SOCIALE PSYCHOLOGIE
1) WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?
Hoe reageren individuen in sociale situaties?
Wat is de invloed van de aanwezigheid en het gedrag van anderen op een
individu?
Zowat elk gedrag is sociaal gedrag, maar wij richten ons op de expliciete interactie
tussen individuen.
Watzlawick: Je kan niet niet communiceren.
Dus: je wordt altijd door anderen beïnvloedt, die invloed is meestal onbewust of
dwingend.
WAAROM WORDEN WE BEÏNVLOED DOOR ANDEREN?
Omdat we kuddedieren zijn en anderen nodig hebben, op deze manier zijn de
overlevingskansen groter. In een maatschappij heeft iedereen een rol, rolverwachtingen,
eigen vaardigheden, expertise,… De bedoeling is om jouw expertise uit te wisselen met
die van anderen. Bovendien hebben we iemand nodig om mee te praten, te overleggen,
raad te vragen, troost krijgen, moed inspreken.
STUDIEOBJECT EN DEFINITIE VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Het materiële object: Hoe wordt het gedrag van mensen beïnvloed door het gedrag
van anderen?
Bewust: Vaak weet je heel goed wanneer je beïnvloed wordt (bv. de docent praat
en je typt wat hij zegt).
Onbewust: Via operante conditionering, straf & beloning (bv. wanneer de docent
meer interactie krijgt van de linkerkant van de aula zal hij eerder aan die kant
staan dan aan de rechterkant).
Expliciet: Er wordt duidelijk gezegd wat je wel of niet mag doen (bv. ‘kijk eens voor
u’).
Impliciet: Niet rechtstreeks zeggen wat er van iemand verwacht wordt (bv. kijken
naar de persoon tot hij/zij stil is).
Het formele object: Wat zijn de wetmatigheden in de manier waarop mensen met
elkaar omgaan en door elkaar beïnvloed worden?
Niet zoals in fysica waar een wet altijd klopt!
Sociaal psycholoog moet zich kunnen inleven in de andere, empathie aanwenden
om deze wetmatigheden te kunnen begrijpen.
Er zijn altijd uitzonderingen, geen exacte wetenschap
Algemene psychologie: Het gedrag dat een individu stelt in normale omstandigheden,
sociale gedragingen vallen hier ook onder. Bestudeert gedrag in en buiten de sociale
context.
1
,Sociale psychologie: Bestudeerd het gedrag van een individu in sociale relaties.
Raakvlak tussen algemene psychologie en sociologie.
Sociologie: Besteedt weinig aandacht aan de individuele gedragingen van een persoon,
ze zal eerder wetmatigheden trachten te ontdekken in sociale structuren en gehelen.
Sociologie bestudeerd het gedrag van groepen.
Vlotte samenwerking tussen de 3 disciplines.
Definitie van Allport: Sociale psychologie is de studie die tracht te begrijpen, verklaren
en voorspellen hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen van een individu worden
beïnvloed door de geobserveerde, ingebeelde of impliciete gedachten, gevoelens en
gedragingen van anderen.
WERKWIJZE VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
3 dimensies:
De breedte dimensie
De diepte dimensie
De hoogte dimensie
De breedte dimensie:
Zo breed mogelijk onderzoek uitvoeren met veelzijdige theorievorming.
Zoveel mogelijk aspecten onderzoeken (bv. attitudes, waarneming, beïnvloeding,
…).
Zo breed mogelijke onderzoeksgroep (bv. alle lagen, alle leeftijden, alle niveaus).
-> Vaak zijn dit vrijwillige deelnames (bv. mensen die geld nodig hebben), hieruit
kan je geen veralgemening maken voor de totale bevolking. Als men mensen kan
vinden zijn dit vaak autochtonen, dus conclusies naar andere culturen of landen
zijn niet mogelijk.
De diepte dimensie:
Eerder filosofische benadering.
De sociale geaardheid van de mens onderzoeken, niet eenvoudig (the black box:
de leerprocessen en reacties op prikkels dat de mens heeft).
Hypothetische constructen: Kwaliteiten die men niet kan zien, maar waarvan we
veronderstellen dat ze er wel zijn (onbewuste inhouden en dynamieken, de
onbewuste processen).
Dieptepsychologie Freud: Onbewuste processen zijn het centrum van zijn theorie,
hij probeert de uiterlijk waarneembare gedragingen vanuit deze onbewuste
processen te begrijpen.
De hoogte dimensie:
Theorie moet in de hoogte opgebouwd worden, steen voor steen, bevinding op
bevinding, theorie op theorie.
-> Probleem: Heel wat theorieën overlappen en bepaalde punten spreken
elkaar tegen.
Basis: De empirische vaststellingen die ondersteuning bieden voor de
theorieën.
-> Door hypothetisch-deductief te werken: vanuit een theorie proberen
evidentie te vinden in empirie, door te experimenteren.
2
, Hoe meer fenomenen je door deze theorie kan verklaren, hoe meer je kan
geloven in deze theorie.
-> Karl Popper: Je kan alleen in één geval zeker zijn van je theorie. Dit is
namelijk wanneer de theorie fout is.
HET EXPERIMENT ALS METHODE
Het experiment vormt vaak een stevige basis in de theorievorming en is in die zin
onontbeerlijk in een positief-wetenschappelijke benadering van sociale psychologie.
Voordelen:
De ontegensprekelijke conclusies die kunnen worden getrokken, omdat hij via zijn
experiment een labosituatie kan creëren.
Labosituatie: alle onafhankelijke variabelen en storende factoren zoveel mogelijk
onder controle houden.
Door al deze factoren onder controle te houden, wordt experiment herhaalbaar.
Nadelen:
Moeilijk praktisch uitvoerbaar
Deontologie (belastend voor de proefpersoon)
Recreatief gedrag en demand characteristics (gedragen naar het gedrag dat ze
denken dat van het verwacht wordt)
Geen grote externe validiteit
Proefleiderseffecten (selffulfilling prophecy en pygmalion effect)
Oplossingen voor de nadelen:
Recreatief gedrag, demand characteristics en externe validiteit tegengaan
-> Coverstory: ppn worden met een list gelokt naar een lab, het echte experiment
wordt niet meegedeeld
Onopvallende metingen: verborgen camera’s, acteurs, onewayscreen…
Selffulfilling prophecy tegengaan
-> Dubbelblind experiment: proefleider weet zelf niet of hij de experimentele
groep of de controle groep beoordeelt
BEPAALDE TERMEN
Socius: De ander in de sociale situatie.
Pseudoproefpersoon (PsPp): Iemand die doet alsof hij deelnemer is aan onderzoek.
Proefpersoon (Pp): Weet niet dat hij meedoet aan het experiment.
Naïeve proefpersoon: De echte proefpersoon op wie werkelijke meting wordt
uitgevoerd.
3
, Experimentele conditie: Situatie waarin proefpersonen op basis van hypothese een
bepaalde manipulatie ondergaan.
Controleconditie: Nagaan wat het gedrag van een proefpersoon is zonder die
manipulatie, conclusies trekken door vergelijking met experimentele conditie.
Jukconditie: 2 proefpersonen ondergaan dezelfde onaangename prikkel.
Onafhankelijke variabele: Veranderingen die je aanbrengt in omgeving, de
manipulaties.
Afhankelijke variabele: Factor die wijzigt door onafhankelijke variabelen.
2) HULPVERLENEND GEDRAG
Egoïsme VS altruïsme (hulpverlenend gedrag, het stellen van gedrag waarbij je de ander
centraal stelt en dus op de één of andere manier voordeel bezorgt).
Altruïsme is zelfopofferend (je wint er niks bij), maar mogelijk is al het gedrag waarbij je
de ander helpt in zekere zin belonend (bv. dankbaarheid, beter zelfwaardegevoel).
Plato: Mensen zoeken enkel sociaal contact om hier voordeel uit te halen voor zichzelf,
niet uit behoefte aan anderen, de mens is egoïstisch.
Toch zien we vaak het tegenovergestelde gedrag, altruïsme. We spreken over
hulpverlenend gedrag of de empathie-altruïsme-hypothese.
Altruïsme volgens McClintock: Streven naar een maximale opbrengst voor anderen,
ongeacht de opbrengst voor jezelf. Toch kan er gesteld worden dat je er wel enig
voordeel bij hebt, alle gedrag waarbij je de ander helpt is in zekere zin belonend, je krijgt
de dankbaarheid en het betere zelfwaardegevoel.
Agressie: Is het tegenovergestelde van altruïsme, het is het streven naar een minimale
opbrengst voor de ander, ongeacht de opbrengst voor jezelf.
Het is niet altijd duidelijk wanneer persoon hulpverlenend gedrag stelt of er al dan niet
baten/kosten zijn:
Baten: Dankbaarheid, betere zelfwaardegevoel
Kosten: Beschuldigende reacties van anderen (altruïsme vertonen enkel om deze
reacties te vermijden)
EMPATHIE-ALTRUÏSME-HYPOTHESEN VAN BATSON
Dit model gaat ervan uit dat je pas van altruïsme kan spreken wanneer men in staat is
om zich in de ander in te leven en het gedrag dus vanuit empathie komt. Het doel van dit
altruïstisch gedrag te stellen is om het lijden van de ander te verminderen.
Antwoord vinden op volgende vragen:
Kan je het perspectief van de ander aannemen?
Wat is de emotionele respons?
Wat is het motief?
Wat zorgt voor bevrediging van het motief?
DE MOTIEVEN
4
1) WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?
Hoe reageren individuen in sociale situaties?
Wat is de invloed van de aanwezigheid en het gedrag van anderen op een
individu?
Zowat elk gedrag is sociaal gedrag, maar wij richten ons op de expliciete interactie
tussen individuen.
Watzlawick: Je kan niet niet communiceren.
Dus: je wordt altijd door anderen beïnvloedt, die invloed is meestal onbewust of
dwingend.
WAAROM WORDEN WE BEÏNVLOED DOOR ANDEREN?
Omdat we kuddedieren zijn en anderen nodig hebben, op deze manier zijn de
overlevingskansen groter. In een maatschappij heeft iedereen een rol, rolverwachtingen,
eigen vaardigheden, expertise,… De bedoeling is om jouw expertise uit te wisselen met
die van anderen. Bovendien hebben we iemand nodig om mee te praten, te overleggen,
raad te vragen, troost krijgen, moed inspreken.
STUDIEOBJECT EN DEFINITIE VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Het materiële object: Hoe wordt het gedrag van mensen beïnvloed door het gedrag
van anderen?
Bewust: Vaak weet je heel goed wanneer je beïnvloed wordt (bv. de docent praat
en je typt wat hij zegt).
Onbewust: Via operante conditionering, straf & beloning (bv. wanneer de docent
meer interactie krijgt van de linkerkant van de aula zal hij eerder aan die kant
staan dan aan de rechterkant).
Expliciet: Er wordt duidelijk gezegd wat je wel of niet mag doen (bv. ‘kijk eens voor
u’).
Impliciet: Niet rechtstreeks zeggen wat er van iemand verwacht wordt (bv. kijken
naar de persoon tot hij/zij stil is).
Het formele object: Wat zijn de wetmatigheden in de manier waarop mensen met
elkaar omgaan en door elkaar beïnvloed worden?
Niet zoals in fysica waar een wet altijd klopt!
Sociaal psycholoog moet zich kunnen inleven in de andere, empathie aanwenden
om deze wetmatigheden te kunnen begrijpen.
Er zijn altijd uitzonderingen, geen exacte wetenschap
Algemene psychologie: Het gedrag dat een individu stelt in normale omstandigheden,
sociale gedragingen vallen hier ook onder. Bestudeert gedrag in en buiten de sociale
context.
1
,Sociale psychologie: Bestudeerd het gedrag van een individu in sociale relaties.
Raakvlak tussen algemene psychologie en sociologie.
Sociologie: Besteedt weinig aandacht aan de individuele gedragingen van een persoon,
ze zal eerder wetmatigheden trachten te ontdekken in sociale structuren en gehelen.
Sociologie bestudeerd het gedrag van groepen.
Vlotte samenwerking tussen de 3 disciplines.
Definitie van Allport: Sociale psychologie is de studie die tracht te begrijpen, verklaren
en voorspellen hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen van een individu worden
beïnvloed door de geobserveerde, ingebeelde of impliciete gedachten, gevoelens en
gedragingen van anderen.
WERKWIJZE VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
3 dimensies:
De breedte dimensie
De diepte dimensie
De hoogte dimensie
De breedte dimensie:
Zo breed mogelijk onderzoek uitvoeren met veelzijdige theorievorming.
Zoveel mogelijk aspecten onderzoeken (bv. attitudes, waarneming, beïnvloeding,
…).
Zo breed mogelijke onderzoeksgroep (bv. alle lagen, alle leeftijden, alle niveaus).
-> Vaak zijn dit vrijwillige deelnames (bv. mensen die geld nodig hebben), hieruit
kan je geen veralgemening maken voor de totale bevolking. Als men mensen kan
vinden zijn dit vaak autochtonen, dus conclusies naar andere culturen of landen
zijn niet mogelijk.
De diepte dimensie:
Eerder filosofische benadering.
De sociale geaardheid van de mens onderzoeken, niet eenvoudig (the black box:
de leerprocessen en reacties op prikkels dat de mens heeft).
Hypothetische constructen: Kwaliteiten die men niet kan zien, maar waarvan we
veronderstellen dat ze er wel zijn (onbewuste inhouden en dynamieken, de
onbewuste processen).
Dieptepsychologie Freud: Onbewuste processen zijn het centrum van zijn theorie,
hij probeert de uiterlijk waarneembare gedragingen vanuit deze onbewuste
processen te begrijpen.
De hoogte dimensie:
Theorie moet in de hoogte opgebouwd worden, steen voor steen, bevinding op
bevinding, theorie op theorie.
-> Probleem: Heel wat theorieën overlappen en bepaalde punten spreken
elkaar tegen.
Basis: De empirische vaststellingen die ondersteuning bieden voor de
theorieën.
-> Door hypothetisch-deductief te werken: vanuit een theorie proberen
evidentie te vinden in empirie, door te experimenteren.
2
, Hoe meer fenomenen je door deze theorie kan verklaren, hoe meer je kan
geloven in deze theorie.
-> Karl Popper: Je kan alleen in één geval zeker zijn van je theorie. Dit is
namelijk wanneer de theorie fout is.
HET EXPERIMENT ALS METHODE
Het experiment vormt vaak een stevige basis in de theorievorming en is in die zin
onontbeerlijk in een positief-wetenschappelijke benadering van sociale psychologie.
Voordelen:
De ontegensprekelijke conclusies die kunnen worden getrokken, omdat hij via zijn
experiment een labosituatie kan creëren.
Labosituatie: alle onafhankelijke variabelen en storende factoren zoveel mogelijk
onder controle houden.
Door al deze factoren onder controle te houden, wordt experiment herhaalbaar.
Nadelen:
Moeilijk praktisch uitvoerbaar
Deontologie (belastend voor de proefpersoon)
Recreatief gedrag en demand characteristics (gedragen naar het gedrag dat ze
denken dat van het verwacht wordt)
Geen grote externe validiteit
Proefleiderseffecten (selffulfilling prophecy en pygmalion effect)
Oplossingen voor de nadelen:
Recreatief gedrag, demand characteristics en externe validiteit tegengaan
-> Coverstory: ppn worden met een list gelokt naar een lab, het echte experiment
wordt niet meegedeeld
Onopvallende metingen: verborgen camera’s, acteurs, onewayscreen…
Selffulfilling prophecy tegengaan
-> Dubbelblind experiment: proefleider weet zelf niet of hij de experimentele
groep of de controle groep beoordeelt
BEPAALDE TERMEN
Socius: De ander in de sociale situatie.
Pseudoproefpersoon (PsPp): Iemand die doet alsof hij deelnemer is aan onderzoek.
Proefpersoon (Pp): Weet niet dat hij meedoet aan het experiment.
Naïeve proefpersoon: De echte proefpersoon op wie werkelijke meting wordt
uitgevoerd.
3
, Experimentele conditie: Situatie waarin proefpersonen op basis van hypothese een
bepaalde manipulatie ondergaan.
Controleconditie: Nagaan wat het gedrag van een proefpersoon is zonder die
manipulatie, conclusies trekken door vergelijking met experimentele conditie.
Jukconditie: 2 proefpersonen ondergaan dezelfde onaangename prikkel.
Onafhankelijke variabele: Veranderingen die je aanbrengt in omgeving, de
manipulaties.
Afhankelijke variabele: Factor die wijzigt door onafhankelijke variabelen.
2) HULPVERLENEND GEDRAG
Egoïsme VS altruïsme (hulpverlenend gedrag, het stellen van gedrag waarbij je de ander
centraal stelt en dus op de één of andere manier voordeel bezorgt).
Altruïsme is zelfopofferend (je wint er niks bij), maar mogelijk is al het gedrag waarbij je
de ander helpt in zekere zin belonend (bv. dankbaarheid, beter zelfwaardegevoel).
Plato: Mensen zoeken enkel sociaal contact om hier voordeel uit te halen voor zichzelf,
niet uit behoefte aan anderen, de mens is egoïstisch.
Toch zien we vaak het tegenovergestelde gedrag, altruïsme. We spreken over
hulpverlenend gedrag of de empathie-altruïsme-hypothese.
Altruïsme volgens McClintock: Streven naar een maximale opbrengst voor anderen,
ongeacht de opbrengst voor jezelf. Toch kan er gesteld worden dat je er wel enig
voordeel bij hebt, alle gedrag waarbij je de ander helpt is in zekere zin belonend, je krijgt
de dankbaarheid en het betere zelfwaardegevoel.
Agressie: Is het tegenovergestelde van altruïsme, het is het streven naar een minimale
opbrengst voor de ander, ongeacht de opbrengst voor jezelf.
Het is niet altijd duidelijk wanneer persoon hulpverlenend gedrag stelt of er al dan niet
baten/kosten zijn:
Baten: Dankbaarheid, betere zelfwaardegevoel
Kosten: Beschuldigende reacties van anderen (altruïsme vertonen enkel om deze
reacties te vermijden)
EMPATHIE-ALTRUÏSME-HYPOTHESEN VAN BATSON
Dit model gaat ervan uit dat je pas van altruïsme kan spreken wanneer men in staat is
om zich in de ander in te leven en het gedrag dus vanuit empathie komt. Het doel van dit
altruïstisch gedrag te stellen is om het lijden van de ander te verminderen.
Antwoord vinden op volgende vragen:
Kan je het perspectief van de ander aannemen?
Wat is de emotionele respons?
Wat is het motief?
Wat zorgt voor bevrediging van het motief?
DE MOTIEVEN
4
