PREVENTIEVE MONDZORG
___________________________Het concept gezondheid en preventie:
Mondgezondheid, een maatschappelijk probleem:
1. Inleiding:
→ meer mondziekten bij armere groepen
→ toename cariës in lage- en middeninkomenslanden
→ wereldwijd 2,4 miljard personen met onbehandelde cariës
⤷ +/- 35% van populatie
⤷ onbehandelde cariës in blijvende tanden
→ aantal laatste tijd stabiel
⤷ door gebruik fluoride tandpasta
→ meest voorkomende mondziektes
⇒ tandcariës, parodontitis, tandverlies en mondkankers
→ prevalentie van ernstige parodontitis
⤷ meten adhv DPSI
⤷ 10,8% van populatie / 743 miljoen mensen
⤷ leeftijd gestandaardiseerde prevalentie van ernstige chronische parodontitis
→ belangrijk om van curatie naar preventie te schakelen
⤷ curatief: genezend, preventief: preventie
1
,2. Prevalentie versus incidentie:
prevalentie incidentie
→ op bepaald moment in tijd meting doen → op bepaald moment kijken hoeveel
binnen bepaalde populatie voor nieuwe ziekten er zijn
bepaalde pathologie
→ kijken hoeveel het er zijn, hoeveel
mensen hebben die bepaalde
aandoening op een bepaald moment
vb. er zijn vandaag 400 mensen van 100 met vb. er zijn 100 bijgekomen op 1 jaar lang die de ziekte
parodontitis hebben ontwikkeld
3. Verband tussen mondgezondheid en algemene gezondheid:
→ slechte mondgezondheid direct verband met systemische aandoeningen
→ mond indicator van algehele gezondheid en welzijn persoon
→ verbanden:
● tandvleesaandoeningen en hartproblemen
⤷ bepaalde bacteriën die tandvleesaandoeningen veroorzaken
⤷ die bacteriën spelen rol bij ontsteking bloedvaten
⤷ verhoogd risico op hart- en vaatziekten
vb. beroertes, hartaanvallen, …
● orale gezondheid en diabetes
⤷ diabetes verhoogd risico op tandvleesproblemen
⤷ door diabetes verminderde weerstand tegen infecties
⤷ onbehandelde tandvleesaandoeningen bemoeilijkt bloedsuikerspiegel
● bacteriën en ontstekingen in mond en chronische ontstekingen
⤷ mond potentiële bron voor aandoeningen
vb. artritis
⤷ kan ook bijdrage tot bepaalde gewrichtsonstekingen
→ dus belangrijk om infectiehaarden te elimineren
⤷ zowel voor mondgezondheid als algehele gezondheid en welzijn
→ mondgezondheid impact:
- op algemene gezondheid
- op welzijn mensen
- economie
2
,4. Curatieve cirkel doorbreken:
→ accurate diagnose
→ preventie-determinanten analyse
⤷ bio-medisch-technische benadering ⇒ bio-psycho-sociale benadering
ziekte gericht patiënt-gezondheid gericht
→ ‘just in time’ restauratie
→ minimaal invasieve procedures
→ preventie van secundair herval
3
,Wat is gezondheid:
1. Het begrip ‘goede gezondheid’:
→ begrip geëvolueerd doorheen de tijd
⤷ medische, sociale, economische en politieke invloed
→ goede gezondheid
toestand van volledig lichamelijk, geestelijk een maatschappelijk welbevinden en niet
slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebrek.
→ gezondheid dynamisch proces
⤷ dat ontbreekt in definitie
→ ook geen plaats voor vermogen om te adapteren (aanpassen)
→ bijna niemand volledig gezond volgens gezondheidsdefinitie
2. Het begrip ‘positieve gezondheid:
→ positieve gezondheid
een breder concept dat gezondheid opentrekt van lichaamsfuncties en mentaal
welbevinden naar kwaliteit van leven, zingeving, meedoen en dagelijks functioneren
→ mens staat centraal, niet de ziekte
→ kracht wordt aangesproken en niet hun zwakte
→ persoon heeft misschien wel ziekte, maar ander gebied is persoon wel gezond
→ gezondheid kan nog versterkt worden
→ bestaat uit 6 gezondheidsdimensies
■ lichaamsfuncties
⤷ medische feiten, waarnemingen
⤷ fysiek functioneren, pijn, klachten, energie
■ mentale functies
⤷ cognitief functioneren, emotionele toestand, zelfrespect
⤷ controlegevoel, zelfmanagement en eigen regie, veerkracht
■ zingeving / spirituele dimensie
⤷ doelen, idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie
■ kwaliteit van leven
⤷ welbevinden, geluk beleven, genieten, gezondheid ervaren
⤷ lekker in je vel zitten, levenslust, balans
■ sociaal maatschappelijke participatie
⤷ sociale en communicatieve vaardigheden
⤷ betekenisvolle relaties, sociale contacten, geaccepteerd worden
⤷ maatschappelijke betrokkenheid, betekenisvol werk
■ dagelijks functioneren
⤷ basis algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL)
⤷ instrumentele ADL, werkvermogen, health literacy
4
,3. Vlaams instituut gezond leven:
→ formuleerde visie op concept positieve gezondheid
→ op verschillende vlakken staat gezond leven achter positieve gezondheid
→ maar ook bepaalde beperkingen
⤷ hierdoor geen volledig vereenzelviging van concept
● positieve aspecten
○ positief begrip
⤷ gezondheid is een middel tot zelfrealisatie
○ actief begrip
⤷ gezondheid gaat over het eigen leven in handen nemen
○ mens staat centraal
⤷ individu dat geconfronteerd wordt met uitdagingen
⤷ ook hoe individu daarmee omgaat
○ focus op potentieel
⤷ op wat wel nog mogelijk is
⤷ geen kwestie van ‘alles of niets’
● bedenkingen
○ model eerder individueel welzijn
⤷ en niet model van gezondheid
○ te eenzijdige focus op individue
⤷ beperkte invulling van gezondheidsbevordering
⤷ geen benoeming van belang van de omgeving
○ value-based
⤷ niet science-based
5
,Het concept mondgezondheid:
1. Preventieve zorg:
→ belangrijk om te richten op preventieve zorg
⤷ zo behoud van mondgezondheid voor lange termijn
→ holistische benadering
→ verschillende zaken die stimuleren:
- determinanten van mondgezondheidsproblemen begrijpen
⤷ zoals leefstijl en mondhygiënepraktijken
- regelmatige screeningsprogramma’s
⤷ zo vroegtijdige problemen zien
- gezond tandweefsel behouden en restauratietechnieken gebruiken
⤷ als duurzame en conservatieve behandeling
2. Wat is mondgezondheid:
→ moeilijk definitie opplakken
→ bruikbare definitie samengesteld houdt rekening met:
⤷ dynamische staat van welzijn
⤷ fysieke, mentale en sociale aspecten
⤷ basis levensverwachtingen en dagelijks functioneren
→ bestaat uit 3 kernelementen
⤷ met sturende determinanten en modererende factoren
sturende determinanten factoren die mondgezondheid kunnen aantasten, verwijzen
naar bredere sociale, economische en culturele factoren die
invloed hebben op mondgezondheid
modererende factoren elementen die bepalen hoe persoon aankijkt tegenover
mondgezondheid, betrekt factoren die direct invloed hebben
op individuele gezondheidspraktijken en gedragingen
→ kernelementen:
● gezondheidsconditie van de mond
⤷ mogelijke aanwezigheid van ziekte / pijn
⤷ ernst van ziekte
⤷ progressie van ziekte / pijn
vb. parodontitis veroorzaakt pijn tijdens consumptie eten
● fysiologisch functioneren
⤷ vermogen acties te ondernemen
⤷ spreken, kauwen, lachen, slikken, smaken, …
vb. parodontitis heeft invloed op je kauw comfort door botverlies
● psychosociale functie
⤷ verband tussen mondgezondheid en sociale status
vb. parodontitis invloed op sociale activiteiten zoals niet meer durven lachen
6
, → sturende determinanten:
○ genetische en biologische factoren
vb. genetische aanleg voor gingivitis
○ sociale omgevingsfactoren
vb. kansarm opgroeien
○ fysieke omgevingsfactoren
vb. tandpasta voorzieningen, sanitaire voorziening
○ gezondheidsgedrag
vb. roken
○ toegang tot zorg
vb. gebrek aan tandheelkundige zorgverzekering
→ modererende factoren
- leeftijd
vb. hoe ouder, hoe meer kans op pathologie
- cultuur
vb. bepaalde cultuur wil liever traditionele mondverzorging
- inkomen
vb. beschikbare financiële middelen
- ervaringen
vb. angst oplopen voor tandarts
- verwachtingen
vb. wat wil patiënt
- aanpassingsvermogen
vb. persoon moet nieuwe effectieve poetsmethode leren
→ zo definitie opstellen:
includeert mogelijkheid tot spreken, lachen, ruiken en smaken, kauwen, slikken en
het overbrengen van een reeks emoties door gelaatsuitdrukkingen. Gebeurt zonder
pijn, discomfort en ziekte van het craniofaciale complex.
- fundamenteel onderdeel van gezondheid en fysiek en mentaal welzijn
- weerspiegelt fysiologische, sociale en psychologische kenmerken die essentieel
zijn voor kwaliteit van het leven
- beïnvloed door persoonlijke aspecten
(vb. ervaringen, waarnemingen, verwachtingen en aanpassingsvermogen)
7
___________________________Het concept gezondheid en preventie:
Mondgezondheid, een maatschappelijk probleem:
1. Inleiding:
→ meer mondziekten bij armere groepen
→ toename cariës in lage- en middeninkomenslanden
→ wereldwijd 2,4 miljard personen met onbehandelde cariës
⤷ +/- 35% van populatie
⤷ onbehandelde cariës in blijvende tanden
→ aantal laatste tijd stabiel
⤷ door gebruik fluoride tandpasta
→ meest voorkomende mondziektes
⇒ tandcariës, parodontitis, tandverlies en mondkankers
→ prevalentie van ernstige parodontitis
⤷ meten adhv DPSI
⤷ 10,8% van populatie / 743 miljoen mensen
⤷ leeftijd gestandaardiseerde prevalentie van ernstige chronische parodontitis
→ belangrijk om van curatie naar preventie te schakelen
⤷ curatief: genezend, preventief: preventie
1
,2. Prevalentie versus incidentie:
prevalentie incidentie
→ op bepaald moment in tijd meting doen → op bepaald moment kijken hoeveel
binnen bepaalde populatie voor nieuwe ziekten er zijn
bepaalde pathologie
→ kijken hoeveel het er zijn, hoeveel
mensen hebben die bepaalde
aandoening op een bepaald moment
vb. er zijn vandaag 400 mensen van 100 met vb. er zijn 100 bijgekomen op 1 jaar lang die de ziekte
parodontitis hebben ontwikkeld
3. Verband tussen mondgezondheid en algemene gezondheid:
→ slechte mondgezondheid direct verband met systemische aandoeningen
→ mond indicator van algehele gezondheid en welzijn persoon
→ verbanden:
● tandvleesaandoeningen en hartproblemen
⤷ bepaalde bacteriën die tandvleesaandoeningen veroorzaken
⤷ die bacteriën spelen rol bij ontsteking bloedvaten
⤷ verhoogd risico op hart- en vaatziekten
vb. beroertes, hartaanvallen, …
● orale gezondheid en diabetes
⤷ diabetes verhoogd risico op tandvleesproblemen
⤷ door diabetes verminderde weerstand tegen infecties
⤷ onbehandelde tandvleesaandoeningen bemoeilijkt bloedsuikerspiegel
● bacteriën en ontstekingen in mond en chronische ontstekingen
⤷ mond potentiële bron voor aandoeningen
vb. artritis
⤷ kan ook bijdrage tot bepaalde gewrichtsonstekingen
→ dus belangrijk om infectiehaarden te elimineren
⤷ zowel voor mondgezondheid als algehele gezondheid en welzijn
→ mondgezondheid impact:
- op algemene gezondheid
- op welzijn mensen
- economie
2
,4. Curatieve cirkel doorbreken:
→ accurate diagnose
→ preventie-determinanten analyse
⤷ bio-medisch-technische benadering ⇒ bio-psycho-sociale benadering
ziekte gericht patiënt-gezondheid gericht
→ ‘just in time’ restauratie
→ minimaal invasieve procedures
→ preventie van secundair herval
3
,Wat is gezondheid:
1. Het begrip ‘goede gezondheid’:
→ begrip geëvolueerd doorheen de tijd
⤷ medische, sociale, economische en politieke invloed
→ goede gezondheid
toestand van volledig lichamelijk, geestelijk een maatschappelijk welbevinden en niet
slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebrek.
→ gezondheid dynamisch proces
⤷ dat ontbreekt in definitie
→ ook geen plaats voor vermogen om te adapteren (aanpassen)
→ bijna niemand volledig gezond volgens gezondheidsdefinitie
2. Het begrip ‘positieve gezondheid:
→ positieve gezondheid
een breder concept dat gezondheid opentrekt van lichaamsfuncties en mentaal
welbevinden naar kwaliteit van leven, zingeving, meedoen en dagelijks functioneren
→ mens staat centraal, niet de ziekte
→ kracht wordt aangesproken en niet hun zwakte
→ persoon heeft misschien wel ziekte, maar ander gebied is persoon wel gezond
→ gezondheid kan nog versterkt worden
→ bestaat uit 6 gezondheidsdimensies
■ lichaamsfuncties
⤷ medische feiten, waarnemingen
⤷ fysiek functioneren, pijn, klachten, energie
■ mentale functies
⤷ cognitief functioneren, emotionele toestand, zelfrespect
⤷ controlegevoel, zelfmanagement en eigen regie, veerkracht
■ zingeving / spirituele dimensie
⤷ doelen, idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie
■ kwaliteit van leven
⤷ welbevinden, geluk beleven, genieten, gezondheid ervaren
⤷ lekker in je vel zitten, levenslust, balans
■ sociaal maatschappelijke participatie
⤷ sociale en communicatieve vaardigheden
⤷ betekenisvolle relaties, sociale contacten, geaccepteerd worden
⤷ maatschappelijke betrokkenheid, betekenisvol werk
■ dagelijks functioneren
⤷ basis algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL)
⤷ instrumentele ADL, werkvermogen, health literacy
4
,3. Vlaams instituut gezond leven:
→ formuleerde visie op concept positieve gezondheid
→ op verschillende vlakken staat gezond leven achter positieve gezondheid
→ maar ook bepaalde beperkingen
⤷ hierdoor geen volledig vereenzelviging van concept
● positieve aspecten
○ positief begrip
⤷ gezondheid is een middel tot zelfrealisatie
○ actief begrip
⤷ gezondheid gaat over het eigen leven in handen nemen
○ mens staat centraal
⤷ individu dat geconfronteerd wordt met uitdagingen
⤷ ook hoe individu daarmee omgaat
○ focus op potentieel
⤷ op wat wel nog mogelijk is
⤷ geen kwestie van ‘alles of niets’
● bedenkingen
○ model eerder individueel welzijn
⤷ en niet model van gezondheid
○ te eenzijdige focus op individue
⤷ beperkte invulling van gezondheidsbevordering
⤷ geen benoeming van belang van de omgeving
○ value-based
⤷ niet science-based
5
,Het concept mondgezondheid:
1. Preventieve zorg:
→ belangrijk om te richten op preventieve zorg
⤷ zo behoud van mondgezondheid voor lange termijn
→ holistische benadering
→ verschillende zaken die stimuleren:
- determinanten van mondgezondheidsproblemen begrijpen
⤷ zoals leefstijl en mondhygiënepraktijken
- regelmatige screeningsprogramma’s
⤷ zo vroegtijdige problemen zien
- gezond tandweefsel behouden en restauratietechnieken gebruiken
⤷ als duurzame en conservatieve behandeling
2. Wat is mondgezondheid:
→ moeilijk definitie opplakken
→ bruikbare definitie samengesteld houdt rekening met:
⤷ dynamische staat van welzijn
⤷ fysieke, mentale en sociale aspecten
⤷ basis levensverwachtingen en dagelijks functioneren
→ bestaat uit 3 kernelementen
⤷ met sturende determinanten en modererende factoren
sturende determinanten factoren die mondgezondheid kunnen aantasten, verwijzen
naar bredere sociale, economische en culturele factoren die
invloed hebben op mondgezondheid
modererende factoren elementen die bepalen hoe persoon aankijkt tegenover
mondgezondheid, betrekt factoren die direct invloed hebben
op individuele gezondheidspraktijken en gedragingen
→ kernelementen:
● gezondheidsconditie van de mond
⤷ mogelijke aanwezigheid van ziekte / pijn
⤷ ernst van ziekte
⤷ progressie van ziekte / pijn
vb. parodontitis veroorzaakt pijn tijdens consumptie eten
● fysiologisch functioneren
⤷ vermogen acties te ondernemen
⤷ spreken, kauwen, lachen, slikken, smaken, …
vb. parodontitis heeft invloed op je kauw comfort door botverlies
● psychosociale functie
⤷ verband tussen mondgezondheid en sociale status
vb. parodontitis invloed op sociale activiteiten zoals niet meer durven lachen
6
, → sturende determinanten:
○ genetische en biologische factoren
vb. genetische aanleg voor gingivitis
○ sociale omgevingsfactoren
vb. kansarm opgroeien
○ fysieke omgevingsfactoren
vb. tandpasta voorzieningen, sanitaire voorziening
○ gezondheidsgedrag
vb. roken
○ toegang tot zorg
vb. gebrek aan tandheelkundige zorgverzekering
→ modererende factoren
- leeftijd
vb. hoe ouder, hoe meer kans op pathologie
- cultuur
vb. bepaalde cultuur wil liever traditionele mondverzorging
- inkomen
vb. beschikbare financiële middelen
- ervaringen
vb. angst oplopen voor tandarts
- verwachtingen
vb. wat wil patiënt
- aanpassingsvermogen
vb. persoon moet nieuwe effectieve poetsmethode leren
→ zo definitie opstellen:
includeert mogelijkheid tot spreken, lachen, ruiken en smaken, kauwen, slikken en
het overbrengen van een reeks emoties door gelaatsuitdrukkingen. Gebeurt zonder
pijn, discomfort en ziekte van het craniofaciale complex.
- fundamenteel onderdeel van gezondheid en fysiek en mentaal welzijn
- weerspiegelt fysiologische, sociale en psychologische kenmerken die essentieel
zijn voor kwaliteit van het leven
- beïnvloed door persoonlijke aspecten
(vb. ervaringen, waarnemingen, verwachtingen en aanpassingsvermogen)
7
