STEMMINGSSTOORNISSEN
, INHOUDSOPGAVE
TAAK 1: STEMMINGSSTOORNISSEN ...................................................................................................................................... 3
WAT IS EEN STEMMINGSSTOORNIS?.......................................................................................................................................... 3
VERSCHILLENDE STEMMINGSSTOORNISSEN .............................................................................................................................. 3
PREVALENTIE............................................................................................................................................................................... 8
VERSCHILLEN IN GESLACHT....................................................................................................................................................... 10
DIFFERENTIAALDIAGNOSE VAN STEMMINGSTOORNISSEN ..................................................................................................... 10
BELOOP VAN DE STEMMINGSTOORNISSEN ............................................................................................................................. 11
TAAK 2: OORZAKEN EN FARMACOLGISCHE BEHANDELINGEN ............................................................................................... 13
OORZAKEN VAN EEN BIPOLAIRE STOORNIS ............................................................................................................................. 13
OORZAKEN VAN PDS ................................................................................................................................................................. 15
BIOLOGISCHE OORZAKEN VAN EEN DEPRESSIEVE STOORNIS .................................................................................................. 16
ANDERE OORZAKEN VOOR EEN DEPRESSIE .............................................................................................................................. 19
GENETISCHE FACTOREN VOOR DEPRESSIE ............................................................................................................................... 20
FARMACOLOGISCHE BEHANDELINGEN VOOR DEPRESSIE ....................................................................................................... 20
DIATHESE STRESSMODEL VAN DEPRESSIE ................................................................................................................................ 24
BEHANDELINGEN VAN BIPOLAIRE STOORNIS ........................................................................................................................... 25
TAAK 3: CGT ....................................................................................................................................................................... 27
INFORMATIEVERWERKING BIJ PSYCHOPATHOLOGIE ............................................................................................................... 27
COGNITIEVE MODELLEN VAN PSYCHOPATHOLOGIE ................................................................................................................ 29
THERAPIEËN .............................................................................................................................................................................. 32
TAAK 4: MBCT EN ACT ........................................................................................................................................................ 38
DERDE GENERATIE THERAPIEËN ............................................................................................................................................... 38
MBCT ......................................................................................................................................................................................... 38
ACT ............................................................................................................................................................................................ 40
VERGELIJKING MBCT EN ACT .................................................................................................................................................... 44
EFFECTIVITEIT MBCT EN ACT .................................................................................................................................................... 45
INTERNETTHERAPIEEN .............................................................................................................................................................. 46
POSITIEVE CGT .......................................................................................................................................................................... 47
TAAK 5: IPT ........................................................................................................................................................................ 49
WANNEER IS IETS EVIDENCE BASED ......................................................................................................................................... 49
DE KLOOF TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK ........................................................................................................................ 51
INTERPERSOONLIJKE GEDRAGSTHERAPIE ................................................................................................................................ 55
HOUDING VAN DE THERAPEUT................................................................................................................................................. 58
PROBLEMEN MET INTERPERSOONLIJKE GEDRAGSTHERAPIE ................................................................................................... 59
EFFECTIVITEIT VAN THERAPIEEN .............................................................................................................................................. 59
TAAK 6: EUTHANASIE ......................................................................................................................................................... 61
WAT IS EUTHANASIE? ............................................................................................................................................................... 61
CONTRA-INDICATIES VOOR EUTHANASIE ................................................................................................................................. 61
REGELS EN EISEN OMTRENT EUTHANASIE ............................................................................................................................... 61
FASEN VAN EUTHANASIE .......................................................................................................................................................... 64
ETHISCHE EN JURIDISCHE ASPECTEN BIJ PSYCHIATRISCHE PATIENTEN ................................................................................... 66
EUTHANASIE EN DEPRESSIE ...................................................................................................................................................... 68
KRITISCH LEZEN OPDRACHT ................................................................................................................................................ 71
COLLEGE KRITISCH LEZEN ......................................................................................................................................................... 71
ANTWOORD OP DE VRAGEN..................................................................................................................................................... 71
2
, TAAK 1: STEMMINGSSTOORNISSEN
WAT IS EEN STEMMINGSSTOORNIS?
→ Stemmingsstoornis = een verzamelnaam voor psychische aandoeningen waarbij
de gemoedsstemming of emotie van de patiënt ziekelijk is verstoord of niet past bij de situatie
waarin de patiënt verkeert. De stemming van de patiënt kan depressief zijn, waarbij de
gemoedsstemming bedrukt is, manisch, waarbij de stemming als pathologisch uitgelaten of
ongeremd gezien kan worden, of hypomaan, bij een milde vorm van manie. Ook kan hiervan een
combinatie optreden.
→ Differentiaaldiagnose = een lijst van mogelijke diagnoses die worden overwogen bij een cliënt op
basis van zijn klachten en symptomen. Het doel is om te onderzoeken welke psychische stoornis of
combinatie van stoornissen het beste past bij de gepresenteerde problemen. → Je houdt dus
rekening met de aanwezigheid van mogelijke andere aandoeningen. Dementie is bijv. een lastige
differentiaaldiagnose omdat het eigenlijk heel dicht bij elkaar ligt, want dementerende mensen zijn
vaak ook depressief, maar het is wel belangrijk voor de behandeling om klinisch verschil te maken.
→ Co morbiditeit = de ziekte gaat gepaard en dus samen.
VERSCHILLENDE STEMMINGSSTOORNISSEN
DISRUPTIEVE STEMMINGSDISREGULATIESTOORNIS
DMDD is een stoornis die vooral bij kinderen voorkomt, gekenmerkt door ernstige, terugkerende woede-
uitbarstingen en een prikkelbare of boze stemming tussen de uitbarstingen door.
ERNSTIGE DEPRESSIEVE STOORNIS
Depressie = een stemmingsstoornis gekenmerkt door een aanhoudende sombere stemming en verlies
van plezier en interesse gedurende een periode van min. 2 weken.
• Depressieve reacties horen bij het leven en worden over het algemeen als normaal gezien, maar
dat hoort dan ook weer snel af te nemen. De ernst en de duur van de klachten bepalen of er
spraken is van een depressieve stoornis.
• Kernsymptomen: sombere, gedaalde stemming. Maar daarnaast kunnen er veel anderen
symptomen voorkomen, zoals anhedonie = het niet langer plezier kunnen beleven in zaken die
iemand eerst wel leuk vond.
• De sombere stemming, anhedonie, schuldgevoel en doods- of suïcidegedachten worden de
belevingsaspecten van depressie genoemd
• Dagschommeling = De toestand van de patiënt kan in de loop van de dag variëren, ’s morgens meer
klachten dan ’s avonds. Omgekeerde dagschommeling = symptomen verergeren in de loop van de
dag. Dagschommeling is geen symptoom op zich, maar een patroon van de symptomen.
Psychotische kenmerken worden vastgesteld op grond van wanen of hallucinaties. In de DSM-5 wordt de
aanwezigheid van psychotische kenmerken ondergebracht bij de criteria voor de ernst van de stoornis:
1. Licht
2. Matig
3. Ernstig, zonder psychotische kenmerken
4. Ernstig, met psychotische kenmerken
→ Het klinisch nut van het onderscheid tussen een psychotische en niet-psychotische depressie is dat
bij onvoldoende respons op behandeling met antidepressiva in het eerste geval antipsychotica
toegevoegd kunnen worden.
DSM-5 CRITERIA
3
, A. Gedurende tenminste 2 weken, ten minste 5 van onderstaande symptomen waaronder in elk geval
a of b:
a) Depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag, subjectief of
geobserveerd door anderen
b) Opvallend verlies van interesse of plezier in bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel
van de dag, bijna elke dag, subjectief of geobserveerd door anderen
c) Duidelijke gewichtsverlies/-toename (zonder dieet) of bijna elke dag wisselingen in de eetlust
d) Bijna dagelijks insomnia of hypersomnia
e) Bijna dagelijks psychomotorische agitatie of remming
f) Bijna dagelijks vermoeidheid of verlies van energie
g) Bijna dagelijks gevoelens van waardeloosheid of overmatige inadequate schuldgevoelens
h) Bijna dagelijks een verminderd vermogen om na te denken/zich te concentreren of
besluiteloosheid
i) Terugkerende gedachten aan de dood, suïcide of suïcidepoging
B. De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren
C. De episode kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of aan een
somatische aandoening
D. Het optreden van de depressieve episode kan niet beter worden verklaard door een schizo
affectieve stoornis, schizofrenie, schizofreniforme stoornis of andere stoornissen uit het
schizofreniespectrum, of door een andere psychotische stoornis
E. Er heeft zich nooit een manische of hypomanische episode voorgedaan
Rouw: in de DSM-5 is er een aparte categorie door rouw veroorzaakte depressiviteit = Prolonged grief
disorder (overlijden van een naasten, einde van een relatie).
PERSISTERENDE DEPRESSIEVE STOORNIS
De gemiddelde duur van een depressie is 6 tot 8 maanden, wanneer de symptomen 2 jaar of langer
aanhouden, spreekt men van een chronische depressie. Dit verschil is onder andere belangrijk om rekening
te houden met de ziektekosten en behandeling.
• Naar schatting neemt 20-25% van de depressieve episoden een chronisch beloop aan.
• Hogere ziektelast, toegenomen zorggebruik en hogere economische kosten in vergelijking met een
episodische depressie.
• Eerst werden er in de DSM-5 vier subtypen van chronische depressie onderscheiden: Chronische
depressie, Dysthyme stoornis, Recidiverende stoornis zonder volledig tussentijds herstel en
Dubbele depressie. → Onderzoek liet zien dat er amper verschillen waren in het ontstaan, beloop
en risicofactoren dus werden ze samengevoegd onder de naam ‘Persisterende Depressieve
Stoornis’.
DSM-5 CRITERIA
PDS: is een stemmingsstoornis die gekenmerkt wordt door een aanhoudende sombere stemming
gedurende een aaneengesloten periode van minstens 2 jaar (bij kinderen en adolescenten kan de
stemming ook prikkelbaar zijn en is de tijdsduur minimaal 1 jaar).
A. Depressieve stemming gedurende grootste deel van de dag, gedurende meer dagen, gedurende ten
minste 2 jaar
B. Aanwezigheid van twee of meer van de volgende symptomen
1. Slechte eetlust of overeten
2. Slapeloosheid of hypersomnie
3. Weinig energie of vermoeidheid
4. Laag gevoel van eigenwaarde
5. Slechte concentratie en moeite met het nemen van beslissingen
6. Gevoelens van hopeloosheid
C. Gedurende de periode van 2 jaar (1 jaar voor kinderen of jongeren) van de stoornis, is de persoon
nooit langer dan 2 maanden achtereen zonder de symptomen in Criteria A en B geweest.
4
, INHOUDSOPGAVE
TAAK 1: STEMMINGSSTOORNISSEN ...................................................................................................................................... 3
WAT IS EEN STEMMINGSSTOORNIS?.......................................................................................................................................... 3
VERSCHILLENDE STEMMINGSSTOORNISSEN .............................................................................................................................. 3
PREVALENTIE............................................................................................................................................................................... 8
VERSCHILLEN IN GESLACHT....................................................................................................................................................... 10
DIFFERENTIAALDIAGNOSE VAN STEMMINGSTOORNISSEN ..................................................................................................... 10
BELOOP VAN DE STEMMINGSTOORNISSEN ............................................................................................................................. 11
TAAK 2: OORZAKEN EN FARMACOLGISCHE BEHANDELINGEN ............................................................................................... 13
OORZAKEN VAN EEN BIPOLAIRE STOORNIS ............................................................................................................................. 13
OORZAKEN VAN PDS ................................................................................................................................................................. 15
BIOLOGISCHE OORZAKEN VAN EEN DEPRESSIEVE STOORNIS .................................................................................................. 16
ANDERE OORZAKEN VOOR EEN DEPRESSIE .............................................................................................................................. 19
GENETISCHE FACTOREN VOOR DEPRESSIE ............................................................................................................................... 20
FARMACOLOGISCHE BEHANDELINGEN VOOR DEPRESSIE ....................................................................................................... 20
DIATHESE STRESSMODEL VAN DEPRESSIE ................................................................................................................................ 24
BEHANDELINGEN VAN BIPOLAIRE STOORNIS ........................................................................................................................... 25
TAAK 3: CGT ....................................................................................................................................................................... 27
INFORMATIEVERWERKING BIJ PSYCHOPATHOLOGIE ............................................................................................................... 27
COGNITIEVE MODELLEN VAN PSYCHOPATHOLOGIE ................................................................................................................ 29
THERAPIEËN .............................................................................................................................................................................. 32
TAAK 4: MBCT EN ACT ........................................................................................................................................................ 38
DERDE GENERATIE THERAPIEËN ............................................................................................................................................... 38
MBCT ......................................................................................................................................................................................... 38
ACT ............................................................................................................................................................................................ 40
VERGELIJKING MBCT EN ACT .................................................................................................................................................... 44
EFFECTIVITEIT MBCT EN ACT .................................................................................................................................................... 45
INTERNETTHERAPIEEN .............................................................................................................................................................. 46
POSITIEVE CGT .......................................................................................................................................................................... 47
TAAK 5: IPT ........................................................................................................................................................................ 49
WANNEER IS IETS EVIDENCE BASED ......................................................................................................................................... 49
DE KLOOF TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK ........................................................................................................................ 51
INTERPERSOONLIJKE GEDRAGSTHERAPIE ................................................................................................................................ 55
HOUDING VAN DE THERAPEUT................................................................................................................................................. 58
PROBLEMEN MET INTERPERSOONLIJKE GEDRAGSTHERAPIE ................................................................................................... 59
EFFECTIVITEIT VAN THERAPIEEN .............................................................................................................................................. 59
TAAK 6: EUTHANASIE ......................................................................................................................................................... 61
WAT IS EUTHANASIE? ............................................................................................................................................................... 61
CONTRA-INDICATIES VOOR EUTHANASIE ................................................................................................................................. 61
REGELS EN EISEN OMTRENT EUTHANASIE ............................................................................................................................... 61
FASEN VAN EUTHANASIE .......................................................................................................................................................... 64
ETHISCHE EN JURIDISCHE ASPECTEN BIJ PSYCHIATRISCHE PATIENTEN ................................................................................... 66
EUTHANASIE EN DEPRESSIE ...................................................................................................................................................... 68
KRITISCH LEZEN OPDRACHT ................................................................................................................................................ 71
COLLEGE KRITISCH LEZEN ......................................................................................................................................................... 71
ANTWOORD OP DE VRAGEN..................................................................................................................................................... 71
2
, TAAK 1: STEMMINGSSTOORNISSEN
WAT IS EEN STEMMINGSSTOORNIS?
→ Stemmingsstoornis = een verzamelnaam voor psychische aandoeningen waarbij
de gemoedsstemming of emotie van de patiënt ziekelijk is verstoord of niet past bij de situatie
waarin de patiënt verkeert. De stemming van de patiënt kan depressief zijn, waarbij de
gemoedsstemming bedrukt is, manisch, waarbij de stemming als pathologisch uitgelaten of
ongeremd gezien kan worden, of hypomaan, bij een milde vorm van manie. Ook kan hiervan een
combinatie optreden.
→ Differentiaaldiagnose = een lijst van mogelijke diagnoses die worden overwogen bij een cliënt op
basis van zijn klachten en symptomen. Het doel is om te onderzoeken welke psychische stoornis of
combinatie van stoornissen het beste past bij de gepresenteerde problemen. → Je houdt dus
rekening met de aanwezigheid van mogelijke andere aandoeningen. Dementie is bijv. een lastige
differentiaaldiagnose omdat het eigenlijk heel dicht bij elkaar ligt, want dementerende mensen zijn
vaak ook depressief, maar het is wel belangrijk voor de behandeling om klinisch verschil te maken.
→ Co morbiditeit = de ziekte gaat gepaard en dus samen.
VERSCHILLENDE STEMMINGSSTOORNISSEN
DISRUPTIEVE STEMMINGSDISREGULATIESTOORNIS
DMDD is een stoornis die vooral bij kinderen voorkomt, gekenmerkt door ernstige, terugkerende woede-
uitbarstingen en een prikkelbare of boze stemming tussen de uitbarstingen door.
ERNSTIGE DEPRESSIEVE STOORNIS
Depressie = een stemmingsstoornis gekenmerkt door een aanhoudende sombere stemming en verlies
van plezier en interesse gedurende een periode van min. 2 weken.
• Depressieve reacties horen bij het leven en worden over het algemeen als normaal gezien, maar
dat hoort dan ook weer snel af te nemen. De ernst en de duur van de klachten bepalen of er
spraken is van een depressieve stoornis.
• Kernsymptomen: sombere, gedaalde stemming. Maar daarnaast kunnen er veel anderen
symptomen voorkomen, zoals anhedonie = het niet langer plezier kunnen beleven in zaken die
iemand eerst wel leuk vond.
• De sombere stemming, anhedonie, schuldgevoel en doods- of suïcidegedachten worden de
belevingsaspecten van depressie genoemd
• Dagschommeling = De toestand van de patiënt kan in de loop van de dag variëren, ’s morgens meer
klachten dan ’s avonds. Omgekeerde dagschommeling = symptomen verergeren in de loop van de
dag. Dagschommeling is geen symptoom op zich, maar een patroon van de symptomen.
Psychotische kenmerken worden vastgesteld op grond van wanen of hallucinaties. In de DSM-5 wordt de
aanwezigheid van psychotische kenmerken ondergebracht bij de criteria voor de ernst van de stoornis:
1. Licht
2. Matig
3. Ernstig, zonder psychotische kenmerken
4. Ernstig, met psychotische kenmerken
→ Het klinisch nut van het onderscheid tussen een psychotische en niet-psychotische depressie is dat
bij onvoldoende respons op behandeling met antidepressiva in het eerste geval antipsychotica
toegevoegd kunnen worden.
DSM-5 CRITERIA
3
, A. Gedurende tenminste 2 weken, ten minste 5 van onderstaande symptomen waaronder in elk geval
a of b:
a) Depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag, subjectief of
geobserveerd door anderen
b) Opvallend verlies van interesse of plezier in bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel
van de dag, bijna elke dag, subjectief of geobserveerd door anderen
c) Duidelijke gewichtsverlies/-toename (zonder dieet) of bijna elke dag wisselingen in de eetlust
d) Bijna dagelijks insomnia of hypersomnia
e) Bijna dagelijks psychomotorische agitatie of remming
f) Bijna dagelijks vermoeidheid of verlies van energie
g) Bijna dagelijks gevoelens van waardeloosheid of overmatige inadequate schuldgevoelens
h) Bijna dagelijks een verminderd vermogen om na te denken/zich te concentreren of
besluiteloosheid
i) Terugkerende gedachten aan de dood, suïcide of suïcidepoging
B. De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren
C. De episode kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of aan een
somatische aandoening
D. Het optreden van de depressieve episode kan niet beter worden verklaard door een schizo
affectieve stoornis, schizofrenie, schizofreniforme stoornis of andere stoornissen uit het
schizofreniespectrum, of door een andere psychotische stoornis
E. Er heeft zich nooit een manische of hypomanische episode voorgedaan
Rouw: in de DSM-5 is er een aparte categorie door rouw veroorzaakte depressiviteit = Prolonged grief
disorder (overlijden van een naasten, einde van een relatie).
PERSISTERENDE DEPRESSIEVE STOORNIS
De gemiddelde duur van een depressie is 6 tot 8 maanden, wanneer de symptomen 2 jaar of langer
aanhouden, spreekt men van een chronische depressie. Dit verschil is onder andere belangrijk om rekening
te houden met de ziektekosten en behandeling.
• Naar schatting neemt 20-25% van de depressieve episoden een chronisch beloop aan.
• Hogere ziektelast, toegenomen zorggebruik en hogere economische kosten in vergelijking met een
episodische depressie.
• Eerst werden er in de DSM-5 vier subtypen van chronische depressie onderscheiden: Chronische
depressie, Dysthyme stoornis, Recidiverende stoornis zonder volledig tussentijds herstel en
Dubbele depressie. → Onderzoek liet zien dat er amper verschillen waren in het ontstaan, beloop
en risicofactoren dus werden ze samengevoegd onder de naam ‘Persisterende Depressieve
Stoornis’.
DSM-5 CRITERIA
PDS: is een stemmingsstoornis die gekenmerkt wordt door een aanhoudende sombere stemming
gedurende een aaneengesloten periode van minstens 2 jaar (bij kinderen en adolescenten kan de
stemming ook prikkelbaar zijn en is de tijdsduur minimaal 1 jaar).
A. Depressieve stemming gedurende grootste deel van de dag, gedurende meer dagen, gedurende ten
minste 2 jaar
B. Aanwezigheid van twee of meer van de volgende symptomen
1. Slechte eetlust of overeten
2. Slapeloosheid of hypersomnie
3. Weinig energie of vermoeidheid
4. Laag gevoel van eigenwaarde
5. Slechte concentratie en moeite met het nemen van beslissingen
6. Gevoelens van hopeloosheid
C. Gedurende de periode van 2 jaar (1 jaar voor kinderen of jongeren) van de stoornis, is de persoon
nooit langer dan 2 maanden achtereen zonder de symptomen in Criteria A en B geweest.
4
