Week 1A: ‘Introductie van het strafrecht en het legaliteitsbeginsel’
Leerdoelen
1. uit te kunnen leggen wat het belang is van het legaliteitsbeginsel;
2. de deelnormen van het legaliteitsbeginsel in een casus te kunnen toepassen;
3. de verschillende interpretatiemethoden te kunnen herkennen en benoemen in een casus (m.u.v. de
functionele interpretatie).
Grondtrekken, Hoofdstuk 1: ‘inleiding’
HC: Essentie van het strafrecht
De berechtiging van een strafbaar feit en de daarvan verdachte persoon door de strafrechter. Hierbij is
van belang:
1. Negatief sanctiestelsel het opleggen van een negatieve sanctie (straf) indien de wet
overtreden wordt
2. Rechtshandhaving handhaving van de geldende rechtsregel (gebeurt door de
overheid: politie, justitie en rechters)
3. Rechtsbescherming bescherming van de burger tegen willekeur van de overheid
Doelen van straffen
Vergelding de dader heeft de samenleving leed toegevoegd en de
samenleving reageert door de dader zelf ook leed toe te voegen
Preventie voorkomen van strafbaar gedrag
- speciale preventie de dader zal doordat hij een straf heeft gekregen de volgende
keer beter nadenken (belangrijkste middel: voorwaardelijke
straffen)
- generale preventie dat de dader van een strafbaar feit gestraft wordt werkt
afschrikkend voor de rest van de samenleving
Materieel strafrecht, Formeel strafrecht en Sanctierecht
Materieel strafrecht het geheel van rechten, plichten en verboden in het strafrecht
Formeel strafrecht het geheel van voorschriften over de wijze waarop een bepaald
(strafprocesrecht/ proces in het strafrecht gevolgd moet worden
strafvordering) *Ook dit kunnen rechten en plichten zijn, echter zijn dit rechten
en plichten die betrekking hebben op het proces
Sanctierecht het geheel van rechten (voorwaarden) waaronder straffen
mogen worden opgelegd en uitgevoerd
Commuun en bijzonder strafrecht
Commuun strafrecht het strafrecht dat is opgenomen in het Wetboek van Strafrecht
en Wetboek van Strafvordering (klassieke strafrecht)
Bijzonder strafrecht het strafrecht dat is opgenomen in bijzondere / specifieke
bepalingen buiten het WvSr en WvSv (WVW, WWM en APV)
,Reader, 3.1 t/m 3.3: Legaliteitsbeginsel
3.1 Legaliteitsbeginsel (in materieel strafrecht en formeel strafrecht)
Materieel strafrecht: (Art. 1 Sr) ‘’Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane
wettelijke bepaling.’’
Formele strafrecht (art. 1 Sv): ‘’Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien.’’
Het verschil in taalgebruik: ‘’wettelijke bepaling’’ en ‘’de wet’’ , is bewust gekozen. Het materieel
strafrecht bestaat namelijk ook uit lagere regelingen, terwijl regels ten aanzien van de strafprocedure
alleen in wetten in formele zin terug te vinden zijn.
3.2 Belang legaliteitsbeginsel
Het belang van het legaliteitsbeginsel komt naar voren in de verschillende dimensies:
1. Constitutionele dimensie (primaire dimensie/noodzakelijke dimensie t.o.v. andere)
Het legaliteitsbeginsel geeft de overheid de bevoegdheid om criminaliteit te bestrijden. Deze
bevoegdheden zijn verspreid over de verschillende machten (Trias Politica).
2. Rechtsbeschermende dimensie
Het legaliteitsbeginsel verschaft de overheid bevoegdheden, maar legt tegelijkertijd ook grenzen aan deze
bevoegdheden ter voorkoming van willekeur en machtsmisbruik. Hierdoor wordt de rechtsgelijkheid en
rechtszekerheid gediend.
3. Generaalpreventieve dimensie
Het legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat strafbare feiten inzichtelijk en voorspelbaar zijn voor burgers,
waardoor ze zich van deze gedragingen kunnen onthouden. Het meten van dit effect is echter moeilijk,
omdat in het strafrecht vaak emoties meespelen en de theorie uitgaat van rationele mensen.
(4. Democratische dimensie)
Het legaliteitsbeginsel garandeert dat de democratisch gekozen wetgever zich heeft uitgesproken d.m.v.
geschreven recht. Het democratische gehalte van ongeschreven recht is twijfelachtig, omdat het de
rechter is die bepaalt wat onder ongeschreven recht valt
3.3 Deelnormen legaliteitsbeginsel
1. Lex scripta
Lex scripta Straffen mogen alleen opgelegd worden o.b.v. geschreven
wetgeving
Gericht naar Primair rechter
Ongeschreven recht? Gebruik van gewoonterecht zorgt voor willekeur
Open delictsomschrijvingen wel spelen gewoontes een rol bij open delictsomschrijvingen,
zoals: ‘’aanstotelijk voor de eerbaarheid’’
2. Lex certa (bepaaldheidsgebod)
Lex certa wetten moeten zo precies en duidelijk mogelijk geformuleerd
worden
Gericht naar Primair wetgever
*ook wel rechter: wanneer een verdachte zich erop beroept
dat het lex certa vereiste is geschonden
Reden om zo min mogelijk Elk bestanddeel moet bewezen worden voor strafbaarstelling
bestanddelen op te nemen in een
delictsomschrijving
Reden om vage/abstracte termen te Wetten kunnen voor uiteenlopende gevallen dienen en
gebruiken: meebewegen met de maatschappij
Aan de andere kant.. Aan de andere kant moet het niet te ingewikkeld worden en
, niet te ruim waardoor te veel gestraft wordt
Conclusie Het lex-certa vereiste is dus vooral een inspanningsverplichting
voor de wetgever.
3. Gebondenheid van de rechter aan de tekst van de wet
Gebondenheid van de rechter aan De rechter moet zich strikt houden aan wat er in de wet staat
de tekst van de wet
Gericht naar Primair rechter
Noodzakelijke keerzijde van het lex- Het heeft anders geen zin om duidelijke en precieze wetten te
certa vereiste formuleren
Ontstaan van interpretatievrijheid Als delictsomschrijvingen niet duidelijk zijn
De interpretatiemethoden van de rechter zijn:
Grammaticale interpretatie methode waarbij men de tekst zelf bestudeert, er wordt gekeken
naar de algemene betekenis van woorden
Wetshistorische interpretatie methode waarbij men kijkt naar de oorspronkelijke bedoeling
van de wetgever, naar waarom de wet tot stand is gekomen
Wetssystematische interpretatie methode waarbij men kijkt naar het systeem van een wet: de
plaatsing van een artikel in een bepaalde titel/afdeling, de
betekenis van het woord bij andere artikelen
Teleologische interpretatie methode waarbij men kijkt naar de ratio of strekking van een
artikel: welk belang of rechtsgoed wordt beschermd? Het gaat
dus niet om wat de wetgever oorspronkelijk bedoeld heeft, maar
om de bedoeling in de actuele situatie
Restrictief interpreteren Strikt interpreteren
Extensief interpreteren Uitbreidend interpreteren
*grens met legaliteitsbeginsel
Interpretatieproblemen in de 1) Verschuivende betekenissen van termen
rechtspraak kunnen ontstaan 2) Verschuivende maatschappelijke opvattingen
door 3) Technologische ontwikkelingen
4) Conflicterende rechtsbelangen (interpretatiemethoden
concurreren met elkaar)
- geen hierarchie, maar: een uitleg mag nooit in strijd zijn met de
letter van de wet (grammaticale methode) en naarmate een wet
ouder wordt verliest de wetshistorische methode waarde
4. Het verbod op analogie
Het verbod op analogie Het toepassen van een regel uit een wettelijk voorschrift op een
geval dat strikt genomen niet onder dit voorschrift valt, maar niet
essentieel verschilt van het geval waarvoor het voorschrift wel
bedoeld is.
Gericht naar Primair rechter
Extensieve grammaticale - Analogie gaat verder dan een grammaticale interpretatie en is
interpretatie vs. Analogie verboden omdat aangenomen kan worden dat de wetgever
bewust en nauwkeurig delictsomschrijvingen formuleert.
- Uit het ontbreken van een delictsomschrijving moet worden
afgeleid dat de wetgever straffeloosheid heeft gewild.
5. Het verbod op terugwerkende kracht
, Het verbod op terugwerkende Iemand is alleen strafbaar als er tijdens het begaan van het feit een
kracht wettelijke strafbepaling bestond, die de gedraging strafbaar stelt.
Gericht naar Primair rechter
Doel van het verbod van - Rechtsbescherming
terugwerkende kracht - Rechtszekerheid
- Generale preventie: potentiele daders kunnen alleen rekening
houden met bestaande strafbare feiten
Hoofdregel Strafbepalingen mogen geen terugwerkende kracht hebben
Uitzondering Als de wetswijziging voor een verdachte gunstiger is, onder
voorbehoud van:
- wetswijzigingen met een tijdelijke werking
- dat wetswijzingen berust zijn een gewijzigd inzicht in de
strafwaardigheid en niet op gewijzigde omstandigheden
Vormen van wetswijzigingen 1) alleen de sanctienorm wijzigt
2) een bestanddeel wordt geschrapt uit de delictsomschrijving
(ongunstig)
3) een bestanddeel wordt toegevoegd aan de delictsomschrijving
(gunstig)
- gekeken wordt of historische gedraging ook onder de nieuwe
bepaling valt, als dat het geval is, geldt de oude bepaling
4) een bestanddeel wordt toegevoegd, maar de sanctienorm wordt
gunstiger
- splitsing van bepaling mogelijk
6. Nulla-poena regel
Nulla-poena regel Er mogen geen straffen worden opgelegd die niet in de wet staan of
die het wettelijk maximum te boven gaan
Gericht naar Primair rechter
Vooral een belangrijke rol bij Bijzondere voorwaarden bij het straffen
Jurisprudenties
Elektriciteitsarrest: HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564
De feiten
Een tandarts zette de elektriciteitsmeter na controle stil met een pen en bleef daarna gewoon elektriciteit
gebruiken, zonder ervoor te betalen. Hij wordt vervolgd voor diefstal volgens artikel 310 Sr.
Rechtsvraag
1. Is elektriciteit te beschouwen als een goed in de zin van artikel 310 Sr?
2. Kan het gebruik van elektriciteit zonder ervoor te betalen worden beschouwd als wegnemen in de zin
van artikel 310 Sr?
Overweging
HR:
- Elektriciteit heeft economische waarde en is dus een vermogensobject. Het doel van artikel 310 Sr is het
vermogen van een ander beschermen.
- Het gebruiken van deze elektriciteit zonder er voor te betalen is te beschouwen als wegnemen omdat
het in strijd met de voorwaarden waaronder de gemeente daartoe het recht gaf.
Rechtsregel
Leerdoelen
1. uit te kunnen leggen wat het belang is van het legaliteitsbeginsel;
2. de deelnormen van het legaliteitsbeginsel in een casus te kunnen toepassen;
3. de verschillende interpretatiemethoden te kunnen herkennen en benoemen in een casus (m.u.v. de
functionele interpretatie).
Grondtrekken, Hoofdstuk 1: ‘inleiding’
HC: Essentie van het strafrecht
De berechtiging van een strafbaar feit en de daarvan verdachte persoon door de strafrechter. Hierbij is
van belang:
1. Negatief sanctiestelsel het opleggen van een negatieve sanctie (straf) indien de wet
overtreden wordt
2. Rechtshandhaving handhaving van de geldende rechtsregel (gebeurt door de
overheid: politie, justitie en rechters)
3. Rechtsbescherming bescherming van de burger tegen willekeur van de overheid
Doelen van straffen
Vergelding de dader heeft de samenleving leed toegevoegd en de
samenleving reageert door de dader zelf ook leed toe te voegen
Preventie voorkomen van strafbaar gedrag
- speciale preventie de dader zal doordat hij een straf heeft gekregen de volgende
keer beter nadenken (belangrijkste middel: voorwaardelijke
straffen)
- generale preventie dat de dader van een strafbaar feit gestraft wordt werkt
afschrikkend voor de rest van de samenleving
Materieel strafrecht, Formeel strafrecht en Sanctierecht
Materieel strafrecht het geheel van rechten, plichten en verboden in het strafrecht
Formeel strafrecht het geheel van voorschriften over de wijze waarop een bepaald
(strafprocesrecht/ proces in het strafrecht gevolgd moet worden
strafvordering) *Ook dit kunnen rechten en plichten zijn, echter zijn dit rechten
en plichten die betrekking hebben op het proces
Sanctierecht het geheel van rechten (voorwaarden) waaronder straffen
mogen worden opgelegd en uitgevoerd
Commuun en bijzonder strafrecht
Commuun strafrecht het strafrecht dat is opgenomen in het Wetboek van Strafrecht
en Wetboek van Strafvordering (klassieke strafrecht)
Bijzonder strafrecht het strafrecht dat is opgenomen in bijzondere / specifieke
bepalingen buiten het WvSr en WvSv (WVW, WWM en APV)
,Reader, 3.1 t/m 3.3: Legaliteitsbeginsel
3.1 Legaliteitsbeginsel (in materieel strafrecht en formeel strafrecht)
Materieel strafrecht: (Art. 1 Sr) ‘’Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane
wettelijke bepaling.’’
Formele strafrecht (art. 1 Sv): ‘’Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien.’’
Het verschil in taalgebruik: ‘’wettelijke bepaling’’ en ‘’de wet’’ , is bewust gekozen. Het materieel
strafrecht bestaat namelijk ook uit lagere regelingen, terwijl regels ten aanzien van de strafprocedure
alleen in wetten in formele zin terug te vinden zijn.
3.2 Belang legaliteitsbeginsel
Het belang van het legaliteitsbeginsel komt naar voren in de verschillende dimensies:
1. Constitutionele dimensie (primaire dimensie/noodzakelijke dimensie t.o.v. andere)
Het legaliteitsbeginsel geeft de overheid de bevoegdheid om criminaliteit te bestrijden. Deze
bevoegdheden zijn verspreid over de verschillende machten (Trias Politica).
2. Rechtsbeschermende dimensie
Het legaliteitsbeginsel verschaft de overheid bevoegdheden, maar legt tegelijkertijd ook grenzen aan deze
bevoegdheden ter voorkoming van willekeur en machtsmisbruik. Hierdoor wordt de rechtsgelijkheid en
rechtszekerheid gediend.
3. Generaalpreventieve dimensie
Het legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat strafbare feiten inzichtelijk en voorspelbaar zijn voor burgers,
waardoor ze zich van deze gedragingen kunnen onthouden. Het meten van dit effect is echter moeilijk,
omdat in het strafrecht vaak emoties meespelen en de theorie uitgaat van rationele mensen.
(4. Democratische dimensie)
Het legaliteitsbeginsel garandeert dat de democratisch gekozen wetgever zich heeft uitgesproken d.m.v.
geschreven recht. Het democratische gehalte van ongeschreven recht is twijfelachtig, omdat het de
rechter is die bepaalt wat onder ongeschreven recht valt
3.3 Deelnormen legaliteitsbeginsel
1. Lex scripta
Lex scripta Straffen mogen alleen opgelegd worden o.b.v. geschreven
wetgeving
Gericht naar Primair rechter
Ongeschreven recht? Gebruik van gewoonterecht zorgt voor willekeur
Open delictsomschrijvingen wel spelen gewoontes een rol bij open delictsomschrijvingen,
zoals: ‘’aanstotelijk voor de eerbaarheid’’
2. Lex certa (bepaaldheidsgebod)
Lex certa wetten moeten zo precies en duidelijk mogelijk geformuleerd
worden
Gericht naar Primair wetgever
*ook wel rechter: wanneer een verdachte zich erop beroept
dat het lex certa vereiste is geschonden
Reden om zo min mogelijk Elk bestanddeel moet bewezen worden voor strafbaarstelling
bestanddelen op te nemen in een
delictsomschrijving
Reden om vage/abstracte termen te Wetten kunnen voor uiteenlopende gevallen dienen en
gebruiken: meebewegen met de maatschappij
Aan de andere kant.. Aan de andere kant moet het niet te ingewikkeld worden en
, niet te ruim waardoor te veel gestraft wordt
Conclusie Het lex-certa vereiste is dus vooral een inspanningsverplichting
voor de wetgever.
3. Gebondenheid van de rechter aan de tekst van de wet
Gebondenheid van de rechter aan De rechter moet zich strikt houden aan wat er in de wet staat
de tekst van de wet
Gericht naar Primair rechter
Noodzakelijke keerzijde van het lex- Het heeft anders geen zin om duidelijke en precieze wetten te
certa vereiste formuleren
Ontstaan van interpretatievrijheid Als delictsomschrijvingen niet duidelijk zijn
De interpretatiemethoden van de rechter zijn:
Grammaticale interpretatie methode waarbij men de tekst zelf bestudeert, er wordt gekeken
naar de algemene betekenis van woorden
Wetshistorische interpretatie methode waarbij men kijkt naar de oorspronkelijke bedoeling
van de wetgever, naar waarom de wet tot stand is gekomen
Wetssystematische interpretatie methode waarbij men kijkt naar het systeem van een wet: de
plaatsing van een artikel in een bepaalde titel/afdeling, de
betekenis van het woord bij andere artikelen
Teleologische interpretatie methode waarbij men kijkt naar de ratio of strekking van een
artikel: welk belang of rechtsgoed wordt beschermd? Het gaat
dus niet om wat de wetgever oorspronkelijk bedoeld heeft, maar
om de bedoeling in de actuele situatie
Restrictief interpreteren Strikt interpreteren
Extensief interpreteren Uitbreidend interpreteren
*grens met legaliteitsbeginsel
Interpretatieproblemen in de 1) Verschuivende betekenissen van termen
rechtspraak kunnen ontstaan 2) Verschuivende maatschappelijke opvattingen
door 3) Technologische ontwikkelingen
4) Conflicterende rechtsbelangen (interpretatiemethoden
concurreren met elkaar)
- geen hierarchie, maar: een uitleg mag nooit in strijd zijn met de
letter van de wet (grammaticale methode) en naarmate een wet
ouder wordt verliest de wetshistorische methode waarde
4. Het verbod op analogie
Het verbod op analogie Het toepassen van een regel uit een wettelijk voorschrift op een
geval dat strikt genomen niet onder dit voorschrift valt, maar niet
essentieel verschilt van het geval waarvoor het voorschrift wel
bedoeld is.
Gericht naar Primair rechter
Extensieve grammaticale - Analogie gaat verder dan een grammaticale interpretatie en is
interpretatie vs. Analogie verboden omdat aangenomen kan worden dat de wetgever
bewust en nauwkeurig delictsomschrijvingen formuleert.
- Uit het ontbreken van een delictsomschrijving moet worden
afgeleid dat de wetgever straffeloosheid heeft gewild.
5. Het verbod op terugwerkende kracht
, Het verbod op terugwerkende Iemand is alleen strafbaar als er tijdens het begaan van het feit een
kracht wettelijke strafbepaling bestond, die de gedraging strafbaar stelt.
Gericht naar Primair rechter
Doel van het verbod van - Rechtsbescherming
terugwerkende kracht - Rechtszekerheid
- Generale preventie: potentiele daders kunnen alleen rekening
houden met bestaande strafbare feiten
Hoofdregel Strafbepalingen mogen geen terugwerkende kracht hebben
Uitzondering Als de wetswijziging voor een verdachte gunstiger is, onder
voorbehoud van:
- wetswijzigingen met een tijdelijke werking
- dat wetswijzingen berust zijn een gewijzigd inzicht in de
strafwaardigheid en niet op gewijzigde omstandigheden
Vormen van wetswijzigingen 1) alleen de sanctienorm wijzigt
2) een bestanddeel wordt geschrapt uit de delictsomschrijving
(ongunstig)
3) een bestanddeel wordt toegevoegd aan de delictsomschrijving
(gunstig)
- gekeken wordt of historische gedraging ook onder de nieuwe
bepaling valt, als dat het geval is, geldt de oude bepaling
4) een bestanddeel wordt toegevoegd, maar de sanctienorm wordt
gunstiger
- splitsing van bepaling mogelijk
6. Nulla-poena regel
Nulla-poena regel Er mogen geen straffen worden opgelegd die niet in de wet staan of
die het wettelijk maximum te boven gaan
Gericht naar Primair rechter
Vooral een belangrijke rol bij Bijzondere voorwaarden bij het straffen
Jurisprudenties
Elektriciteitsarrest: HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564
De feiten
Een tandarts zette de elektriciteitsmeter na controle stil met een pen en bleef daarna gewoon elektriciteit
gebruiken, zonder ervoor te betalen. Hij wordt vervolgd voor diefstal volgens artikel 310 Sr.
Rechtsvraag
1. Is elektriciteit te beschouwen als een goed in de zin van artikel 310 Sr?
2. Kan het gebruik van elektriciteit zonder ervoor te betalen worden beschouwd als wegnemen in de zin
van artikel 310 Sr?
Overweging
HR:
- Elektriciteit heeft economische waarde en is dus een vermogensobject. Het doel van artikel 310 Sr is het
vermogen van een ander beschermen.
- Het gebruiken van deze elektriciteit zonder er voor te betalen is te beschouwen als wegnemen omdat
het in strijd met de voorwaarden waaronder de gemeente daartoe het recht gaf.
Rechtsregel
