Cursus: Gezondheidsrecht – Tom Goffin
2024-2025
Inhoud
Algemene Inleiding en Kader ....................................................................................... 2
Deel 1: De Zorgverlener ............................................................................................... 4
Deel 2: De Patiënt ..................................................................................................... 28
Deel 3: De Vertegenwoordiger van de Patiënt ............................................................. 47
Deel 4: Begin van het Leven ....................................................................................... 69
Deel 5: Het Levenseinde ........................................................................................... 84
Deel 6: Beroepsgeheim & Privacy ............................................................................ 106
Deel 7: Aansprakelijkheid en klachtrecht ................................................................. 130
Lijst wetten – per thema .......................................................................................... 148
De zorgverlener ................................................................................................... 148
De Patiënt ........................................................................................................... 150
Artikels uit de Wet Patiëntenrechten (22 augustus 2002) ................................... 150
Artikels uit de Kwaliteitswet (22 april 2019) ....................................................... 151
Vertegenwoordiging ......................................................................................... 152
Aansprakelijkheid ............................................................................................ 153
Beroepsgeheim & Privacy ................................................................................. 153
Begin van het leven .......................................................................................... 154
Einde van het leven .......................................................................................... 155
1
,Algemene Inleiding en Kader
1.1 Lesmomenten en Overzicht
• Deze lessenreeks introduceert basisconcepten van het gezondheidsrecht over
zeven lessen.
• Thema's van de lessenreeks (Prof. Goffin):
o De Zorgverlener (wie, wat mag die doen en wat niet?)
o De Patiënt
o De Vertegenwoordiger (bij wilsonbekwaamheid patiënt, incl.
bewindvoering, zorgvolmacht)
o Aansprakelijkheidsrecht (wat als dingen verkeerd lopen?)
o Beroepsgeheim en privacy
o Begin van het leven
o Einde van het leven
• De lessen bouwen voort op de cursussen van collega Kristof Eeckloo.
• Lessen worden online opgenomen en beschikbaar gesteld via Panopto op Ufora.
1.2 Contactgegevens Docent
• Prof. Tom Goffin:
o E-mail:
o Tel: 09/332.83.34
• Praktijkassistente (voor CC bij e-mail):
o Violette Vanscheeuwijck:
1.3 Lesmateriaal
• Aanbevolen (niet verplicht) handboek: "Recht en bio-ethiek" door Tom Goffin &
Herman Nys (Lannoo Campus).
o Bevat ongeveer 90% van de behandelde stof, maar is geen directe kopie
van de cursus; dient als naslagwerk.
1.4 Opzet van de Lessen
• Deel 1: Theorie – in een notendop
o Behandeling van de kernthema's (De zorgverlener, De patiënt, etc.).
2
, • Deel 2: Discussie
o Thema gelinkt aan de les, bijvoorbeeld via debat, bespreking
rechtbankuitspraak, of actuele thematiek (bv. rol apotheker bij
vaccinaties).
o Doel: interactie en aantonen praktische relevantie van de juridische
materie.
1.5 Exameninformatie (Deel Prof. Goffin)
• Datum en Locatie: Vrijdag 20 juni, namiddag (13u-17u), Blok A, Auditoria F en G.
Studenten moeten goed controleren in welk lokaal ze exact verwacht worden om
verwarring te voorkomen.
• Structuur Examen (totaal 20 punten):
o Deel Prof. Kristof Eecklo (8 punten): Twee open vragen, elk op 4 punten,
over de financiële en organisatorische aspecten van de gezondheidszorg.
o Deel Prof. Tom Goffin (12 punten):
▪ Multiple choice vragen met giscorrectie (op 8 punten).
▪ Een open casusvraag (op 4 punten). Hierbij wordt verwacht dat
studenten een concrete casus analyseren en een antwoord
formuleren, gebruikmakend van de correcte juridische kaders en
terminologie die in de les aan bod zijn gekomen.
• Studiemethode Deel Goffin:
o Het is belangrijk niet enkel de slides vanbuiten te leren, maar vooral te
begrijpen binnen welk juridisch kader een bepaald onderwerp of een
casus past, en van daaruit structureel af te dalen in de details en
specifieke regels.
o Voorbeeld: Bij een casus over beroepsgeheim, wordt verwacht dat men
minstens verwijst naar artikel 458 Sw. en het concept "beroepsgeheim"
correct gebruikt, en niet enkel spreekt in vage termen zoals
"vertrouwelijkheid".
o Kennis van Wetsartikelen: Specifieke artikelnummers moeten gekend
zijn voor kernbepalingen zoals art. 458 Sw. (beroepsgeheim). Voor andere
wetten zoals de Kwaliteitswet is het vooral belangrijk de filosofie, de
redenering achter de bepalingen, en de kernconcepten te kennen en te
kunnen toepassen, eerder dan elk artikelnummer exact te kunnen
reproduceren.
3
, • Praktisch: Professor Goffin zal zelf niet aanwezig zijn op het examen (wegens
verblijf in Osaka). Zijn assistente, Violette van Schierbeek, zal het examen
begeleiden en fungeren als aanspreekpunt voor eventuele vragen.
Deel 1: De Zorgverlener
Docent: Prof. Tom Goffin
Hoofdstuk 2: De Belgische Complexiteit in de Gezondheidszorg
• Afbeelding (Slide 13): De slide toont zes kaarten van België.
o De bovenste drie kaarten illustreren de drie gemeenschappen: de
Vlaamse Gemeenschap (groen gearceerd in het noorden), de Franse
Gemeenschap (paars gearceerd in het zuiden en Brussel) en de Duitse
Gemeenschap (rood gearceerd aan de oostgrens).
o De onderste drie kaarten tonen de drie gewesten: het Vlaams Gewest
(groen gearceerd, overlappend met de Vlaamse Gemeenschap maar
zonder Brussel), het Waals Gewest (paars gearceerd, overlappend met de
Franse Gemeenschap plus het Duitstalige gebied, maar zonder Brussel)
en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (oranje/rood ingekleurd als een
enclave).
o Naast de kaarten staan zeven identieke silhouetten van een spreker
achter een katheder, wat de vele betrokken sprekers/ministers/niveaus in
de Belgische staatsstructuur symboliseert.
2.1 Gelaagde Bevoegdheidsverdeling
• Gezondheidszorg in België kent een bijzondere complexiteit door de verdeling van
bevoegdheden over verschillende overheden.
• Federale Overheid:
o Heeft de belangrijkste bevoegdheden; federale wetgeving geldt voor het
hele land (van Zeebrugge tot Luxemburg).
o Verantwoordelijk voor o.a. ziekteverzekering, basisorganisatie
ziekenhuizen, uitoefening gezondheidszorgberoepen (statuut),
geneesmiddelen en gezondheidsproducten, medische hulpmiddelen,
patiëntenrechten.
o De verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging
(ziekteverzekering) wordt gefinancierd via sociale bijdragen.
4
, o Voornaamste federale departementen & organen: FOD
Volksgezondheid, FOD Sociale Zaken, RIZIV, FAGG, Intermutualistisch
Agentschap, FANC.
o Adviesorganen (federaal): Sciensano, Hoge Gezondheidsraad, Orde der
artsen/apothekers, Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek,
Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), Federale Raad
voor ziekenhuisvoorzieningen, Hoge Raad van Artsen-Specialisten en
Huisartsen, Raad voor Apothekers, etc..
• Gemeenschappen (bv. Vlaamse Gemeenschap):
o Bevoegd voor persoonsgebonden aangelegenheden: opleiding, onderwijs,
cultuur, deels organisatie gezondheidszorg, eerstelijnszorg,
woonzorgcentra, Kind & Gezin, gehandicaptenzorg (incl. uitkeringen),
GGZ, thuiszorg, revalidatie, gezondheids- & ziektepreventie.
o Voornaamste Vlaamse departementen & organen: Departement Zorg,
Vlaams loket Jeugdhulp, Kind & Gezin, Vlaams Agentschap voor Personen
met een Handicap (VAPH), Zorginspectie.
o Adviesorganen (Vlaams): Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid
en Gezin (SAR WGG), Vlaams Instituut voor de Eerstelijn (VIVEL), Vlaams
Instituut voor Kwaliteit van Zorg (VIKZ), etc..
• Gewesten:
o Bevoegd voor grondgebonden materies: milieu, verkeer, landbouw.
• Resultaat: Ongeveer 9 ministers bevoegd voor aspecten van volksgezondheid,
wat coördinatie complex maakt en tot vertragingen kan leiden.
o Voorbeeld: oprichting nieuw ziekenhuis vereist input en goedkeuring van
gewest (gebouw, milieu, verkeer), gemeenschap (organisatie zorg,
zorgprogramma's, erkenningen) en federaal niveau (zorgverleners,
patiënten).
• Interministeriële Conferentie Volksgezondheid (IMC): Overlegorgaan waar alle
betrokken ministers samenkomen om te discussiëren en samen te werken, bv.
cruciaal tijdens de COVID-pandemie. Echter, zonder acute druk kan de
bereidwilligheid tot oplossingen afnemen.
2.2 Administratieve Complexiteit en "Absurdistan"
• Elk bestuursniveau heeft een uitgebreide administratieve structuur en talrijke
adviesorganen (commissies, raden).
5
, • Dit leidt vaak tot een langdurig proces en potentieel tegenstrijdige adviezen
voordat regelgeving tot stand komt (bv. creatie nieuw gezondheidszorgberoep
zoals praktijkassistente).
• Illustraties van bevoegdheidsconflicten/problemen ("Absurdistan België"):
o Preventie: Bevoegdheid gemeenschappen, maar financiering
gezondheidszorg grotendeels federaal, wat implementatie preventiebeleid
bemoeilijkt.
o Erkenning zorgberoepen: Federale overheid stelt erkenningsnormen op,
maar gemeenschappen kennen de erkenningen effectief toe, wat tot eigen
interpretaties kan leiden.
o Opleiding vs. Beroepsstatuut:
▪ Praktijkassistente: Federaal beroep gecreëerd, maar Vlaamse
opleiding nog niet geïnstalleerd, waardoor het beroep een "lege
doos" blijft.
▪ Biomedische Wetenschappen: Bestaande opleiding in vele
universiteiten, maar geen specifiek federaal erkend
gezondheidszorgberoep waartoe het rechtstreeks leidt.
• Gezondheidszorg is historisch vaak als "pasmunt" gebruikt in
staatshervormingen, wat heeft geleid tot de huidige versnipperde en complexe
situatie.
Hoofdstuk 3: Regulering van de Uitoefening van Gezondheidszorgberoepen
3.1 Vormen van Normering van Beroepsuitoefening
• (Loutere) Titelbescherming: Bepaalt wie een specifieke beroepstitel mag
dragen, meestal op basis van diploma en/of erkenning.
• Bescherming van de Uitoefening van het Beroep: Bepaalt wie specifieke
handelingen mag stellen.
o Kan gepaard gaan met (mogelijk exclusief) voorbehouden handelingen.
o Kan een (strafrechtelijk gesanctioneerd) monopolie inhouden voor
bepaalde beroepen.
• Normen over Samenwerking met Andere Beroepsgroepen:
o Delegatie: Hiërarchisch of piramidaal model (bv. arts delegeert aan
verpleegkundige).
6
, o Doorverwijzing: Nevengeschikt model (bv. huisarts verwijst naar
specialist).
o Samen behandelen: Coöperatief model (bv. multidisciplinair team rond
een patiënt). Dit model is juridisch nog atypisch in de Belgische
gezondheidszorg, hoewel het in de praktijk vaak voorkomt. Recente
ontwikkelingen, bv. rond zorgteams in de verpleegkunde.
• Normering van de Wijze van Uitoefening van het Beroep: Regels over hoe de
zorgverlener zijn praktijk kwaliteitsvol en patiëntgericht uitoefent (microniveau).
3.2 (Mogelijke) Vormen van Regulering en Hiërarchie der Normen
• Wettelijk Bekrachtigde Normen:
o Europese normen (hoogste rang):
▪ Verordeningen: Rechtstreeks toepasselijk in alle EU-lidstaten (bv.
GDPR, AI Act, Medical Device Regulation, European Health Data
Space Regulation).
▪ Richtlijnen: Moeten door lidstaten worden omgezet in nationale
wetgeving (bv. beroepskwalificatierichtlijn voor automatische
erkenning diploma's artsen/verpleegkundigen;
patiëntenmobiliteitsrichtlijn voor terugbetaling zorg).
▪ Verdragen: Internationale overeenkomsten (bv. EVRM van de Raad
van Europa, met o.a. recht op privéleven, verbod op foltering).
o Formele wetten (nationaal niveau):
▪ Wetten: Aangenomen door het Federaal Parlement (bv. Wet
Patiëntenrechten, WUG).
▪ Decreten: Aangenomen door parlementen van Gemeenschappen
of Gewesten (bv. Vlaams decreet preventief gezondheidsbeleid).
▪ Ordonnanties: Aangenomen door het Brussels Hoofdstedelijk
Parlement.
o Uitvoeringsbesluiten (door regeringen):
▪ Koninklijk Besluit (KB): Federale regering (medeondertekend door
de Koning).
▪ Besluit Vlaamse Regering (BVR), Ministerieel Besluit (MB):
Gemeenschaps- of Gewestregeringen.
7
, o (Bekrachtigde) Deontologische codes: Opgesteld door bv. Ordes;
hebben een lagere juridische waarde en mogen niet afwijken van hogere
normen.
• Normen ontstaan door Autoregulering:
o Door wettelijk geregelde organen (bv. Orde der Artsen, Orde der
Apothekers, Psychologencommissie).
o Door vrij opgerichte organen (bv. beroepsverenigingen).
3.3 Normen met en Zonder Sanctioneringsmogelijkheden
• Strafrechtelijke sancties: Gevangenisstraf, geldboete, werkstraf (bv. voor
schending beroepsgeheim, onwettige uitoefening geneeskunde).
• Administratieve geldboeten: Sanctie voor overtreding administratieve
maatregel, zonder tussenkomst rechter (bv. GAS-boete; beperkt in zorg, bv. bij
niet-naleven kwaliteitsregels).
• (Civielrechtelijke) Schadevergoeding: Vergoeding van schade veroorzaakt door
een fout (aansprakelijkheid).
• Beroepsspecifieke sancties (tuchtrechtelijk): Waarschuwing, berisping,
schorsing, schrapping (opgelegd door bv. Ordes).
3.4 Uitoefening Gezondheidszorgberoepen: Wie is Zorgverlener?
• Een diagram dat verschillende categorieën zorgverleners toont.
o WUG-beroepen: Arts, Tandarts, Kinesitherapeut, Apotheker,
Verpleegkundige, Paramedicus, Klinisch psycholoog, Vroedvrouw,
Zorgkundige.
o Niet-conventionele praktijken: Homeopaat, Osteopaat, Chiropractor,
Acupuncturist.
o Andere beroepen in de zorg : Verzorgende, Mantelzorger, Bekwame
helper, Maatschappelijk assistent, Dentaal technicus, Opticien.
o De term "Gezondheidszorgbeoefenaar WUG" overkoepelt de WUG-
beroepen.
• Toelichting Prof. Goffin bij categorieën:
o WUG-beroepen: Hebben een juridisch statuut in de Wet Uitoefening
Gezondheidszorgberoepen.
o Niet-conventionele praktijken (Wet Colla): Aparte wetgeving, uitvoering
problematisch.
8
, o Hybride vormen: Mantelzorger, bekwame helper (geen WUG-beroep,
maar mogen onder voorwaarden bepaalde handelingen stellen).
Psycholoog (enkel klinisch psycholoog is WUG-beroep;
bedrijfspsycholoog niet).
o Andere beroepen actief in de zorg (geen WUG-beroep): Bv. opticien.
Vallen niet onder WUG-regelgeving zoals Wet Patiëntenrechten.
3.5 Kernwetgeving: Wet Uitoefening Gezondheidszorgberoepen (WUG)
• Historiek: Gecoördineerde wet van 10 mei 2015, opvolger van het Koninklijk
Besluit nr. 78 (KB78) van 10 november 1967. De basisstructuur en filosofie van
KB78 blijven grotendeels behouden.
o KB78 was een besluit met kracht van wet, aangenomen in een periode dat
het parlement niet kon samenkomen.
o De coördinatie in 2015 was vnl. om de doorheen de jaren vele malen
gewijzigde tekst opnieuw overzichtelijk te maken, niet zozeer een grondige
inhoudelijke hervorming.
• Fundamentele Kenmerken en Structuur (geërfd van KB78):
o Piramidale/Hiërarchische structuur: Zorgberoepen zijn hiërarchisch
georganiseerd. Hoe hoger in de piramide, hoe meer autonomie en
bevoegdheden (bv. artsen aan de top). Lagere beroepen zijn meer
afhankelijk van delegatie of voorschrift. (Afbeelding piramide op slide 24)
o Negatieve omschrijving van bevoegdheden ("Uitgezonderd plaatselijk
verkeer"): De WUG definieert vaak wat onbevoegden niet mogen, in
plaats van een positieve lijst van wat elk beroep wel mag. Enkel wie
voldoet aan diplomavereisten e.d. krijgt "toegang tot de straat"
(uitoefening van het beroep). (Afbeelding verkeersbord)
o Visum als "Licence to Practise" & Koppeling aan Portfolio: Het visum,
afgeleverd door de FOD Volksgezondheid, was oorspronkelijk een controle
op de echtheid van het diploma. Sinds de Kwaliteitswet (2019) is dit
geëvolueerd naar een "licence to practise" die de bekwaamheid
reflecteert. Dit wordt ondersteund door een verplicht bij te houden
portfolio, waaruit levenslang leren en ervaring moet blijken. (Afbeelding
vingerafdruk)
• Verouderde Structuur en Problemen:
o De rigide structuur van de WUG belemmert innovatie en flexibele
taakverdeling (bv. de moeizame regeling voor apothekers om vaccins toe
te dienen). Elke aanpassing voor nieuwe rollen vereist een wetswijziging.
9
, • Hervormingspogingen:
o Er zijn herhaaldelijk pogingen ondernomen om KB78/WUG grondig te
hervormen.
o Plan Minister De Block ("Madelief van Maggie"): Voorstel om de WUG op
te splitsen in een Kaderwet (met positieve omschrijving beroepen en
competentieprofielen) en een Kwaliteitswet (met minimale
kwaliteitsvereisten). Doel was een meer patiëntgerichte en efficiënte
organisatie, los van strikte monopolies. (Afbeelding bloem op slide 27,
diagram opsplitsing op slide 28)
o Deze grondige hervorming is er niet gekomen. De Kwaliteitswet is er wel
gekomen, en sommige principes (zoals bekwaamheid en portfolio) zijn
daarin opgenomen, wat de wetgevingspuzzel complexer maakt.
o Regeerakkoord De Wever I: Bevestigt intentie tot verdere modernisering
en flexibilisering van de WUG, maar waarschijnlijk zonder de
fundamentele structuur te wijzigen; eerder extra uitzonderingen op het
"plaatselijk verkeer".
• Systematiek van Gereguleerde Beroepen in de WUG:
o Vroegere systematiek KB78 (1967): Simpele piramide met
"opperberoepen" (arts, tandarts, vroedvrouw) autonoom aan de top
(geregeld in de wet zelf) en "hulpberoepen" (paramedische beroepen)
daaronder, afhankelijk en geregeld via uitvoeringsbesluiten. (Afbeelding
simpele piramide op slide 29)
o Huidige systematiek WUG: De oorspronkelijke logica (autonome
beroepen in de wet, hulpberoepen in KB's) is niet consequent
doorgetrokken. Nieuwere beroepen zoals kinesitherapeut,
verpleegkundige, zorgkundige zijn ook in de wet zelf geregeld. De
piramidale structuur en de hiërarchische band tussen "opperberoepen"
en (deels) niet-autonome "hulpberoepen" blijft echter een kenmerk.
Bevoegdheden zijn soms ruim, soms gedetailleerd omschreven.
(Afbeelding complexe piramide op slide 30)
o Overzicht geregelde beroepen (Slide 31): Geneeskunst (geneeskunde,
tandheelkunde), artsenijbereidkunde, kinesitherapie, klinische
psychologie/orthopedagogie, verpleegkunde, vroedkunde, paramedische
beroepen (12 types), ondersteunende zorgberoepen (zorgkundige,
ambulancier-hulpverlener, ondersteunende GGZ-beroepen).
3.6 Algemene Voorwaarden voor Uitoefening van een Gezondheidszorgberoep
10
2024-2025
Inhoud
Algemene Inleiding en Kader ....................................................................................... 2
Deel 1: De Zorgverlener ............................................................................................... 4
Deel 2: De Patiënt ..................................................................................................... 28
Deel 3: De Vertegenwoordiger van de Patiënt ............................................................. 47
Deel 4: Begin van het Leven ....................................................................................... 69
Deel 5: Het Levenseinde ........................................................................................... 84
Deel 6: Beroepsgeheim & Privacy ............................................................................ 106
Deel 7: Aansprakelijkheid en klachtrecht ................................................................. 130
Lijst wetten – per thema .......................................................................................... 148
De zorgverlener ................................................................................................... 148
De Patiënt ........................................................................................................... 150
Artikels uit de Wet Patiëntenrechten (22 augustus 2002) ................................... 150
Artikels uit de Kwaliteitswet (22 april 2019) ....................................................... 151
Vertegenwoordiging ......................................................................................... 152
Aansprakelijkheid ............................................................................................ 153
Beroepsgeheim & Privacy ................................................................................. 153
Begin van het leven .......................................................................................... 154
Einde van het leven .......................................................................................... 155
1
,Algemene Inleiding en Kader
1.1 Lesmomenten en Overzicht
• Deze lessenreeks introduceert basisconcepten van het gezondheidsrecht over
zeven lessen.
• Thema's van de lessenreeks (Prof. Goffin):
o De Zorgverlener (wie, wat mag die doen en wat niet?)
o De Patiënt
o De Vertegenwoordiger (bij wilsonbekwaamheid patiënt, incl.
bewindvoering, zorgvolmacht)
o Aansprakelijkheidsrecht (wat als dingen verkeerd lopen?)
o Beroepsgeheim en privacy
o Begin van het leven
o Einde van het leven
• De lessen bouwen voort op de cursussen van collega Kristof Eeckloo.
• Lessen worden online opgenomen en beschikbaar gesteld via Panopto op Ufora.
1.2 Contactgegevens Docent
• Prof. Tom Goffin:
o E-mail:
o Tel: 09/332.83.34
• Praktijkassistente (voor CC bij e-mail):
o Violette Vanscheeuwijck:
1.3 Lesmateriaal
• Aanbevolen (niet verplicht) handboek: "Recht en bio-ethiek" door Tom Goffin &
Herman Nys (Lannoo Campus).
o Bevat ongeveer 90% van de behandelde stof, maar is geen directe kopie
van de cursus; dient als naslagwerk.
1.4 Opzet van de Lessen
• Deel 1: Theorie – in een notendop
o Behandeling van de kernthema's (De zorgverlener, De patiënt, etc.).
2
, • Deel 2: Discussie
o Thema gelinkt aan de les, bijvoorbeeld via debat, bespreking
rechtbankuitspraak, of actuele thematiek (bv. rol apotheker bij
vaccinaties).
o Doel: interactie en aantonen praktische relevantie van de juridische
materie.
1.5 Exameninformatie (Deel Prof. Goffin)
• Datum en Locatie: Vrijdag 20 juni, namiddag (13u-17u), Blok A, Auditoria F en G.
Studenten moeten goed controleren in welk lokaal ze exact verwacht worden om
verwarring te voorkomen.
• Structuur Examen (totaal 20 punten):
o Deel Prof. Kristof Eecklo (8 punten): Twee open vragen, elk op 4 punten,
over de financiële en organisatorische aspecten van de gezondheidszorg.
o Deel Prof. Tom Goffin (12 punten):
▪ Multiple choice vragen met giscorrectie (op 8 punten).
▪ Een open casusvraag (op 4 punten). Hierbij wordt verwacht dat
studenten een concrete casus analyseren en een antwoord
formuleren, gebruikmakend van de correcte juridische kaders en
terminologie die in de les aan bod zijn gekomen.
• Studiemethode Deel Goffin:
o Het is belangrijk niet enkel de slides vanbuiten te leren, maar vooral te
begrijpen binnen welk juridisch kader een bepaald onderwerp of een
casus past, en van daaruit structureel af te dalen in de details en
specifieke regels.
o Voorbeeld: Bij een casus over beroepsgeheim, wordt verwacht dat men
minstens verwijst naar artikel 458 Sw. en het concept "beroepsgeheim"
correct gebruikt, en niet enkel spreekt in vage termen zoals
"vertrouwelijkheid".
o Kennis van Wetsartikelen: Specifieke artikelnummers moeten gekend
zijn voor kernbepalingen zoals art. 458 Sw. (beroepsgeheim). Voor andere
wetten zoals de Kwaliteitswet is het vooral belangrijk de filosofie, de
redenering achter de bepalingen, en de kernconcepten te kennen en te
kunnen toepassen, eerder dan elk artikelnummer exact te kunnen
reproduceren.
3
, • Praktisch: Professor Goffin zal zelf niet aanwezig zijn op het examen (wegens
verblijf in Osaka). Zijn assistente, Violette van Schierbeek, zal het examen
begeleiden en fungeren als aanspreekpunt voor eventuele vragen.
Deel 1: De Zorgverlener
Docent: Prof. Tom Goffin
Hoofdstuk 2: De Belgische Complexiteit in de Gezondheidszorg
• Afbeelding (Slide 13): De slide toont zes kaarten van België.
o De bovenste drie kaarten illustreren de drie gemeenschappen: de
Vlaamse Gemeenschap (groen gearceerd in het noorden), de Franse
Gemeenschap (paars gearceerd in het zuiden en Brussel) en de Duitse
Gemeenschap (rood gearceerd aan de oostgrens).
o De onderste drie kaarten tonen de drie gewesten: het Vlaams Gewest
(groen gearceerd, overlappend met de Vlaamse Gemeenschap maar
zonder Brussel), het Waals Gewest (paars gearceerd, overlappend met de
Franse Gemeenschap plus het Duitstalige gebied, maar zonder Brussel)
en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (oranje/rood ingekleurd als een
enclave).
o Naast de kaarten staan zeven identieke silhouetten van een spreker
achter een katheder, wat de vele betrokken sprekers/ministers/niveaus in
de Belgische staatsstructuur symboliseert.
2.1 Gelaagde Bevoegdheidsverdeling
• Gezondheidszorg in België kent een bijzondere complexiteit door de verdeling van
bevoegdheden over verschillende overheden.
• Federale Overheid:
o Heeft de belangrijkste bevoegdheden; federale wetgeving geldt voor het
hele land (van Zeebrugge tot Luxemburg).
o Verantwoordelijk voor o.a. ziekteverzekering, basisorganisatie
ziekenhuizen, uitoefening gezondheidszorgberoepen (statuut),
geneesmiddelen en gezondheidsproducten, medische hulpmiddelen,
patiëntenrechten.
o De verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging
(ziekteverzekering) wordt gefinancierd via sociale bijdragen.
4
, o Voornaamste federale departementen & organen: FOD
Volksgezondheid, FOD Sociale Zaken, RIZIV, FAGG, Intermutualistisch
Agentschap, FANC.
o Adviesorganen (federaal): Sciensano, Hoge Gezondheidsraad, Orde der
artsen/apothekers, Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek,
Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), Federale Raad
voor ziekenhuisvoorzieningen, Hoge Raad van Artsen-Specialisten en
Huisartsen, Raad voor Apothekers, etc..
• Gemeenschappen (bv. Vlaamse Gemeenschap):
o Bevoegd voor persoonsgebonden aangelegenheden: opleiding, onderwijs,
cultuur, deels organisatie gezondheidszorg, eerstelijnszorg,
woonzorgcentra, Kind & Gezin, gehandicaptenzorg (incl. uitkeringen),
GGZ, thuiszorg, revalidatie, gezondheids- & ziektepreventie.
o Voornaamste Vlaamse departementen & organen: Departement Zorg,
Vlaams loket Jeugdhulp, Kind & Gezin, Vlaams Agentschap voor Personen
met een Handicap (VAPH), Zorginspectie.
o Adviesorganen (Vlaams): Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid
en Gezin (SAR WGG), Vlaams Instituut voor de Eerstelijn (VIVEL), Vlaams
Instituut voor Kwaliteit van Zorg (VIKZ), etc..
• Gewesten:
o Bevoegd voor grondgebonden materies: milieu, verkeer, landbouw.
• Resultaat: Ongeveer 9 ministers bevoegd voor aspecten van volksgezondheid,
wat coördinatie complex maakt en tot vertragingen kan leiden.
o Voorbeeld: oprichting nieuw ziekenhuis vereist input en goedkeuring van
gewest (gebouw, milieu, verkeer), gemeenschap (organisatie zorg,
zorgprogramma's, erkenningen) en federaal niveau (zorgverleners,
patiënten).
• Interministeriële Conferentie Volksgezondheid (IMC): Overlegorgaan waar alle
betrokken ministers samenkomen om te discussiëren en samen te werken, bv.
cruciaal tijdens de COVID-pandemie. Echter, zonder acute druk kan de
bereidwilligheid tot oplossingen afnemen.
2.2 Administratieve Complexiteit en "Absurdistan"
• Elk bestuursniveau heeft een uitgebreide administratieve structuur en talrijke
adviesorganen (commissies, raden).
5
, • Dit leidt vaak tot een langdurig proces en potentieel tegenstrijdige adviezen
voordat regelgeving tot stand komt (bv. creatie nieuw gezondheidszorgberoep
zoals praktijkassistente).
• Illustraties van bevoegdheidsconflicten/problemen ("Absurdistan België"):
o Preventie: Bevoegdheid gemeenschappen, maar financiering
gezondheidszorg grotendeels federaal, wat implementatie preventiebeleid
bemoeilijkt.
o Erkenning zorgberoepen: Federale overheid stelt erkenningsnormen op,
maar gemeenschappen kennen de erkenningen effectief toe, wat tot eigen
interpretaties kan leiden.
o Opleiding vs. Beroepsstatuut:
▪ Praktijkassistente: Federaal beroep gecreëerd, maar Vlaamse
opleiding nog niet geïnstalleerd, waardoor het beroep een "lege
doos" blijft.
▪ Biomedische Wetenschappen: Bestaande opleiding in vele
universiteiten, maar geen specifiek federaal erkend
gezondheidszorgberoep waartoe het rechtstreeks leidt.
• Gezondheidszorg is historisch vaak als "pasmunt" gebruikt in
staatshervormingen, wat heeft geleid tot de huidige versnipperde en complexe
situatie.
Hoofdstuk 3: Regulering van de Uitoefening van Gezondheidszorgberoepen
3.1 Vormen van Normering van Beroepsuitoefening
• (Loutere) Titelbescherming: Bepaalt wie een specifieke beroepstitel mag
dragen, meestal op basis van diploma en/of erkenning.
• Bescherming van de Uitoefening van het Beroep: Bepaalt wie specifieke
handelingen mag stellen.
o Kan gepaard gaan met (mogelijk exclusief) voorbehouden handelingen.
o Kan een (strafrechtelijk gesanctioneerd) monopolie inhouden voor
bepaalde beroepen.
• Normen over Samenwerking met Andere Beroepsgroepen:
o Delegatie: Hiërarchisch of piramidaal model (bv. arts delegeert aan
verpleegkundige).
6
, o Doorverwijzing: Nevengeschikt model (bv. huisarts verwijst naar
specialist).
o Samen behandelen: Coöperatief model (bv. multidisciplinair team rond
een patiënt). Dit model is juridisch nog atypisch in de Belgische
gezondheidszorg, hoewel het in de praktijk vaak voorkomt. Recente
ontwikkelingen, bv. rond zorgteams in de verpleegkunde.
• Normering van de Wijze van Uitoefening van het Beroep: Regels over hoe de
zorgverlener zijn praktijk kwaliteitsvol en patiëntgericht uitoefent (microniveau).
3.2 (Mogelijke) Vormen van Regulering en Hiërarchie der Normen
• Wettelijk Bekrachtigde Normen:
o Europese normen (hoogste rang):
▪ Verordeningen: Rechtstreeks toepasselijk in alle EU-lidstaten (bv.
GDPR, AI Act, Medical Device Regulation, European Health Data
Space Regulation).
▪ Richtlijnen: Moeten door lidstaten worden omgezet in nationale
wetgeving (bv. beroepskwalificatierichtlijn voor automatische
erkenning diploma's artsen/verpleegkundigen;
patiëntenmobiliteitsrichtlijn voor terugbetaling zorg).
▪ Verdragen: Internationale overeenkomsten (bv. EVRM van de Raad
van Europa, met o.a. recht op privéleven, verbod op foltering).
o Formele wetten (nationaal niveau):
▪ Wetten: Aangenomen door het Federaal Parlement (bv. Wet
Patiëntenrechten, WUG).
▪ Decreten: Aangenomen door parlementen van Gemeenschappen
of Gewesten (bv. Vlaams decreet preventief gezondheidsbeleid).
▪ Ordonnanties: Aangenomen door het Brussels Hoofdstedelijk
Parlement.
o Uitvoeringsbesluiten (door regeringen):
▪ Koninklijk Besluit (KB): Federale regering (medeondertekend door
de Koning).
▪ Besluit Vlaamse Regering (BVR), Ministerieel Besluit (MB):
Gemeenschaps- of Gewestregeringen.
7
, o (Bekrachtigde) Deontologische codes: Opgesteld door bv. Ordes;
hebben een lagere juridische waarde en mogen niet afwijken van hogere
normen.
• Normen ontstaan door Autoregulering:
o Door wettelijk geregelde organen (bv. Orde der Artsen, Orde der
Apothekers, Psychologencommissie).
o Door vrij opgerichte organen (bv. beroepsverenigingen).
3.3 Normen met en Zonder Sanctioneringsmogelijkheden
• Strafrechtelijke sancties: Gevangenisstraf, geldboete, werkstraf (bv. voor
schending beroepsgeheim, onwettige uitoefening geneeskunde).
• Administratieve geldboeten: Sanctie voor overtreding administratieve
maatregel, zonder tussenkomst rechter (bv. GAS-boete; beperkt in zorg, bv. bij
niet-naleven kwaliteitsregels).
• (Civielrechtelijke) Schadevergoeding: Vergoeding van schade veroorzaakt door
een fout (aansprakelijkheid).
• Beroepsspecifieke sancties (tuchtrechtelijk): Waarschuwing, berisping,
schorsing, schrapping (opgelegd door bv. Ordes).
3.4 Uitoefening Gezondheidszorgberoepen: Wie is Zorgverlener?
• Een diagram dat verschillende categorieën zorgverleners toont.
o WUG-beroepen: Arts, Tandarts, Kinesitherapeut, Apotheker,
Verpleegkundige, Paramedicus, Klinisch psycholoog, Vroedvrouw,
Zorgkundige.
o Niet-conventionele praktijken: Homeopaat, Osteopaat, Chiropractor,
Acupuncturist.
o Andere beroepen in de zorg : Verzorgende, Mantelzorger, Bekwame
helper, Maatschappelijk assistent, Dentaal technicus, Opticien.
o De term "Gezondheidszorgbeoefenaar WUG" overkoepelt de WUG-
beroepen.
• Toelichting Prof. Goffin bij categorieën:
o WUG-beroepen: Hebben een juridisch statuut in de Wet Uitoefening
Gezondheidszorgberoepen.
o Niet-conventionele praktijken (Wet Colla): Aparte wetgeving, uitvoering
problematisch.
8
, o Hybride vormen: Mantelzorger, bekwame helper (geen WUG-beroep,
maar mogen onder voorwaarden bepaalde handelingen stellen).
Psycholoog (enkel klinisch psycholoog is WUG-beroep;
bedrijfspsycholoog niet).
o Andere beroepen actief in de zorg (geen WUG-beroep): Bv. opticien.
Vallen niet onder WUG-regelgeving zoals Wet Patiëntenrechten.
3.5 Kernwetgeving: Wet Uitoefening Gezondheidszorgberoepen (WUG)
• Historiek: Gecoördineerde wet van 10 mei 2015, opvolger van het Koninklijk
Besluit nr. 78 (KB78) van 10 november 1967. De basisstructuur en filosofie van
KB78 blijven grotendeels behouden.
o KB78 was een besluit met kracht van wet, aangenomen in een periode dat
het parlement niet kon samenkomen.
o De coördinatie in 2015 was vnl. om de doorheen de jaren vele malen
gewijzigde tekst opnieuw overzichtelijk te maken, niet zozeer een grondige
inhoudelijke hervorming.
• Fundamentele Kenmerken en Structuur (geërfd van KB78):
o Piramidale/Hiërarchische structuur: Zorgberoepen zijn hiërarchisch
georganiseerd. Hoe hoger in de piramide, hoe meer autonomie en
bevoegdheden (bv. artsen aan de top). Lagere beroepen zijn meer
afhankelijk van delegatie of voorschrift. (Afbeelding piramide op slide 24)
o Negatieve omschrijving van bevoegdheden ("Uitgezonderd plaatselijk
verkeer"): De WUG definieert vaak wat onbevoegden niet mogen, in
plaats van een positieve lijst van wat elk beroep wel mag. Enkel wie
voldoet aan diplomavereisten e.d. krijgt "toegang tot de straat"
(uitoefening van het beroep). (Afbeelding verkeersbord)
o Visum als "Licence to Practise" & Koppeling aan Portfolio: Het visum,
afgeleverd door de FOD Volksgezondheid, was oorspronkelijk een controle
op de echtheid van het diploma. Sinds de Kwaliteitswet (2019) is dit
geëvolueerd naar een "licence to practise" die de bekwaamheid
reflecteert. Dit wordt ondersteund door een verplicht bij te houden
portfolio, waaruit levenslang leren en ervaring moet blijken. (Afbeelding
vingerafdruk)
• Verouderde Structuur en Problemen:
o De rigide structuur van de WUG belemmert innovatie en flexibele
taakverdeling (bv. de moeizame regeling voor apothekers om vaccins toe
te dienen). Elke aanpassing voor nieuwe rollen vereist een wetswijziging.
9
, • Hervormingspogingen:
o Er zijn herhaaldelijk pogingen ondernomen om KB78/WUG grondig te
hervormen.
o Plan Minister De Block ("Madelief van Maggie"): Voorstel om de WUG op
te splitsen in een Kaderwet (met positieve omschrijving beroepen en
competentieprofielen) en een Kwaliteitswet (met minimale
kwaliteitsvereisten). Doel was een meer patiëntgerichte en efficiënte
organisatie, los van strikte monopolies. (Afbeelding bloem op slide 27,
diagram opsplitsing op slide 28)
o Deze grondige hervorming is er niet gekomen. De Kwaliteitswet is er wel
gekomen, en sommige principes (zoals bekwaamheid en portfolio) zijn
daarin opgenomen, wat de wetgevingspuzzel complexer maakt.
o Regeerakkoord De Wever I: Bevestigt intentie tot verdere modernisering
en flexibilisering van de WUG, maar waarschijnlijk zonder de
fundamentele structuur te wijzigen; eerder extra uitzonderingen op het
"plaatselijk verkeer".
• Systematiek van Gereguleerde Beroepen in de WUG:
o Vroegere systematiek KB78 (1967): Simpele piramide met
"opperberoepen" (arts, tandarts, vroedvrouw) autonoom aan de top
(geregeld in de wet zelf) en "hulpberoepen" (paramedische beroepen)
daaronder, afhankelijk en geregeld via uitvoeringsbesluiten. (Afbeelding
simpele piramide op slide 29)
o Huidige systematiek WUG: De oorspronkelijke logica (autonome
beroepen in de wet, hulpberoepen in KB's) is niet consequent
doorgetrokken. Nieuwere beroepen zoals kinesitherapeut,
verpleegkundige, zorgkundige zijn ook in de wet zelf geregeld. De
piramidale structuur en de hiërarchische band tussen "opperberoepen"
en (deels) niet-autonome "hulpberoepen" blijft echter een kenmerk.
Bevoegdheden zijn soms ruim, soms gedetailleerd omschreven.
(Afbeelding complexe piramide op slide 30)
o Overzicht geregelde beroepen (Slide 31): Geneeskunst (geneeskunde,
tandheelkunde), artsenijbereidkunde, kinesitherapie, klinische
psychologie/orthopedagogie, verpleegkunde, vroedkunde, paramedische
beroepen (12 types), ondersteunende zorgberoepen (zorgkundige,
ambulancier-hulpverlener, ondersteunende GGZ-beroepen).
3.6 Algemene Voorwaarden voor Uitoefening van een Gezondheidszorgberoep
10
