Politicologie
Hoofdstuk 1: Politiek en politicologie
1. Wat is politiek?
● politicologen bestuderen ‘politiek’ → onderscheidt hen van andere sociale
wetenschappers
● het is een integratiewetenschap (=inzichten en methodes uit zusterdisciplines
worden gebruikt als ondersteuning voor de studie van politieke verschijnselen)
● geen echte algemene aanvaarde wetenschappelijke theorie van het politieke
● ook geen algemeen aanvaard centraal begrippenkader (verschillende woorden
worden zeer uiteenlopend beschreven)
● unique selling proposition (politieke wetenschappen vormen eerder een field of
enquiry dan een afzonderlijke discipline)
● zekerheid dat politiek hét onderwerp is van politicologie
● fundamentele vraag (wat maakt verschijnselen tot het politieke?), want raakt essentie
van de discipline, afbakening en inhoud
● niet evident, want discussie over wat politiek nu werkelijk is
● geen eensgezindheid
● 2 discussies
○ politieke discussie
■ omschrijving van politiek = onderwerp van politieke discussies
■ debat tussen politici (overheidsoptreden)
■ minimal state ⇒ 19de eeuw, zeer liberaal, overheid moest zich
zo weinig mogelijk bemoeien
■ nanny state ⇒ hedendaags, staat beslist alles voor u en is er
altijd, begeleidt mensen van wieg tot graf
○ wetenschappelijke discussie
■ geen algemene definitie van politiek
● reikwijdte van politiek (Marsh en Stoker)
○ arena- of domeinbenadering vs. een proces- of aspectbenadering
■ a of d: politiek speelt zich af in een arena (bv. parlement)
■ p of a: politiek is een proces dat overal plaatsvindt waar
machtsverhoudingen zijn
● nood aan een definitie
● essentially contested concept volgens Gallie (concept waarover eindeloos debat
bestaat)
2. Essentiële onderdelen van politiek
● besturen van een samenleving
○ polis = burgerlijke samenleving
● van een bevolking op een territorium
○ niet-territoriale verenigingen (bv. Kerk): leden
○ territoriaal gebonden samenleving: iedereen + iedereen moet alle regels
volgen van dat territorium
○ territorialisering van politiek neemt vorm van staten aan
, ○evoluties: globalisering, decentralisering, federalisering en Europese
integratie
○ niet-statelijke actoren (bv. Google) hebben ook veel politieke invloed
● nemen van collectief bindende beslissingen
○ David Easton (A Framework for Political Analysis): politiek is het nemen van
beslissingen die bindend zijn voor de gehele gemeenschap
3. ‘Geschiedenis’ van politiek
● Aristoteles
○ mens is een sociaal wezen
○ eudaimonia (=het goede leven) enkel mogelijk in een politieke samenleving
○ politiek was meesterwetenschap
● Machiavelli
○ Il Principe
○ politiek gaat enkel over macht, niet om mensen gelukkig te maken
● Franse revolutie
○ ‘ismen’ ⇒ nieuwe stromingen
○ politiek is ook iets van het volk, wil van het volk moet worden gerespecteerd
4. Poging tot synthese
● definitie
5. Politiek en conflicten
● zonder conflicten geen politiek
● politiek = vreedzame oplossing van conflicten (veel manieren om conflicten op te
lossen, ultiem: geweld)
● Carl Schmitt (Der Begriff des Politischen)
○ NSDAP
○ controversieel
○ onderscheid vriend en vijand
○ politiek dient om mensen uit te roeien
○ antagonisme (benadrukken van meningsverschillen) behoort tot het wezen
van de politiek
● Chantal Mouffe (Hegemony and Socialist Strategy)
○ radicale democratie (conflicten worden niet ontkend)
○ gebaseerd op Schmitt
○ tegenstellingen zijn noodzakelijk in politiek
○ agonistisch pluralisme
○ samenleving zonder spanning en conflict ontstaat enkel door
repressie (consensus niet altijd mogelijk ⇒ politiek is polariserend,
arena voor verschil)
○ harmonieuze democratie = totalitair regime
Waarom is er conflict?
● bron: schaarste (vaak geld) = belangrijkste bron
● daarnaast ook macht, middelen, identiteit, ideeën en waarden
● breuklijnen, breuklijnen die elkaar doorkruisen: cross cutting cleavages
,Wanneer is er een conflict?
● bij onverenigbare doelen en belangen: doel A staat doel B in de weg
● zie figuur 1 p.27
Politicologie
● geen centrale theorie over het politieke (bv. theorie van Einstein)
● heterogene discipline (‘huis met vele kamers’)
● nooit 100% objectief observeren
○ oplossing: wetenschappelijke methode
■ bv. peer review (groepswerk)
■ politicologen ≠ politici ≠ politiek journalisten
■ Karl Popper: falsificatie (proberen bewijzen dat een theorie fout is) ipv
verificatie (proberen bewijs dat een theorie waar is)
● Popper geloofde niet in verificatie, vond falsificatie belangrijk
● hanteren wel methoden van de wetenschap
● Thomas Hobbes
○ politiek moet zijn zoals natuurwetenschappen
○ formuleren van universele wetten
○ deductief-nomologische verklaringsmodel = covering law-model
(= gebeurtenissen verklaren door het optreden van algemene
wetmatigheden)
● veel misvattingen, want politieke wetenschappen veel moeilijker
● hebben bv. geen labo’s zoals natuurwetenschappers
● onderzoek gebeurt via enquêtes, peilingen, …
● studie-object: veranderende mensen
● werken met ‘weersystemen’ ⇒ mens zodanig complex dat we ze niet
kunnen voorspellen
● chaostheorie ~ vlindereffect (Lorenz)
○ klapperen van vlinder kan leiden tot orkaan op andere kant van wereld
○ = kleine gebeurtenissen kunnen grote effecten hebben
● post-positivisme: realiteit niet volledig te kennen, kennis is ruimer dan het
observeerbare
● taalproblemen
○ politiek is taalstrijd ⇒ dingen anders verwoorden
○ geen eigen woordenschat
○ woorden hebben cognitieve (concreet) en associatieve (gevoelens die
eraan verbonden zijn) betekenis
○ ‘Wat’-vraag
Benaderingen in de wetenschap der politiek
● Thomas Kuhn (The Structure of Scientific Revolutions) paradigma
○ ‘een bril die je opzet om naar dingen te kijken’
○ ene benadering niet juister dan de ander (gewoon kunnen expliceren)
● 7 ‘benaderingen’
○ Behavioralisme
■ past het positivisme (kennis enkel door empirische vaststelling) toe
op studie van de sociale werkelijkheid
, ■ centrale vraag: waarom gedragen mensen zich zoals ze zich
gedragen? ⇒ antwoord gebaseerd op observeerbaar gedrag
en empirische toetsing
■ ‘Behavioral revolution’ ⇒ eerste computers ontstonden
(konden data verwerken)
○ Institutionalisme
■ weggeblazen door ‘behavioral revolution’
■ kijkt naar de rol van politieke instellingen en hun rol op het gedrag van
actoren
■ studieveld, maar heeft geen eigen methoden ontwikkeld
■ nieuw institutionalisme (politieke interesse nam terug toe)
■ hanteert bredere kijk, maakt uitgangspunten expliciet
○ Rationele keuzetheorie
■ maakt gebruik van het denkkader van de economie
■ eenvoudig en krachtig ⇒ reden tot succes van de benadering
■ Downs ⇒ stelt partijen voor als 1 actor met 1 wil, enkel
geïnteresseerd in machtsdeelname
■ essentie: mensen kiezen optie waarvan ze denken dat die het
meeste nut zal opleveren door voor- en nadelen tegen elkaar af te
wegen
■ mensen zijn rationele wezens, ze worden gedreven door eigenbelang
■ ‘prisoner dilemma’
■ The Logic of collective action ⇒ Olsen
○ Systeembenaderingen
■ David Easton
■ systeem’theorie’ ⇒ systeem van input, output, feedback,...
zie figuur 2 p.49
■ uitgangspunt: het geheel (politiek stelsel) ipv individu of instellingen
■ politiek systeem en de interactie ervan met de omgeving is centraal
begrip
■ bv. burgers kunnen ofwel loyaal beleid volgen en gedrag niet
aanpassen ofwel kiezen ze voor exit en passen ze hun gedrag aan.
Ze kunnen ook nog kiezen voor voice (protesteren, proberen
verandering in hun omgeving ongedaan te maken)
○ Constructivisme
■ belang van ideeën
■ bekijkt politiek als een sociaal geconstrueerd proces
■ =interpretationisme
■ feiten bestaan niet in de politiek
■ Thomas-theorema (if men define situations as real, they are real in
their consequences)
■ kennis is het resultaat van actieve constructies
○ Structureel functionalisme
■ in de samenleving zijn er structuren die allemaal eigen functie hebben
om samenleving te doen draaien
■ Hoe beïnvloeden sociale klassen de politieke macht
○ Marxisme
■ economie domineert en bepaalt hoe samenleving functioneert
Hoofdstuk 1: Politiek en politicologie
1. Wat is politiek?
● politicologen bestuderen ‘politiek’ → onderscheidt hen van andere sociale
wetenschappers
● het is een integratiewetenschap (=inzichten en methodes uit zusterdisciplines
worden gebruikt als ondersteuning voor de studie van politieke verschijnselen)
● geen echte algemene aanvaarde wetenschappelijke theorie van het politieke
● ook geen algemeen aanvaard centraal begrippenkader (verschillende woorden
worden zeer uiteenlopend beschreven)
● unique selling proposition (politieke wetenschappen vormen eerder een field of
enquiry dan een afzonderlijke discipline)
● zekerheid dat politiek hét onderwerp is van politicologie
● fundamentele vraag (wat maakt verschijnselen tot het politieke?), want raakt essentie
van de discipline, afbakening en inhoud
● niet evident, want discussie over wat politiek nu werkelijk is
● geen eensgezindheid
● 2 discussies
○ politieke discussie
■ omschrijving van politiek = onderwerp van politieke discussies
■ debat tussen politici (overheidsoptreden)
■ minimal state ⇒ 19de eeuw, zeer liberaal, overheid moest zich
zo weinig mogelijk bemoeien
■ nanny state ⇒ hedendaags, staat beslist alles voor u en is er
altijd, begeleidt mensen van wieg tot graf
○ wetenschappelijke discussie
■ geen algemene definitie van politiek
● reikwijdte van politiek (Marsh en Stoker)
○ arena- of domeinbenadering vs. een proces- of aspectbenadering
■ a of d: politiek speelt zich af in een arena (bv. parlement)
■ p of a: politiek is een proces dat overal plaatsvindt waar
machtsverhoudingen zijn
● nood aan een definitie
● essentially contested concept volgens Gallie (concept waarover eindeloos debat
bestaat)
2. Essentiële onderdelen van politiek
● besturen van een samenleving
○ polis = burgerlijke samenleving
● van een bevolking op een territorium
○ niet-territoriale verenigingen (bv. Kerk): leden
○ territoriaal gebonden samenleving: iedereen + iedereen moet alle regels
volgen van dat territorium
○ territorialisering van politiek neemt vorm van staten aan
, ○evoluties: globalisering, decentralisering, federalisering en Europese
integratie
○ niet-statelijke actoren (bv. Google) hebben ook veel politieke invloed
● nemen van collectief bindende beslissingen
○ David Easton (A Framework for Political Analysis): politiek is het nemen van
beslissingen die bindend zijn voor de gehele gemeenschap
3. ‘Geschiedenis’ van politiek
● Aristoteles
○ mens is een sociaal wezen
○ eudaimonia (=het goede leven) enkel mogelijk in een politieke samenleving
○ politiek was meesterwetenschap
● Machiavelli
○ Il Principe
○ politiek gaat enkel over macht, niet om mensen gelukkig te maken
● Franse revolutie
○ ‘ismen’ ⇒ nieuwe stromingen
○ politiek is ook iets van het volk, wil van het volk moet worden gerespecteerd
4. Poging tot synthese
● definitie
5. Politiek en conflicten
● zonder conflicten geen politiek
● politiek = vreedzame oplossing van conflicten (veel manieren om conflicten op te
lossen, ultiem: geweld)
● Carl Schmitt (Der Begriff des Politischen)
○ NSDAP
○ controversieel
○ onderscheid vriend en vijand
○ politiek dient om mensen uit te roeien
○ antagonisme (benadrukken van meningsverschillen) behoort tot het wezen
van de politiek
● Chantal Mouffe (Hegemony and Socialist Strategy)
○ radicale democratie (conflicten worden niet ontkend)
○ gebaseerd op Schmitt
○ tegenstellingen zijn noodzakelijk in politiek
○ agonistisch pluralisme
○ samenleving zonder spanning en conflict ontstaat enkel door
repressie (consensus niet altijd mogelijk ⇒ politiek is polariserend,
arena voor verschil)
○ harmonieuze democratie = totalitair regime
Waarom is er conflict?
● bron: schaarste (vaak geld) = belangrijkste bron
● daarnaast ook macht, middelen, identiteit, ideeën en waarden
● breuklijnen, breuklijnen die elkaar doorkruisen: cross cutting cleavages
,Wanneer is er een conflict?
● bij onverenigbare doelen en belangen: doel A staat doel B in de weg
● zie figuur 1 p.27
Politicologie
● geen centrale theorie over het politieke (bv. theorie van Einstein)
● heterogene discipline (‘huis met vele kamers’)
● nooit 100% objectief observeren
○ oplossing: wetenschappelijke methode
■ bv. peer review (groepswerk)
■ politicologen ≠ politici ≠ politiek journalisten
■ Karl Popper: falsificatie (proberen bewijzen dat een theorie fout is) ipv
verificatie (proberen bewijs dat een theorie waar is)
● Popper geloofde niet in verificatie, vond falsificatie belangrijk
● hanteren wel methoden van de wetenschap
● Thomas Hobbes
○ politiek moet zijn zoals natuurwetenschappen
○ formuleren van universele wetten
○ deductief-nomologische verklaringsmodel = covering law-model
(= gebeurtenissen verklaren door het optreden van algemene
wetmatigheden)
● veel misvattingen, want politieke wetenschappen veel moeilijker
● hebben bv. geen labo’s zoals natuurwetenschappers
● onderzoek gebeurt via enquêtes, peilingen, …
● studie-object: veranderende mensen
● werken met ‘weersystemen’ ⇒ mens zodanig complex dat we ze niet
kunnen voorspellen
● chaostheorie ~ vlindereffect (Lorenz)
○ klapperen van vlinder kan leiden tot orkaan op andere kant van wereld
○ = kleine gebeurtenissen kunnen grote effecten hebben
● post-positivisme: realiteit niet volledig te kennen, kennis is ruimer dan het
observeerbare
● taalproblemen
○ politiek is taalstrijd ⇒ dingen anders verwoorden
○ geen eigen woordenschat
○ woorden hebben cognitieve (concreet) en associatieve (gevoelens die
eraan verbonden zijn) betekenis
○ ‘Wat’-vraag
Benaderingen in de wetenschap der politiek
● Thomas Kuhn (The Structure of Scientific Revolutions) paradigma
○ ‘een bril die je opzet om naar dingen te kijken’
○ ene benadering niet juister dan de ander (gewoon kunnen expliceren)
● 7 ‘benaderingen’
○ Behavioralisme
■ past het positivisme (kennis enkel door empirische vaststelling) toe
op studie van de sociale werkelijkheid
, ■ centrale vraag: waarom gedragen mensen zich zoals ze zich
gedragen? ⇒ antwoord gebaseerd op observeerbaar gedrag
en empirische toetsing
■ ‘Behavioral revolution’ ⇒ eerste computers ontstonden
(konden data verwerken)
○ Institutionalisme
■ weggeblazen door ‘behavioral revolution’
■ kijkt naar de rol van politieke instellingen en hun rol op het gedrag van
actoren
■ studieveld, maar heeft geen eigen methoden ontwikkeld
■ nieuw institutionalisme (politieke interesse nam terug toe)
■ hanteert bredere kijk, maakt uitgangspunten expliciet
○ Rationele keuzetheorie
■ maakt gebruik van het denkkader van de economie
■ eenvoudig en krachtig ⇒ reden tot succes van de benadering
■ Downs ⇒ stelt partijen voor als 1 actor met 1 wil, enkel
geïnteresseerd in machtsdeelname
■ essentie: mensen kiezen optie waarvan ze denken dat die het
meeste nut zal opleveren door voor- en nadelen tegen elkaar af te
wegen
■ mensen zijn rationele wezens, ze worden gedreven door eigenbelang
■ ‘prisoner dilemma’
■ The Logic of collective action ⇒ Olsen
○ Systeembenaderingen
■ David Easton
■ systeem’theorie’ ⇒ systeem van input, output, feedback,...
zie figuur 2 p.49
■ uitgangspunt: het geheel (politiek stelsel) ipv individu of instellingen
■ politiek systeem en de interactie ervan met de omgeving is centraal
begrip
■ bv. burgers kunnen ofwel loyaal beleid volgen en gedrag niet
aanpassen ofwel kiezen ze voor exit en passen ze hun gedrag aan.
Ze kunnen ook nog kiezen voor voice (protesteren, proberen
verandering in hun omgeving ongedaan te maken)
○ Constructivisme
■ belang van ideeën
■ bekijkt politiek als een sociaal geconstrueerd proces
■ =interpretationisme
■ feiten bestaan niet in de politiek
■ Thomas-theorema (if men define situations as real, they are real in
their consequences)
■ kennis is het resultaat van actieve constructies
○ Structureel functionalisme
■ in de samenleving zijn er structuren die allemaal eigen functie hebben
om samenleving te doen draaien
■ Hoe beïnvloeden sociale klassen de politieke macht
○ Marxisme
■ economie domineert en bepaalt hoe samenleving functioneert
