Structuur en conflict in het Globale Zuiden
Deel 1: algemene inleiding
1. Genocide in Gaza
- 7 okt 2023 structuren zichtbaar geworden
Grote wetenschappelijke consensus genocide, ook meer gesproken over etnische zuivering
Conventie van Genève, het Genocideverdrag van 1948:
Artikel 2: (5 criteria die kunnen wijzen op genocide)
1. Het doden van leden van de groep;
2. Het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep (trauma’s);
3. Het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele of gedeeltelijke
lichamelijke vernietiging;
Vernietigen van de gehele levensinfrastructuur -> mensen in Gaza kunnen er niet meer overleven, is
onmogelijk gemaakt
4. Het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
5. Het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Artikel 3: de strafbare handelingen die eraan gekoppeld zijn
1. (Het plegen van) genocide;
2. Samenspanning om genocide te plegen; plan smeden om genocide of andere oorlogsmisdaden uit te voeren
= strafbaar volgens Internationaal Recht (bv. idee Trump om mensen in Gaza te verdrijven is niet zomaar gek
idee maar al een oorlogsmisdaad)
3. Rechtstreeks en openbaar aanzetten tot genocide;
4. Poging tot genocide;
5. Medeplichtigheid aan genocide daarom zijn AME niet geneigd het een genocide te noemen aangezien ISR
ondersteunen
Houding wereld – Gaza:
- VS wil niet spreken over een ‘genocide’ of meegaan in het verhaal, sancties te nemen tegen aangezien ze
medeplichtig zijn
Trump: is duidelijk met Israël te steunen, maar verwijst niet naar wie de “hel” in Gaza heeft doen uitbreken
- We hadden internationaal systeem om het te beletten alle instrumenten die we hebben om dit tegen te
houden worden gedelegitimeerd en alle structuren die we hebben opgericht om iets zoals de holocaust te
voorkomen worden niet ingezet => het zegt iets over de relatie structuur en conflict
Gaza - kennis: niet alleen Palestijnse levens zijn in gevaar maar ook de Palestijnse archieven, kennis, verhalen
worden vernietigd, is niet eerste x dat het gebeurt (scholen, bibliotheken, universiteiten worden gebombardeerd)
Zionisme = “een land voor een bevolking zonder land, in een land zonder bevolking” (slogan)
Er was een zgn. ‘leeg land’ beschikbaar om te koloniseren -> Palestijnse aanwezigheid uitwissen
Intenties Israëlische politici = duidelijk:
- Netanyahu:
• “Dit is niet alleen een strijd van Israël tegen deze barbaren, het is een strijd van beschaving tegen barbarij”
als je iets ‘barbaars’ noemt, moet je al niet meer verder nadenken en de oorzaken, geschiedenis niet kennen,
want het is ‘barbaars’ => doet elke historische analyse, reflectie teniet
• "Jullie moeten onthouden wat Amalek jullie heeft aangedaan, zegt onze Heilige Bijbel. En dat doen we."
stam dat enkel in Bijbel voorkomt, Amalekieten vielen Joden aan na hun exodus uit Egypte en Amalekieten
werden vijanden God zelf en die moet je bedrijven
1
,Sleutelmoment in de geschiedenis?:
- Westen: veel mensen op straat gekomen want Westerse regeringen niet of nauwelijks iets deden >< Globale
Zuiden: minder politiek gewicht om bepaalde beslissingen te nemen in de VN-Veiligheidsraad
Uitzondering: Zuid-Afrika, Internationaal Gerechtshof Israël aangeklaagd voor genocide (/= Strafhof
veroordeeld personen)
- Is Gaza een sleutelmoment in de geschiedenis en is het ook niet een moment dat aantoont dat de
wereldverhoudingen aan het veranderen zijn?
Westen kijkt toe >< lang symbool van W&N die moesten verspreid worden MAAR nu lijkt het omgekeerd dat
het Globale Zuiden meer het morele kompas vormt
2. ‘Het Globale Zuiden’ of the Global South
= een collectief van diverse landen met een verschillende geschiedenissen door het kolonialisme
Andere termen:
- ‘Derde Wereld’: naast de Eerste Wereld (het Westen, kapitalisme) en de Tweede Wereld (de SU, communisme)
term minder gebruikt na val van de Su
- ‘Ontwikkelingslanden’: je hebt landen die al ontwikkeld zijn en moeten ontwikkelen, het is alsof de geschiedenis
één rechte lijn is richting welvaart, vooruitgang en sociale mobiliteit
- ‘De niet-Westerse wereld’: wat maakt ons Westers en hun niet Westers?
Globale zuiden, een containerbegrip?
- Containerbegrip = een begrip dat zoveel kan betekenen dat het eigenlijk niets betekent, geen scherpe afbakening
dus breed interpreteerbaar
Anekdote: prof wist niets over Zimbabwe maar werd gevraagd voor een peerreview errond omdat hij
gecategoriseerd wordt als iemand die rond ‘het Zuiden’ werkt
- Wat zegt dit over het “Zuiden”?
• De ANDER?: het Zuiden is helemaal iets Anders
• De studie van fenomenen in het Zuiden kan dus alleen door welbepaalde disciplines? Er worden daarvoor
verschillende disciplines opgericht
Bv. Antropologie voor Zuiden – sociologie voor ons, Ontwikkelingsstudies voor Zuiden bestuderen
Ookal nemen we aan dat ‘Globale Zuiden’ een neutrale term is, hangen er toch allerlei associaties aan vast
Consensus begrip?: Ja, ‘the Global South’, redenen waarom we deze term kunnen gebruiken:
Globale zuiden = een groep van diverse landen, een geografisch gebied met een gedeelde geschiedenis van
kolonialisme
- Globaal (mondiaal): “Global South”
• Interconnectie tussen verschillende plaatsen (door globalisering worden afstanden tussen gebieden alsmaar
kleiner ook in het GZ)
• De manier waarop een bepaalde geografische regio vorm (geïntegreerd is) krijgt binnen en vormgeeft aan
een wereldsysteem; de globalisering
• Nuttig omwille van gelijkaardige structurele kenmerken, dynamieken en machtsrelaties (2 gebieden die zijn
geglobaliseerd maar toch andere dynamieken, structuren kennen)
• Aandacht voor economische ongelijkheid met het Globale Noorden
- Globale Zuiden als (subalterne of ondergeschikte) machtsrelatie
• Niet enkel geografisch, want het is ook iets dat een bepaalde macht representeert: “there are Souths in the
geographic North and Norths in the geographic Souths” (Mahler 2018: 32)
Idee van wet dat er veel Zuidens zijn in het Noorden en omgekeerd, denk aan bv. de superrijken in de
Golfstaten, zijn het dan nog landen in het GZ? (grenzen vervagen)
- Globale Zuiden als politieke verbeelding: niet alleen om het geografisch te duiden, maar een manier om de
wereld te begrijpen
2
, • Idem Derde wereld
• “A world of protest, a whirlwind of creative activity” (Prashad 2012) landen niet alleen passief slachtoffers
zijn maar zich ook actief verzetten om positie in wereld te verbeteren
3. Etnocentrisme
Cf. Moskee Casablanca = gebouwd door FR bouwbedrijf, het is een symbool van de rijke islamitische geschiedenis
waarbij 3 godsdiensten ‘vredevol’ samenleven maar toch is de materiële uitdrukking ervan iets dat gebouwd is door
de FR = complexer dan indelen ‘wij – zij’
- Wat zegt een vak over het Globale Zuiden over ons? Waarom bestuderen wij hen en zij ons veel minder?
ongelijkheid in wie-wie bestudeerd, zit in de koloniale geschiedenis
- Studie van de Ander vereist andere concepten?
• Etnisch, religieus, stammen – communautair
• Traditioneel – modern, verlicht
• Etnisch-cultureel – Westers
• Religieus – seculier
- Zonder Globale Zuiden, Tweede Wereld, Derde Wereld bestaat er geen Westen (we zien ze dus in relatie tot
elkaar)
Het concept is en blijft een sociale constructie waar machtsrelaties in weerspiegelen: het is een soort spiegel
=> we kijken naar onszelf door de ander te definiëren als Anders maar eigenlijk zeggen we iets over
onszelf
Bv. als we de Ander als barbaars definiëren, dan zijn we dat eigenlijk zelf op die manier kunnen we
politieke belangen rechtvaardigen
- In de constructie van zo’n wereldbeeld schuilt een machtsrelatie
Samir Amin – wat is Eurocentrisme?
Onweerlegbare culturele verschillen die het verloop van de geschiedenis van verschillende volkeren bepalen
(Wij vs. Zij)
Het Westen (liberale democratie) als universeel model = superieur, het is het te na te streven model
Minder aandacht voor de structurele dynamieken binnen een wereldsysteem die model zouden kunnen
ontkrachten
- Europese dominantie omwille van haar culturele/morele superioriteit? we kijken naar de rest van de wereld
vanuit een superieure Europese bril
Universele normen en waarden zijn (oorspronkelijk) ‘onze’ (Westerse) normen en waarden?: we pretenderen
dat we universieel zijn en dat de rest van de wereld ons model moet volgen maar tegelijkertijd kijken we niet
naar de rest van de wereld hoe zij bijdragen tot bepaalde universele principes en zijn we dus niet universeel
4. Universele mensenrechten
vanwaar komen universele ideeën, principes, wie heeft die uitgevonden?
Cf. slides 2 teksten, Maningue Charter (1222) en UVRM (1948)
Als we praten over individuele vrijheden dan denken we direct aan Westerse teksen en dat toont etnocentrisme
aan
Hoogtepunt van EU-verlichting = was ook hoogtepunt van kolonisering, globalisering (veroverde hele wereld)
gek om te zeggen dat die ideeën dan ENKEL in EU zijn ontstaan
5. Eurocentrisme doorprikken = DOEL
- Gebruik van bepaalde concepten onvermijdelijk: Nieuwe Wereld, Amerika, indianen, het ‘Zuiden’, enz.
- Europees perspectief in ons geval zelfs wenselijk, interessant
3
, • Uiteraard is niet iedereen ‘gelijk’
• Maar ongelijkheid moet men verklaren (het is niet natuurlijk maar door de mens gemaakt)
- Aandacht voor de structuren en de politiek die een wereldsysteem vormgeven
• Breuklijnen tussen Globale Noorden (Westen) en Globale Zuiden, binnen het Noorden en binnen het Zuiden
• En de manier waarop die breuklijnen met elkaar verbonden zijn
• Niet kijken naar het Globale Zuiden als de ANDER, maar als integraal onderdeel van ONZE globalisering.
- Het vak structuur en conflict in het Globale Zuiden is eigenlijk ook een vak over ons, ons economisch, politiek en
sociaal systeem (onze geschiedenis vanuit het perspectief van het Zuiden en wat zegt het over ons?)
6. Welke structuren, welke conflicten?
Kort gezegd: de globalisering en de manier waarop die tot stand is gekomen, maar wat is het?
Global communication: mondiale communicatiemogelijkheden, zoals het internet
Global economy: materiële infrastructuur zoals uitvinding van diepzeeschip -> logistieke netwerken mog
gemaakt, global trade makkelijker gemaakt en laten versnellen, containerschip belangrijk instrument voor
wereldhandel en zorgt voor versnelling van globalisering
Global village: stereotype idee dat we allemaal geconnecteerd zijn in een klein dorp en er in leven door de
nieuwe communicatiemogelijkheden
• Als we spreken over armoede, terrorisme etc spreken we minder over global village en lokaliseren we het als
lokale problemen
• Vb. sloppenwijken zijn best recent: sinds de koloniale periode, omwille van het feit dat de kolonisator nieuwe
steden bouwden en nood hadden aan arbeid en mensen dwong om naar die steden te komen en gingen ze
zich vestigen in sloppenwijken sloppenwijken zijn voorbeeld van economische integratie maar niet zoals
wij het ons zouden voorstellen want het is een ongelijke vorm van integratie van mensen in de economie
Gevoel dat die sloppenwijken niet zijn geconnecteerd zijn nee: ze maken integraal deel uit van
globalisering (antennes)
Deze structuren zorgen voor conflicten bv. in de vorm van sociale mobilisaties:
- Seattle 1999 anti-globaliseringsbeweging
- Tahrir 2011 wereldwijd symbool voor sociale mobilisatie -> Tunesiërs kwamen in mobilisatie en zorgden
ervoor dat EGY op straat kwamen
Ondanks dat soc mobilisaties niet direct verbonden zijn met elkaar zijn ze toch verbonden met elkaar
Bv. betogingen Gaza: studenten overal in contact gekomen wereldwijd en mobiliseren zich over de
grenzen heen
7. Samenhang tussen fenomenen?
Voorbeeld: panama papers = netwerk van belastingontduiking werden blootgelegd -> belastingparadijs wat geld was
dat nodig was voor de ontwikkeling
Samenhang: gebieden worden onderontwikkeld omdat daar veel geld van verdwijnt en waardoor mensen er
vaak vertrekken en naar andere gebieden trekken die beter/rijker lijken dus migratie(crisis) ontstaat
Ander voorbeeld: verhouding geld verdwijnt uit Globale Zuiden en terechtkomt in het Zuiden in vorm van
ontwikkelingshulp? (Handelsbalans)
10,8 biljoen dollar dat weggaat => het sponsort de rijkdom van het Noorden, er gaat veel meer geld uit van
Globale Zuiden dat er binnenkomt in vorm van ontwikkelingshulp in het Zuiden
Zorgt voor spanningen, fricties en vormen van geweld:
• Global trade (wereldhandel)
• Global Jihad vielen Trade Center aan, aanval op eco rijkdom van AME empire en niet zozeer gericht op
onze culturele, religieuze symbolen
4
, We willen vooral de samenhang van fenomenen begrijpen en we gaan kijken naar hoe de historische
ontwikkeling altijd ongelijk gebeurt en dus niet lineair
Op die manier: inzichten krijgen in spanningen die op eerste zicht descrepant/contradictorisch lijken (bv.
(neo)liberale idee van complete vrijheid voor kapitaal maar tegelijk wordt mobiliteit en vrijheid van veel
mensen ingeperkt)
8. Sociale ongelijkheid
Verschil tussen de 2: de
groep in extreme armoede is
gedaald, ondanks dat de sociale
ongelijkheid is vergroot omdat
we in een economie zitten dat
groeit
Kijken we ook naar de positieve zaken? aantal indicatoren dat aangeeft dat het beter gaat met de wereld
9. Groei, armoede en “poor numbers”
Morten Jerven – poor numbers: Wereldbank heeft monopolie op de armoedecijfers en ging gaan kijken naar hoe die
cijfers gevormd werden conclusie: cijfers totaal onbetrouwbaar bij de onderzochte landen
Hoe kan je de cijfers nog interpreteren?
- We moeten cijfers naast andere cijfers leggen:
Wat de armoedecijfers niet aantonen zijn belangrijke sociologische veranderingen in het dagelijks leven, in
onze generaties
Verstedelijking, we zijn niet meer zelfvoorzienend en afhankelijk van geld omdat je in een stad leeft en
daardoor het monetair inkomen stijgt maar daardoor verbetert niet zozeer de levensstandaard =>
grafieken tonen aan hoe onze SL is gemonetariseerd en niet zozeer hoe die is verrijkt of verarmd
We meten dus het monetair inkomen
10. Hoe vertellen we de geschiedenis van de globalisering?
- Vanuit welk perspectief gaan we kijken? (cf. voorbeeld ‘ontdekking’ of ‘invasie’ – Columbus)
- Grote delen van geschiedenis worden vaak gewist, genegeerd, niet belicht
- De manier waarop we zaken benoemen daar zit al een zekere machtsuitoefening in
Maar wie heeft de macht om wat te benoemen? gaat beelden creëren, associaties (niet) leggen (cf. idee
dat als we ‘Bahamas’ horen dat het niets oproept, horen we 1492 dan wel, sinds lagere school verwijzen we
naar ontdekking i.p.v. invasie en worden geduwd in een bep framework)
11. De kracht van het verhaal (de macht van het verhaal)
Dubbele betekenis van het woord ‘geschiedenis’ (Trouillot 1995)
- Datgene wat er gebeurde (de feiten)
Er bestaat een machtsrelatie tussen de 2
- Datgene wat men vertelt dat er gebeurde
Welke soort verhalen willen we vertellen? Waar beginnen we het verhaal?
Het is altijd een subjectieve, vaak politieke keuze
5
, Probleem = we beginnen altijd bij the secondly en we het eerste weglaten (bv. we kijken naar aanval van
Palestijnen op Israël maar kijken niet naar de Israëlische kolonisatie van Palestina)
De kracht van het perspectief omdraaien: niet beginnen bij op zoek te gaan naar de waarheid maar het perspectief
om te draaien
In plaats van te zeggen waarom komen ze allemaal naar ons?, de vraag stellen wat hebben we veroorzaakt
waardoor het lijkt dat ze naar ons komen? we krijgen ander beeld van dezelfde geschiedenis
12. Geschiedenis van het raciaal kapitalisme
- Kijken naar geschiedenis van historisch & politiek project (‘worldmaking’) => globalisering is niet zomaar een
natuurlijk fenomeen
- Het reëel bestaande kapitalistische systeem ( het ideaaltype -> staat er soms ver van)
Discrepantie tussen streven naar een bepaalde wereld en hoe die er uiteindelijk gaat uitzien
• Zeer belangrijk was het gebruik van staatsmacht (ontstaan van de moderne natiestaat) = belangrijk
instrument om de wereld te gaan vormgeven
- Zeer veranderlijk proces vol met contradicties, conflicten en nieuwe wendingen:
Globalisering die men van 16e E is niet dezelfde als vandaag neemt vorm aan van mercantilisme,
liberalisme, keynesianisme, neoliberalisme, … binnen het kapitalisme
- Twee algemene historische tendensen:
• Geografische expansie van wereldeconomisch systeem (bv. kolonisering & neokolonialisme zijn er bel voor)
meer gebieden in de wereld gaan geïntegreerd worden in economische netwerken en logistieke
structuren
• Intensieve expansie van wereldeconomisch systeem (steeds meer domeinen worden geïntegreerd in)
- Twee (/drie) machtssystemen
• Kapitaal als machtsstructuur/relatie: investering, meerwaarde creatie
Bv. huis heeft gebruikswaarde (in leven) en ruilwaarde (verkoop) maar goed kan het niet op hetzelfde
moment realiseren => vanaf dat men kapitaal in een soort ruilrelatie -> °kapitalistische machtsrelatie (dus
niet enkel door in huis te wonen)
• ‘Ras’ (& gender) als machtsstructuur: ook vormen van ‘waarde creatie’ (ze maken ‘goedkoper’)
Gender en ras kunnen dingen goedkoop maken: in een wereldeco waar veel geruild wordt tot slaven
gereduceerde arbeid => op die manier kan je het goedkoper omzetten in kapitaal
Racial capitalism: Cedric Robinson, Ruth Wilson Gilmore, Robin Kelley, Angela Davis
12.1. 2 voetnoten
1. Welke actoren zitten er achter het project/de projecten van globalisering?
Niet zozeer nadruk leggen op bepaalde individuen (eerder structuren), maar op de rol die bepaalde
individuen en groepen spelen (klasse, gender, race, …) eerder onderdeel van een groep of sociologische
categorie
2. Wat bedoelen we met geweld?
• Niet alleen aandacht voor fysiek of psychisch geweld dat wordt geassocieerd wordt met personen, groepen
of staten, …
• Ook aandacht voor structureel geweld dat vervat zit in een systeem
Geweld dat in de normale orde der dingen zit en als je er geen last van hebt dan zie je het geweld ook
niet
13. Doel van het vak
(1) Belang van een historisch perspectief
6
, • De ‘Arabische lente’ is niet uit de lucht komen vallen, 7 oktober 2023 ook niet, financiële crisis ook niet en
armoede ook
Bv. Great March of Return (2018): Palestijnen gingen elke vrijdag vreedzaam protesteren richting hun
hekken
(2) Belang van een kritisch perspectief
• Kritisch zijn als competentie
• Machtsrelaties in beeld brengen; status-quo in vraag stellen
• Dat is niet hetzelfde als een ideologisch perspectief
• Neutrale geschiedschrijving bestaat niet!
(3) Belang van een Ander perspectief
• Een niet eurocentrisch perspectief
• Hoe ziet een ander (de Ander) dezelfde wereld
• Hoe heeft dezelfde wereld (dezelfde globalisering) een andere impact elders
• Belang van de historische relaties tussen en verschillende visies op de metropolitane wereld en de koloniale
wereld
13.1. Kritisch >< subjectief?
- Uitbuiting, onderdrukking, rechtvaardigheid, ongelijkheid, autoritarisme, democratie, mensenrechten, etc… =
Normatieve en subjectieve begrippen (zit een normen en waardenkader in) die we behandelen
Hieruit vertrekken we = de toolbox van de sociale wetenschapper`
- Onderzoekers van de (geglobaliseerde) samenleving, staan ook altijd in de (geglobaliseerde) samenleving (deel v)
- Onderzoekers staan niet altijd op dezelfde manier in die samenleving
- Neutraal en objectief kunnen zijn, is misschien een luxe die veel onderzoekers (in/uit het Zuiden) niet hebben
Cf. Edward Said: stenen geworden naar Israële soldaten idee dat hij zelf getroffen wordt en niet zomaar
observator
14. Scheiding metropolitane en koloniale wereld?
- Waarom vandaag een standbeeld voor Willem I in Gent?
• Stichter van de Ugent
• Kanaal Gent-Terneuzen (Gentse haven)
• Textielindustrie in Gent
- Maar...
Monopolie opiumhandel in Azië + distributie ervan in de kolonies maar verboden in NL, hierdoor werd het NL
koloniale rijk instgevend
Koloniaal imperium kon textielindustrie dienen + aanvoerder van slavenleger
Cf. standbeelden dia 43: ze hebben alle drie iets gemeen: nooit in zelfde tijdperk geleefd maar wel in zelfde tijdperk
ongeveer opgericht
Decennia later kunnen we een geromatiseerd beeld leveren over wat ze hebben gedaan maar op moment dat
ze leefden werden ze bekritiseerd in de msp zelf en ook door de kolonies en zouden toen geen standbeeld
gekregen hebben
- De bevrijding van Europa? Enkel de witte soldaten mochten paraderen => verhaal van witte bevrijding
• WO I: 4 miljoen soldaten van kleur
• WO II: GB: 2,5 miljoen Indische soldaten, VS: 1,2 miljoen zwarte soldaten, FR: 60% van het leger uit de
kolonies…
- Onze gezamenlijke geschiedenis, onze privileges? => een gedeelde geschiedenis sinds de WO’en
- Het “Westen” en het “Zuiden” kan je niet afzonderlijk begrijpen (in relatie)
7
,- Europa’s moderne geschiedenis is altijd een mondiale geschiedenis geweest, is een koloniale geschiedenis (cf.
schilderijen: zwarte mensen weergegeven toont aan dat EU dus altijd al divers is geweest en dat er toen al veel
handel was)
Rode draad: relatie tussen structuur en conflict in de historische ontwikkeling van de huidige globalisering
Deel 2: de geboorte van een nieuw wereldsysteem
1. 1942 als keerpunt?
- Columbus “ontdekt” Amerika 1492: symbolische datum waar Colombus officieel Amerika of ‘de Nieuwe Wereld’
ontdekt
• Begin van huidige vorm van globalisering en moderniteit + ontstaan van kapitalistisch systeem
• Ontstaan van het kapitalisme als EU fase/uitvinding?
• Resultaat van Europees ondernemingszin (protestantse spirit -> nieuwe dingen willen ontdekken en
ondernemen)?
- Vanaf 16de eeuw: ontwikkeling van één Wereldysteem
Aanvankelijk focuste wereldsysteem vooral op handelskapitalisme (mercantilisme) late 18de E: industrieel
kapitalisme (= meer koloniaal kapitalistisch systeem)
• Mercantilisme = economisch systeem om meer export dan import te hebben nadruk ligt op handel
• Relatie Globale Zuiden: er was veel import maar niet betalend, goederen werden geroofd via koloniale
projecten voor de export waardoor de handelbalans succesvol kon worden
o In eerste plaats goud en zilver en is primitief geaccumuleerd door geweld te gebruiken en als
handelswaar in te zetten
Kapitalisme wordt geassocieerd met macht: sociaal dominante relaties bestonden voorheen al en worden
machtsrelaties in kapitalistische systeem (geleidelijke overgang)
- MAAR: kapitalisme werd niet zomaar uitgevonden of de dominante macht van de EU = geleidelijk proces dat
zich in heel de wereld aan het ontwikkelen was (technologische vooruitgang, steden die opkomen,
bevolkingsgroei...)
• “Proto-kapitalistische” vormen aanwezig in andere delen van de wereld (bv. havenstad Malakka in huidige
Maleisië) => (cf. Samir Amin)
De grootste steden waren niet in EU, maar in AZ of AME
• Hoe groter de steden, hoe groter de nood aan een specifiek productieproces voor deze steden: geleidelijke
overgang van “production-for-use” naar “production-for-market” zelfvoorzienenden werden steeds meer
een uitzondering, vandaag bijna onbestaand
Niet iedereen kon zich bezighouden met voedselproductie op zon een kleine plek en steden worden
dominanter in 16de E: belangrijkste plaats = markt in het leven van de mensen
• “Ontdekking van Amerika” zorgt voor begin van Europese deelname aan wereldhandel: wilde ook toegang
tot India (stond centraal in de verbeelding van EU)
• Tomé Pires: “wie Malakka controleert heeft het mes op de keel van Venetië” (visie op globalisering) EU
havensteden zoals Venetië en Genua controleerden de toegang tot de wereld via oa de Zijderoute
EU was op dat moment een marginaal gebied in de Aziatische wereldhandel
Bedoeling van ontdekkingsreizen was ook toegang te krijgen tot Aziatische markten en bepaalde
handelsstromen te ondermijnen
Bv. Venetie kon makkelijk productprijzen bepalen en er veel winst op maken
2. Aziatische wereldsysteem
- Niet één wereldsysteem maar meerdere
8
, • Eurazië en de verschillende culturele gebieden/wereldrijken ook nog: Chinese rijk, Indische rijk(en),
Islamitische/Ottomaanse rijk, Europese vorstendommen, Afrikaanse koninkrijken bestonden
• Pre-Columbiaans Amerika ook verschillende rijken: Azteken, Inca’s, Maya’s
- Chinese centrum dominant in Euro-Aziatisch wereldsysteem zwaargewicht van pre-kapitalistische wereld
(feodalisme heerste en kende zwaartepunt in Azië)
• Islamitische centrum, Hindoeïstisch centrum
Op Zijderoute werden niet alleen producten, ook ideeën verhandeld en verspreid zoals het Christendom
en ook islam en hindoeïsme => verspreid door Wereldrijk
Veel van islamitische, ott rijk is tot bij ons gekomen en heeft de Verlichting gevoed, idem hindoe
• Europa was slechts een periferie
- “Dark Ages”? periode waar EU op achteruitging
• Enkel aandacht voor Europa: maar buiten EU bloeide de
Arabische beschaving net, het leek dat dit dan overal zo was
• Negeert de belangrijke invloed van de Arabische beschaving
(wetenschap, filosofie, stedelijke cultuur, enz.)
Aziatische wereldysteem (13de eeuw):
- Waar de cirkels overlappen, staan handelsdomeinen of politiek
culturele sferen met elkaar in verbinding
- Cirkel 3 en 8 zijn dominant: China en Zuid-Chinese Zee drijven de belangrijkste handel
- Europa was een marginaal gebied en dat enkel via voormalig RR en later Constantinopel met Aziatisch
wereldysteem verbonden was
- We beschouwen Romeinse en Griekse Rijken en beschavingen als iets Europees terwijl die in feite sterk gericht
waren op Azië (het was niet gericht op EU maar op Azië en kusten van AFR) + Grieken en Romeinen
beschouwden zichzelf niet als ‘Europeanen’
De Zijderoute:
- De Zijderoute: handelsnetwerk voor de handel via de lijn Midden-Oosten en centraal China handel tussen
grote rijken in Azië centraal
- Er werden veel producten verhandeld: zijde, porselein, specerijen, buskruit, papier... maar ook ideeën
Verklaart de EU ontdekkingsreizen en pogingen om toegang tot deze rijkdommen te krijgen tot Azië en de
handelsnetwerken
Economische geschiedenis van China en andere grootmachten (cf. slide 6):
- Tot midden 19de eeuw: was China de belangrijkste economische macht in de wereld en daar dominante rijkdom
+ Indië was ook belangrijk
Op vlak van verstedelijking waren CH en IND het belangrijkst
- Vanaf tweede helft van 19de eeuw: wordt er gebroken met de dominantie door de opkomst van de industriële
centra
Mondiale BNP (cf. slide 8):
- 1820: CH vs. GB, VS CH = dominant
- Kleine inhaalbeweging van EU dominant MAAR CH komt terug naar boven
Tot 11de eeuw: was landbouw in EU niet productief genoeg voor grote steden na de val van Rome, geen grote stad
geweest zoals Rome
Voorwaarde voor grote steden = bevoorrading, voldoende grote landbouw zijn om grote steden te bevoorraden
en draaiende te houden (pre-kapitalistisch systeem nodig) EU niet in staat toe
9
, • Grootste steden (1500): zijn te situeren in Azië
Beijng (Peking – China)
Vijayanagar (Hindoerijk)
Cairo (Ottomaanse Rijk)
• Andere grote steden:
Tenochtitlan (Mexico); Tabriz (Perzië); Hangzou en Nanjing (China); Gaur (Indië); Constantinopel (Turkije);
Gao (West-Afrika)
Parijs (+/ 150 000 inwoners): geen grote steden EU, Parijs kwam het dichtste in de buurt
Zheng He (1371-1435): expedities in Azië
= een tot slaaf gemaakte admiraal
- Expedities in opdracht van Chinese Mingkeizer Yongle
- Admiraal1 van een keizerlijke vloot
- Ongelooflijke expeditie (35 landen bezocht)
- Vloot 200-317 schepen
Spaanse Armada 130 schepen DUS Zheng He is superieur
- Vlaggenschip was grootste houten schip ooit
• + 100m lang
• 50m breed
• 9 masten
- Sommige bronnen van Zheng He tot in Amerika MAAR ter discussie
De Santa Maria waarmee Colombus Atl Oceaan mee is over gevaard = kleiner dan die van Zheng He!
Aziatische expedities waren gestopt en Chinese vloot werd vernietigd, door andere interesses:
• Gingen minder investeren in expedities: geen noodzaak om kosten te maken
• CH zat in een economische crisis et inflatie: ‘besparingen’ zijn nodig
• Geen interesse om geld te investeren in ontdekkingsreizen over zee: meeste handel aan kust of land
iedereen kwam naar CH
2.1. Positie van Afrika in het Aziatisch wereldysteem
Eveneens een perifeer gebied in het Aziatische wereldysteem
- Noord-Afrika als deel van het Islamitische/Ottomaanse Rijk
waardoor het iets belangrijker was
- Trans-Saharaanse handel: rijken, politieke systemen die handel
dreven tussen Noord en West-Afrika
Mansa Moussa: heerser Mali Rijk in 13de – 14de eeuw
- Prominent afgebeeld op Catalaanse wereldatlas met een klomp
goud en scepter in de handen
- In AFR: religie verspreidde zich en elites bekeerden zich tot islam
- Mythe: Moussa in 1324 beslist had om Hadj te doen en via Caïro naar Mekka zou trekken
Hij is in Caïro onverantwoord met goud omgegaan -> °inflatie,
waardoor de goudprijs 10j later nog niet hersteld was
Deze mythe deed de ronde en de Europeanen wilden toegang tot
deze Rijke heersers => verbeelding van EU aangewakkerd: kust
afvaren om handelsopportuniteiten aan te gaan in AFR
2.2. ‘De bronzen beelden van Benin’
1
= de hoogste militaire rang in de meeste zeemachten
10
Deel 1: algemene inleiding
1. Genocide in Gaza
- 7 okt 2023 structuren zichtbaar geworden
Grote wetenschappelijke consensus genocide, ook meer gesproken over etnische zuivering
Conventie van Genève, het Genocideverdrag van 1948:
Artikel 2: (5 criteria die kunnen wijzen op genocide)
1. Het doden van leden van de groep;
2. Het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep (trauma’s);
3. Het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele of gedeeltelijke
lichamelijke vernietiging;
Vernietigen van de gehele levensinfrastructuur -> mensen in Gaza kunnen er niet meer overleven, is
onmogelijk gemaakt
4. Het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
5. Het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Artikel 3: de strafbare handelingen die eraan gekoppeld zijn
1. (Het plegen van) genocide;
2. Samenspanning om genocide te plegen; plan smeden om genocide of andere oorlogsmisdaden uit te voeren
= strafbaar volgens Internationaal Recht (bv. idee Trump om mensen in Gaza te verdrijven is niet zomaar gek
idee maar al een oorlogsmisdaad)
3. Rechtstreeks en openbaar aanzetten tot genocide;
4. Poging tot genocide;
5. Medeplichtigheid aan genocide daarom zijn AME niet geneigd het een genocide te noemen aangezien ISR
ondersteunen
Houding wereld – Gaza:
- VS wil niet spreken over een ‘genocide’ of meegaan in het verhaal, sancties te nemen tegen aangezien ze
medeplichtig zijn
Trump: is duidelijk met Israël te steunen, maar verwijst niet naar wie de “hel” in Gaza heeft doen uitbreken
- We hadden internationaal systeem om het te beletten alle instrumenten die we hebben om dit tegen te
houden worden gedelegitimeerd en alle structuren die we hebben opgericht om iets zoals de holocaust te
voorkomen worden niet ingezet => het zegt iets over de relatie structuur en conflict
Gaza - kennis: niet alleen Palestijnse levens zijn in gevaar maar ook de Palestijnse archieven, kennis, verhalen
worden vernietigd, is niet eerste x dat het gebeurt (scholen, bibliotheken, universiteiten worden gebombardeerd)
Zionisme = “een land voor een bevolking zonder land, in een land zonder bevolking” (slogan)
Er was een zgn. ‘leeg land’ beschikbaar om te koloniseren -> Palestijnse aanwezigheid uitwissen
Intenties Israëlische politici = duidelijk:
- Netanyahu:
• “Dit is niet alleen een strijd van Israël tegen deze barbaren, het is een strijd van beschaving tegen barbarij”
als je iets ‘barbaars’ noemt, moet je al niet meer verder nadenken en de oorzaken, geschiedenis niet kennen,
want het is ‘barbaars’ => doet elke historische analyse, reflectie teniet
• "Jullie moeten onthouden wat Amalek jullie heeft aangedaan, zegt onze Heilige Bijbel. En dat doen we."
stam dat enkel in Bijbel voorkomt, Amalekieten vielen Joden aan na hun exodus uit Egypte en Amalekieten
werden vijanden God zelf en die moet je bedrijven
1
,Sleutelmoment in de geschiedenis?:
- Westen: veel mensen op straat gekomen want Westerse regeringen niet of nauwelijks iets deden >< Globale
Zuiden: minder politiek gewicht om bepaalde beslissingen te nemen in de VN-Veiligheidsraad
Uitzondering: Zuid-Afrika, Internationaal Gerechtshof Israël aangeklaagd voor genocide (/= Strafhof
veroordeeld personen)
- Is Gaza een sleutelmoment in de geschiedenis en is het ook niet een moment dat aantoont dat de
wereldverhoudingen aan het veranderen zijn?
Westen kijkt toe >< lang symbool van W&N die moesten verspreid worden MAAR nu lijkt het omgekeerd dat
het Globale Zuiden meer het morele kompas vormt
2. ‘Het Globale Zuiden’ of the Global South
= een collectief van diverse landen met een verschillende geschiedenissen door het kolonialisme
Andere termen:
- ‘Derde Wereld’: naast de Eerste Wereld (het Westen, kapitalisme) en de Tweede Wereld (de SU, communisme)
term minder gebruikt na val van de Su
- ‘Ontwikkelingslanden’: je hebt landen die al ontwikkeld zijn en moeten ontwikkelen, het is alsof de geschiedenis
één rechte lijn is richting welvaart, vooruitgang en sociale mobiliteit
- ‘De niet-Westerse wereld’: wat maakt ons Westers en hun niet Westers?
Globale zuiden, een containerbegrip?
- Containerbegrip = een begrip dat zoveel kan betekenen dat het eigenlijk niets betekent, geen scherpe afbakening
dus breed interpreteerbaar
Anekdote: prof wist niets over Zimbabwe maar werd gevraagd voor een peerreview errond omdat hij
gecategoriseerd wordt als iemand die rond ‘het Zuiden’ werkt
- Wat zegt dit over het “Zuiden”?
• De ANDER?: het Zuiden is helemaal iets Anders
• De studie van fenomenen in het Zuiden kan dus alleen door welbepaalde disciplines? Er worden daarvoor
verschillende disciplines opgericht
Bv. Antropologie voor Zuiden – sociologie voor ons, Ontwikkelingsstudies voor Zuiden bestuderen
Ookal nemen we aan dat ‘Globale Zuiden’ een neutrale term is, hangen er toch allerlei associaties aan vast
Consensus begrip?: Ja, ‘the Global South’, redenen waarom we deze term kunnen gebruiken:
Globale zuiden = een groep van diverse landen, een geografisch gebied met een gedeelde geschiedenis van
kolonialisme
- Globaal (mondiaal): “Global South”
• Interconnectie tussen verschillende plaatsen (door globalisering worden afstanden tussen gebieden alsmaar
kleiner ook in het GZ)
• De manier waarop een bepaalde geografische regio vorm (geïntegreerd is) krijgt binnen en vormgeeft aan
een wereldsysteem; de globalisering
• Nuttig omwille van gelijkaardige structurele kenmerken, dynamieken en machtsrelaties (2 gebieden die zijn
geglobaliseerd maar toch andere dynamieken, structuren kennen)
• Aandacht voor economische ongelijkheid met het Globale Noorden
- Globale Zuiden als (subalterne of ondergeschikte) machtsrelatie
• Niet enkel geografisch, want het is ook iets dat een bepaalde macht representeert: “there are Souths in the
geographic North and Norths in the geographic Souths” (Mahler 2018: 32)
Idee van wet dat er veel Zuidens zijn in het Noorden en omgekeerd, denk aan bv. de superrijken in de
Golfstaten, zijn het dan nog landen in het GZ? (grenzen vervagen)
- Globale Zuiden als politieke verbeelding: niet alleen om het geografisch te duiden, maar een manier om de
wereld te begrijpen
2
, • Idem Derde wereld
• “A world of protest, a whirlwind of creative activity” (Prashad 2012) landen niet alleen passief slachtoffers
zijn maar zich ook actief verzetten om positie in wereld te verbeteren
3. Etnocentrisme
Cf. Moskee Casablanca = gebouwd door FR bouwbedrijf, het is een symbool van de rijke islamitische geschiedenis
waarbij 3 godsdiensten ‘vredevol’ samenleven maar toch is de materiële uitdrukking ervan iets dat gebouwd is door
de FR = complexer dan indelen ‘wij – zij’
- Wat zegt een vak over het Globale Zuiden over ons? Waarom bestuderen wij hen en zij ons veel minder?
ongelijkheid in wie-wie bestudeerd, zit in de koloniale geschiedenis
- Studie van de Ander vereist andere concepten?
• Etnisch, religieus, stammen – communautair
• Traditioneel – modern, verlicht
• Etnisch-cultureel – Westers
• Religieus – seculier
- Zonder Globale Zuiden, Tweede Wereld, Derde Wereld bestaat er geen Westen (we zien ze dus in relatie tot
elkaar)
Het concept is en blijft een sociale constructie waar machtsrelaties in weerspiegelen: het is een soort spiegel
=> we kijken naar onszelf door de ander te definiëren als Anders maar eigenlijk zeggen we iets over
onszelf
Bv. als we de Ander als barbaars definiëren, dan zijn we dat eigenlijk zelf op die manier kunnen we
politieke belangen rechtvaardigen
- In de constructie van zo’n wereldbeeld schuilt een machtsrelatie
Samir Amin – wat is Eurocentrisme?
Onweerlegbare culturele verschillen die het verloop van de geschiedenis van verschillende volkeren bepalen
(Wij vs. Zij)
Het Westen (liberale democratie) als universeel model = superieur, het is het te na te streven model
Minder aandacht voor de structurele dynamieken binnen een wereldsysteem die model zouden kunnen
ontkrachten
- Europese dominantie omwille van haar culturele/morele superioriteit? we kijken naar de rest van de wereld
vanuit een superieure Europese bril
Universele normen en waarden zijn (oorspronkelijk) ‘onze’ (Westerse) normen en waarden?: we pretenderen
dat we universieel zijn en dat de rest van de wereld ons model moet volgen maar tegelijkertijd kijken we niet
naar de rest van de wereld hoe zij bijdragen tot bepaalde universele principes en zijn we dus niet universeel
4. Universele mensenrechten
vanwaar komen universele ideeën, principes, wie heeft die uitgevonden?
Cf. slides 2 teksten, Maningue Charter (1222) en UVRM (1948)
Als we praten over individuele vrijheden dan denken we direct aan Westerse teksen en dat toont etnocentrisme
aan
Hoogtepunt van EU-verlichting = was ook hoogtepunt van kolonisering, globalisering (veroverde hele wereld)
gek om te zeggen dat die ideeën dan ENKEL in EU zijn ontstaan
5. Eurocentrisme doorprikken = DOEL
- Gebruik van bepaalde concepten onvermijdelijk: Nieuwe Wereld, Amerika, indianen, het ‘Zuiden’, enz.
- Europees perspectief in ons geval zelfs wenselijk, interessant
3
, • Uiteraard is niet iedereen ‘gelijk’
• Maar ongelijkheid moet men verklaren (het is niet natuurlijk maar door de mens gemaakt)
- Aandacht voor de structuren en de politiek die een wereldsysteem vormgeven
• Breuklijnen tussen Globale Noorden (Westen) en Globale Zuiden, binnen het Noorden en binnen het Zuiden
• En de manier waarop die breuklijnen met elkaar verbonden zijn
• Niet kijken naar het Globale Zuiden als de ANDER, maar als integraal onderdeel van ONZE globalisering.
- Het vak structuur en conflict in het Globale Zuiden is eigenlijk ook een vak over ons, ons economisch, politiek en
sociaal systeem (onze geschiedenis vanuit het perspectief van het Zuiden en wat zegt het over ons?)
6. Welke structuren, welke conflicten?
Kort gezegd: de globalisering en de manier waarop die tot stand is gekomen, maar wat is het?
Global communication: mondiale communicatiemogelijkheden, zoals het internet
Global economy: materiële infrastructuur zoals uitvinding van diepzeeschip -> logistieke netwerken mog
gemaakt, global trade makkelijker gemaakt en laten versnellen, containerschip belangrijk instrument voor
wereldhandel en zorgt voor versnelling van globalisering
Global village: stereotype idee dat we allemaal geconnecteerd zijn in een klein dorp en er in leven door de
nieuwe communicatiemogelijkheden
• Als we spreken over armoede, terrorisme etc spreken we minder over global village en lokaliseren we het als
lokale problemen
• Vb. sloppenwijken zijn best recent: sinds de koloniale periode, omwille van het feit dat de kolonisator nieuwe
steden bouwden en nood hadden aan arbeid en mensen dwong om naar die steden te komen en gingen ze
zich vestigen in sloppenwijken sloppenwijken zijn voorbeeld van economische integratie maar niet zoals
wij het ons zouden voorstellen want het is een ongelijke vorm van integratie van mensen in de economie
Gevoel dat die sloppenwijken niet zijn geconnecteerd zijn nee: ze maken integraal deel uit van
globalisering (antennes)
Deze structuren zorgen voor conflicten bv. in de vorm van sociale mobilisaties:
- Seattle 1999 anti-globaliseringsbeweging
- Tahrir 2011 wereldwijd symbool voor sociale mobilisatie -> Tunesiërs kwamen in mobilisatie en zorgden
ervoor dat EGY op straat kwamen
Ondanks dat soc mobilisaties niet direct verbonden zijn met elkaar zijn ze toch verbonden met elkaar
Bv. betogingen Gaza: studenten overal in contact gekomen wereldwijd en mobiliseren zich over de
grenzen heen
7. Samenhang tussen fenomenen?
Voorbeeld: panama papers = netwerk van belastingontduiking werden blootgelegd -> belastingparadijs wat geld was
dat nodig was voor de ontwikkeling
Samenhang: gebieden worden onderontwikkeld omdat daar veel geld van verdwijnt en waardoor mensen er
vaak vertrekken en naar andere gebieden trekken die beter/rijker lijken dus migratie(crisis) ontstaat
Ander voorbeeld: verhouding geld verdwijnt uit Globale Zuiden en terechtkomt in het Zuiden in vorm van
ontwikkelingshulp? (Handelsbalans)
10,8 biljoen dollar dat weggaat => het sponsort de rijkdom van het Noorden, er gaat veel meer geld uit van
Globale Zuiden dat er binnenkomt in vorm van ontwikkelingshulp in het Zuiden
Zorgt voor spanningen, fricties en vormen van geweld:
• Global trade (wereldhandel)
• Global Jihad vielen Trade Center aan, aanval op eco rijkdom van AME empire en niet zozeer gericht op
onze culturele, religieuze symbolen
4
, We willen vooral de samenhang van fenomenen begrijpen en we gaan kijken naar hoe de historische
ontwikkeling altijd ongelijk gebeurt en dus niet lineair
Op die manier: inzichten krijgen in spanningen die op eerste zicht descrepant/contradictorisch lijken (bv.
(neo)liberale idee van complete vrijheid voor kapitaal maar tegelijk wordt mobiliteit en vrijheid van veel
mensen ingeperkt)
8. Sociale ongelijkheid
Verschil tussen de 2: de
groep in extreme armoede is
gedaald, ondanks dat de sociale
ongelijkheid is vergroot omdat
we in een economie zitten dat
groeit
Kijken we ook naar de positieve zaken? aantal indicatoren dat aangeeft dat het beter gaat met de wereld
9. Groei, armoede en “poor numbers”
Morten Jerven – poor numbers: Wereldbank heeft monopolie op de armoedecijfers en ging gaan kijken naar hoe die
cijfers gevormd werden conclusie: cijfers totaal onbetrouwbaar bij de onderzochte landen
Hoe kan je de cijfers nog interpreteren?
- We moeten cijfers naast andere cijfers leggen:
Wat de armoedecijfers niet aantonen zijn belangrijke sociologische veranderingen in het dagelijks leven, in
onze generaties
Verstedelijking, we zijn niet meer zelfvoorzienend en afhankelijk van geld omdat je in een stad leeft en
daardoor het monetair inkomen stijgt maar daardoor verbetert niet zozeer de levensstandaard =>
grafieken tonen aan hoe onze SL is gemonetariseerd en niet zozeer hoe die is verrijkt of verarmd
We meten dus het monetair inkomen
10. Hoe vertellen we de geschiedenis van de globalisering?
- Vanuit welk perspectief gaan we kijken? (cf. voorbeeld ‘ontdekking’ of ‘invasie’ – Columbus)
- Grote delen van geschiedenis worden vaak gewist, genegeerd, niet belicht
- De manier waarop we zaken benoemen daar zit al een zekere machtsuitoefening in
Maar wie heeft de macht om wat te benoemen? gaat beelden creëren, associaties (niet) leggen (cf. idee
dat als we ‘Bahamas’ horen dat het niets oproept, horen we 1492 dan wel, sinds lagere school verwijzen we
naar ontdekking i.p.v. invasie en worden geduwd in een bep framework)
11. De kracht van het verhaal (de macht van het verhaal)
Dubbele betekenis van het woord ‘geschiedenis’ (Trouillot 1995)
- Datgene wat er gebeurde (de feiten)
Er bestaat een machtsrelatie tussen de 2
- Datgene wat men vertelt dat er gebeurde
Welke soort verhalen willen we vertellen? Waar beginnen we het verhaal?
Het is altijd een subjectieve, vaak politieke keuze
5
, Probleem = we beginnen altijd bij the secondly en we het eerste weglaten (bv. we kijken naar aanval van
Palestijnen op Israël maar kijken niet naar de Israëlische kolonisatie van Palestina)
De kracht van het perspectief omdraaien: niet beginnen bij op zoek te gaan naar de waarheid maar het perspectief
om te draaien
In plaats van te zeggen waarom komen ze allemaal naar ons?, de vraag stellen wat hebben we veroorzaakt
waardoor het lijkt dat ze naar ons komen? we krijgen ander beeld van dezelfde geschiedenis
12. Geschiedenis van het raciaal kapitalisme
- Kijken naar geschiedenis van historisch & politiek project (‘worldmaking’) => globalisering is niet zomaar een
natuurlijk fenomeen
- Het reëel bestaande kapitalistische systeem ( het ideaaltype -> staat er soms ver van)
Discrepantie tussen streven naar een bepaalde wereld en hoe die er uiteindelijk gaat uitzien
• Zeer belangrijk was het gebruik van staatsmacht (ontstaan van de moderne natiestaat) = belangrijk
instrument om de wereld te gaan vormgeven
- Zeer veranderlijk proces vol met contradicties, conflicten en nieuwe wendingen:
Globalisering die men van 16e E is niet dezelfde als vandaag neemt vorm aan van mercantilisme,
liberalisme, keynesianisme, neoliberalisme, … binnen het kapitalisme
- Twee algemene historische tendensen:
• Geografische expansie van wereldeconomisch systeem (bv. kolonisering & neokolonialisme zijn er bel voor)
meer gebieden in de wereld gaan geïntegreerd worden in economische netwerken en logistieke
structuren
• Intensieve expansie van wereldeconomisch systeem (steeds meer domeinen worden geïntegreerd in)
- Twee (/drie) machtssystemen
• Kapitaal als machtsstructuur/relatie: investering, meerwaarde creatie
Bv. huis heeft gebruikswaarde (in leven) en ruilwaarde (verkoop) maar goed kan het niet op hetzelfde
moment realiseren => vanaf dat men kapitaal in een soort ruilrelatie -> °kapitalistische machtsrelatie (dus
niet enkel door in huis te wonen)
• ‘Ras’ (& gender) als machtsstructuur: ook vormen van ‘waarde creatie’ (ze maken ‘goedkoper’)
Gender en ras kunnen dingen goedkoop maken: in een wereldeco waar veel geruild wordt tot slaven
gereduceerde arbeid => op die manier kan je het goedkoper omzetten in kapitaal
Racial capitalism: Cedric Robinson, Ruth Wilson Gilmore, Robin Kelley, Angela Davis
12.1. 2 voetnoten
1. Welke actoren zitten er achter het project/de projecten van globalisering?
Niet zozeer nadruk leggen op bepaalde individuen (eerder structuren), maar op de rol die bepaalde
individuen en groepen spelen (klasse, gender, race, …) eerder onderdeel van een groep of sociologische
categorie
2. Wat bedoelen we met geweld?
• Niet alleen aandacht voor fysiek of psychisch geweld dat wordt geassocieerd wordt met personen, groepen
of staten, …
• Ook aandacht voor structureel geweld dat vervat zit in een systeem
Geweld dat in de normale orde der dingen zit en als je er geen last van hebt dan zie je het geweld ook
niet
13. Doel van het vak
(1) Belang van een historisch perspectief
6
, • De ‘Arabische lente’ is niet uit de lucht komen vallen, 7 oktober 2023 ook niet, financiële crisis ook niet en
armoede ook
Bv. Great March of Return (2018): Palestijnen gingen elke vrijdag vreedzaam protesteren richting hun
hekken
(2) Belang van een kritisch perspectief
• Kritisch zijn als competentie
• Machtsrelaties in beeld brengen; status-quo in vraag stellen
• Dat is niet hetzelfde als een ideologisch perspectief
• Neutrale geschiedschrijving bestaat niet!
(3) Belang van een Ander perspectief
• Een niet eurocentrisch perspectief
• Hoe ziet een ander (de Ander) dezelfde wereld
• Hoe heeft dezelfde wereld (dezelfde globalisering) een andere impact elders
• Belang van de historische relaties tussen en verschillende visies op de metropolitane wereld en de koloniale
wereld
13.1. Kritisch >< subjectief?
- Uitbuiting, onderdrukking, rechtvaardigheid, ongelijkheid, autoritarisme, democratie, mensenrechten, etc… =
Normatieve en subjectieve begrippen (zit een normen en waardenkader in) die we behandelen
Hieruit vertrekken we = de toolbox van de sociale wetenschapper`
- Onderzoekers van de (geglobaliseerde) samenleving, staan ook altijd in de (geglobaliseerde) samenleving (deel v)
- Onderzoekers staan niet altijd op dezelfde manier in die samenleving
- Neutraal en objectief kunnen zijn, is misschien een luxe die veel onderzoekers (in/uit het Zuiden) niet hebben
Cf. Edward Said: stenen geworden naar Israële soldaten idee dat hij zelf getroffen wordt en niet zomaar
observator
14. Scheiding metropolitane en koloniale wereld?
- Waarom vandaag een standbeeld voor Willem I in Gent?
• Stichter van de Ugent
• Kanaal Gent-Terneuzen (Gentse haven)
• Textielindustrie in Gent
- Maar...
Monopolie opiumhandel in Azië + distributie ervan in de kolonies maar verboden in NL, hierdoor werd het NL
koloniale rijk instgevend
Koloniaal imperium kon textielindustrie dienen + aanvoerder van slavenleger
Cf. standbeelden dia 43: ze hebben alle drie iets gemeen: nooit in zelfde tijdperk geleefd maar wel in zelfde tijdperk
ongeveer opgericht
Decennia later kunnen we een geromatiseerd beeld leveren over wat ze hebben gedaan maar op moment dat
ze leefden werden ze bekritiseerd in de msp zelf en ook door de kolonies en zouden toen geen standbeeld
gekregen hebben
- De bevrijding van Europa? Enkel de witte soldaten mochten paraderen => verhaal van witte bevrijding
• WO I: 4 miljoen soldaten van kleur
• WO II: GB: 2,5 miljoen Indische soldaten, VS: 1,2 miljoen zwarte soldaten, FR: 60% van het leger uit de
kolonies…
- Onze gezamenlijke geschiedenis, onze privileges? => een gedeelde geschiedenis sinds de WO’en
- Het “Westen” en het “Zuiden” kan je niet afzonderlijk begrijpen (in relatie)
7
,- Europa’s moderne geschiedenis is altijd een mondiale geschiedenis geweest, is een koloniale geschiedenis (cf.
schilderijen: zwarte mensen weergegeven toont aan dat EU dus altijd al divers is geweest en dat er toen al veel
handel was)
Rode draad: relatie tussen structuur en conflict in de historische ontwikkeling van de huidige globalisering
Deel 2: de geboorte van een nieuw wereldsysteem
1. 1942 als keerpunt?
- Columbus “ontdekt” Amerika 1492: symbolische datum waar Colombus officieel Amerika of ‘de Nieuwe Wereld’
ontdekt
• Begin van huidige vorm van globalisering en moderniteit + ontstaan van kapitalistisch systeem
• Ontstaan van het kapitalisme als EU fase/uitvinding?
• Resultaat van Europees ondernemingszin (protestantse spirit -> nieuwe dingen willen ontdekken en
ondernemen)?
- Vanaf 16de eeuw: ontwikkeling van één Wereldysteem
Aanvankelijk focuste wereldsysteem vooral op handelskapitalisme (mercantilisme) late 18de E: industrieel
kapitalisme (= meer koloniaal kapitalistisch systeem)
• Mercantilisme = economisch systeem om meer export dan import te hebben nadruk ligt op handel
• Relatie Globale Zuiden: er was veel import maar niet betalend, goederen werden geroofd via koloniale
projecten voor de export waardoor de handelbalans succesvol kon worden
o In eerste plaats goud en zilver en is primitief geaccumuleerd door geweld te gebruiken en als
handelswaar in te zetten
Kapitalisme wordt geassocieerd met macht: sociaal dominante relaties bestonden voorheen al en worden
machtsrelaties in kapitalistische systeem (geleidelijke overgang)
- MAAR: kapitalisme werd niet zomaar uitgevonden of de dominante macht van de EU = geleidelijk proces dat
zich in heel de wereld aan het ontwikkelen was (technologische vooruitgang, steden die opkomen,
bevolkingsgroei...)
• “Proto-kapitalistische” vormen aanwezig in andere delen van de wereld (bv. havenstad Malakka in huidige
Maleisië) => (cf. Samir Amin)
De grootste steden waren niet in EU, maar in AZ of AME
• Hoe groter de steden, hoe groter de nood aan een specifiek productieproces voor deze steden: geleidelijke
overgang van “production-for-use” naar “production-for-market” zelfvoorzienenden werden steeds meer
een uitzondering, vandaag bijna onbestaand
Niet iedereen kon zich bezighouden met voedselproductie op zon een kleine plek en steden worden
dominanter in 16de E: belangrijkste plaats = markt in het leven van de mensen
• “Ontdekking van Amerika” zorgt voor begin van Europese deelname aan wereldhandel: wilde ook toegang
tot India (stond centraal in de verbeelding van EU)
• Tomé Pires: “wie Malakka controleert heeft het mes op de keel van Venetië” (visie op globalisering) EU
havensteden zoals Venetië en Genua controleerden de toegang tot de wereld via oa de Zijderoute
EU was op dat moment een marginaal gebied in de Aziatische wereldhandel
Bedoeling van ontdekkingsreizen was ook toegang te krijgen tot Aziatische markten en bepaalde
handelsstromen te ondermijnen
Bv. Venetie kon makkelijk productprijzen bepalen en er veel winst op maken
2. Aziatische wereldsysteem
- Niet één wereldsysteem maar meerdere
8
, • Eurazië en de verschillende culturele gebieden/wereldrijken ook nog: Chinese rijk, Indische rijk(en),
Islamitische/Ottomaanse rijk, Europese vorstendommen, Afrikaanse koninkrijken bestonden
• Pre-Columbiaans Amerika ook verschillende rijken: Azteken, Inca’s, Maya’s
- Chinese centrum dominant in Euro-Aziatisch wereldsysteem zwaargewicht van pre-kapitalistische wereld
(feodalisme heerste en kende zwaartepunt in Azië)
• Islamitische centrum, Hindoeïstisch centrum
Op Zijderoute werden niet alleen producten, ook ideeën verhandeld en verspreid zoals het Christendom
en ook islam en hindoeïsme => verspreid door Wereldrijk
Veel van islamitische, ott rijk is tot bij ons gekomen en heeft de Verlichting gevoed, idem hindoe
• Europa was slechts een periferie
- “Dark Ages”? periode waar EU op achteruitging
• Enkel aandacht voor Europa: maar buiten EU bloeide de
Arabische beschaving net, het leek dat dit dan overal zo was
• Negeert de belangrijke invloed van de Arabische beschaving
(wetenschap, filosofie, stedelijke cultuur, enz.)
Aziatische wereldysteem (13de eeuw):
- Waar de cirkels overlappen, staan handelsdomeinen of politiek
culturele sferen met elkaar in verbinding
- Cirkel 3 en 8 zijn dominant: China en Zuid-Chinese Zee drijven de belangrijkste handel
- Europa was een marginaal gebied en dat enkel via voormalig RR en later Constantinopel met Aziatisch
wereldysteem verbonden was
- We beschouwen Romeinse en Griekse Rijken en beschavingen als iets Europees terwijl die in feite sterk gericht
waren op Azië (het was niet gericht op EU maar op Azië en kusten van AFR) + Grieken en Romeinen
beschouwden zichzelf niet als ‘Europeanen’
De Zijderoute:
- De Zijderoute: handelsnetwerk voor de handel via de lijn Midden-Oosten en centraal China handel tussen
grote rijken in Azië centraal
- Er werden veel producten verhandeld: zijde, porselein, specerijen, buskruit, papier... maar ook ideeën
Verklaart de EU ontdekkingsreizen en pogingen om toegang tot deze rijkdommen te krijgen tot Azië en de
handelsnetwerken
Economische geschiedenis van China en andere grootmachten (cf. slide 6):
- Tot midden 19de eeuw: was China de belangrijkste economische macht in de wereld en daar dominante rijkdom
+ Indië was ook belangrijk
Op vlak van verstedelijking waren CH en IND het belangrijkst
- Vanaf tweede helft van 19de eeuw: wordt er gebroken met de dominantie door de opkomst van de industriële
centra
Mondiale BNP (cf. slide 8):
- 1820: CH vs. GB, VS CH = dominant
- Kleine inhaalbeweging van EU dominant MAAR CH komt terug naar boven
Tot 11de eeuw: was landbouw in EU niet productief genoeg voor grote steden na de val van Rome, geen grote stad
geweest zoals Rome
Voorwaarde voor grote steden = bevoorrading, voldoende grote landbouw zijn om grote steden te bevoorraden
en draaiende te houden (pre-kapitalistisch systeem nodig) EU niet in staat toe
9
, • Grootste steden (1500): zijn te situeren in Azië
Beijng (Peking – China)
Vijayanagar (Hindoerijk)
Cairo (Ottomaanse Rijk)
• Andere grote steden:
Tenochtitlan (Mexico); Tabriz (Perzië); Hangzou en Nanjing (China); Gaur (Indië); Constantinopel (Turkije);
Gao (West-Afrika)
Parijs (+/ 150 000 inwoners): geen grote steden EU, Parijs kwam het dichtste in de buurt
Zheng He (1371-1435): expedities in Azië
= een tot slaaf gemaakte admiraal
- Expedities in opdracht van Chinese Mingkeizer Yongle
- Admiraal1 van een keizerlijke vloot
- Ongelooflijke expeditie (35 landen bezocht)
- Vloot 200-317 schepen
Spaanse Armada 130 schepen DUS Zheng He is superieur
- Vlaggenschip was grootste houten schip ooit
• + 100m lang
• 50m breed
• 9 masten
- Sommige bronnen van Zheng He tot in Amerika MAAR ter discussie
De Santa Maria waarmee Colombus Atl Oceaan mee is over gevaard = kleiner dan die van Zheng He!
Aziatische expedities waren gestopt en Chinese vloot werd vernietigd, door andere interesses:
• Gingen minder investeren in expedities: geen noodzaak om kosten te maken
• CH zat in een economische crisis et inflatie: ‘besparingen’ zijn nodig
• Geen interesse om geld te investeren in ontdekkingsreizen over zee: meeste handel aan kust of land
iedereen kwam naar CH
2.1. Positie van Afrika in het Aziatisch wereldysteem
Eveneens een perifeer gebied in het Aziatische wereldysteem
- Noord-Afrika als deel van het Islamitische/Ottomaanse Rijk
waardoor het iets belangrijker was
- Trans-Saharaanse handel: rijken, politieke systemen die handel
dreven tussen Noord en West-Afrika
Mansa Moussa: heerser Mali Rijk in 13de – 14de eeuw
- Prominent afgebeeld op Catalaanse wereldatlas met een klomp
goud en scepter in de handen
- In AFR: religie verspreidde zich en elites bekeerden zich tot islam
- Mythe: Moussa in 1324 beslist had om Hadj te doen en via Caïro naar Mekka zou trekken
Hij is in Caïro onverantwoord met goud omgegaan -> °inflatie,
waardoor de goudprijs 10j later nog niet hersteld was
Deze mythe deed de ronde en de Europeanen wilden toegang tot
deze Rijke heersers => verbeelding van EU aangewakkerd: kust
afvaren om handelsopportuniteiten aan te gaan in AFR
2.2. ‘De bronzen beelden van Benin’
1
= de hoogste militaire rang in de meeste zeemachten
10
