een onderzoek waarmee de onderzoeksvraag kan worden
beantwoord (stap EBP: 2).




Wat is de invloed van depressieve klachten bij een patiënt met de ZvP op het valrisico?


D: patiënten met de ZvP
D: depressieve klachten
U: (invloed op het) valrisico




Engels: Synoniemen Mesh
D: Patiënten Patients with Patients with Parkinson
met de parkinson’s parkinson's Disease
Ziekte van disease disease
Parkinson Parkinson's
disease
patients
D: Depressive Depressive Depressive
Depressieve symptoms symptoms Symptoms
klachten Depressive
complaints
U: Valrisico Fall risk Fall risk x
Risk of falling
Risk of fal

(((Parkinson Disease[MeSH Terms]) OR (Parkinson Disease[Title/Abstract])) AND
((Depressive Symptoms[MeSH Terms]) OR (Depressive Symptoms[Title/Abstract]))) AND
(Fall risk[Title/Abstract])

,Aantekeningen les:
Les 1

Fijne motoriek aangedaan – schrijven, aan-uit kleden

Hardlopen gaat goed omdat: hardlopen is een vorm van een que geven –
op die manier feedback

Bewegingen bij mensen met Parkinson lastig: automatische bewegingen

ZvP; bij de basale kernen: substantia nigra: automatische bewegingen
lastig omdat………

Als automatische bewegingen weer bewuste bewegingen moeten worden,
zal dit beter gaan


Vroege hypotheses bij de ziekte van Parkinson: Lois
 Ik verwacht dat er sprake is van
bradykinesie/bewegingsarmoede/traagheid (langzaam bewegen)
 Ik verwacht dat er sprake is van rigiditeit (stijfheid)
 Ik verwacht dat er sprake is van een rusttremor
 Ik verwacht dat meneer last heeft van houdings- en
balansstoornissen
 Ik verwacht dat meneer loopstoornissen heeft (freezing = het
plotseling blokkeren van het lopen, propulsie = niet kunnen stoppen
met lopen of steeds sneller lopen en festinatie = onwillekeurige
verkorting van de paslengte met een versnelling van de passen)
 Ik verwacht dat er sprake is van een eenzijdige verminderde
armbeweging (armswing)
 Ik verwacht dat er sprake is van het minder soepel bewegen van het
been aan dezelfde kant
 Ik verwacht dat er sprake is van hypokinesie (te weinig bewegen)
 ik verwacht dat er sprake is van progressieve afname van de
snelheid van bewegen
 ik verwacht dat er sprake is van een afname van de
bewegingsuitslag bij herhaalde bewegingen
 Ik verwacht dat de automatische motoriek is gestoord
 Ik verwacht dat meneer een stooped posture heeft
 Ik verwacht dat er sprake is van dysartrie (zachter praten, minder
articuleren)

 Ik verwacht dat er sprake is van depressie
 Ik verwacht dat er sprake is van reukstoornissen
 Ik verwacht dat er sprake is van REM slaap gerelateerde
gedragsstoornissen

,  Ik verwacht dat er sprake is van constipatie
 Ik verwacht dat er sprake is van bradyfrenie (vertraging in het
denken)
 Ik verwacht dat er sprake is van autonome verschijnselen (versterkt
transpireren, obstipatie en mictiestoornissen)
 Ik verwacht dat er sprake is van oog- en visusproblemen (droge
ogen, wazig zien, moeite met diepte inschatten en dubbelzien)

 Ik verwacht dat meneer meer tijd nodig heeft voor zijn ADL
 Ik verwacht dat meneer moeite heeft met transfers
 Ik verwacht dat meneer comorbiditeiten heeft
 Ik verwacht dat meneer moeite heeft met traplopen
 Ik verwacht dat meneer minder sociale contacten heeft
 Ik verwacht dat meneer moeite heeft met sporten


Stoornissen in motorische functies
In een vroeg stadium:
 bradykinesie (het maken van tragere en kleinere bewegingen);
 rigiditeit;
 afname van de dynamische balans.
In een gevorderd stadium:
 flexiehouding ten gevolge van de rigiditeit, met uiteindelijk uitval
van de houdingsreflexen en achteruitgang van de
evenwichtsreacties;
 axiale rigiditeit (antecollis en scoliose);
 rusttremor.
Stoornissen in niet-motorische functies
In een vroeg stadium:
 reukstoornissen;
 remslaap-gedragsstoornis;
 constipatie;
 depressie;
 mentale stoornissen: met name geheugen, reactietijd en executieve
functies (zie kader).
In een gevorderd stadium:
 dementie;
 urine-incontinentie;
 seksuele stoornissen.



Wat kan valrisico veroorzaken:
- Rigiditeit
- Bradykinesie
- Stooped posture
- Propulsie
- Balans/evenwicht
- Spierkracht vermindering vanwege inactiviteit – omdat je
minder kan bewegen