H9: Scheiding der machten & werking instellingen
Scheiding der machten
• Trias politica (Montesquieu 1748)
o Wetgevende macht: parlement
▪ Verkozen door burgers
▪ Controleert uitvoerende macht
o Uitvoerende macht: regering
▪ Moet zich verantwoorden aan wetgevende macht
o Rechterlijke macht: rechters
▪ Controleren uitvoerende macht
• Oorsprong
o Voor Franse Revolutie: absolutisme in Frankrijk
▪ Leidt onvermijdelijk tot absolutisme & machtsmisbruik
(Montesquieu)
▪ vb: wie te veel verzet toont, wordt in de gevangenis gegooid
o Franse Revolutie (1789)
o GW 1791
▪ Scheiding der machten voor het eerst ingeschreven
▪ Parlement, regering & rechterlijke macht moeten autonoom,
gescheiden van elkaar kunnen functioneren
• Toepassing
o Zekere vorm van vermenging & samenwerking
▪ Parlementaire regimes
▪ Enkel parlement rechtstreeks verkozen
▪ Samenwerking tussen parlement en regering: vertrouwen
schenken, eed afleggen, ondertekenen wetten, ontslag en
ontbinding, motie van wantrouwen
▪ Regering kan wetgevende initiatieven nemen, parlement moet nog
steeds goedkeuren
▪ vb: BE, NL, VK
o ‘Strikte’ scheiding
▪ Presidentiële regimes
▪ Parlement én president rechtstreeks verkozen
▪ Volledige scheiding: geen verantwoording van president aan
parlement, geen continue meerderheid in parlement, geen
vertrouwen nodig – parlement kan regering niet ontbinden
(uitzondering: strafrechtelijke impeachment procedure)
▪ Parlement neemt wetgevende initiatieven, president kan veto
geven
▪ vb: USA, (FR)
,• Cohabitation in Frankrijk
o Kiezers geven in parlementsverkiezingen de meerderheid aan andere
partij(en) dan die vd president, en de regering wordt samengesteld obv
deze parlementaire meerderheid (eerste minister stelt regering samen)
▪ DUS president is van een andere partij dan de meerderheid in het
parlement
➔ Lastig, want verschillende standpunten zullen botsen
• Checks and balances in VS
o 3 machten houden elkaar constant in evenwicht en controleren elkaar
o Beperking almacht president
▪ Voor aantal cruciale beslissingen: steeds toestemming parlement
nodig
▪ Veel presidentiële beslissingen kunnen vernietigd worden door
Hooggerechtshof
o President
▪ Benoemd leden Hooggerechtshof (maar moeten goedgekeurd
worden door Senaat! )
▪ Kan veto uitoefenen op wetgeving aangenomen door parlement
o Nadeel: macht verdelen over veel verschillende instellingen & actoren
→ tijdverlies & veel overlegprocedures
o Trumpadministratie
▪ Politieke polarisatie → instellingen treden vaak niet meer op als
neutrale checks
vb: Congress heeft macht om importtarieven op te leggen, maar
meerderheid is Republikeins dus maakt hier geen gebruik van (om
evt Trump tegen te gaan)
➔ Alle 3 de machten zijn Republikeins!
➔ MAAR er kan bij de midterms een stijging in steun komen voor
de Democraten
▪ Ideologisch gekleurde rechterlijke macht
vb: beslissingen rond immigratie
▪ Executive overreach: presidentiële besluiten zonder steun van
Congress
➔ Vaak geblokkeerd & aangevochten in juridische procedures
▪ Amerikaanse opinie: VS democratie is geen goed voorbeeld om te
volgen (vrije & eerlijke verkiezingen, rule of law, burgerlijke rechten
& vrijheden) → toont dat rule of law ook zeer belangrijk is!
(onafhankelijk rechtssysteem zeer belangrijk)
,Werking instellingen
• Wetgevende macht (parlement)
o Wat?
▪ De belichaming van democratie, hier komt ‘wil van het volk’ het
duidelijkste tot uiting
▪ Niet altijd rechtstreeks verkozen!
➔ vb: Vorst stelt leden van House of Lords aan (VK)
o Kamers
▪ Unicameralisme (1 kamer): rechtstreeks verkozen
= meest voorkomend
▪ Bicameralisme (2 kamers): verschillend gekozen (2e kamer:
rechtstreeks, 1e kamer/Senaat: getrapt – indirect gekozen)
= vooral West-Europees fenomeen & federale staten
➔ Voordelen
- Arbeidsspecialisatie: gewone wetten (ene kamer) vs. GW,
begroting (andere kamer)
- Verschillende rekrutering personeel
Rechtstreeks vs. getrapt → ander profiel: actualiteit &
direct debat vs. reflectie
Geleidelijke verandering door voor de 2 kamers op andere
momenten verkiezingen
vb: VS: 1/3 Senaat om 2j, House om 2j
- Betere vertegenwoordiging: federale staten (want zo kleinere
deelstaten ook hun zegje, terwijl grotere deelstaten hun
overwicht niet teveel verliezen)
vb: US: House=naargelang inwoneraantal vs. Senate=2 per
staat
vb: Bundestag en Bundesrat
- Vertraging besluitvorming: dubbele goedkeuring wetten,
uitschakelen emotie, fouten spotten (kwaliteitscontrole)
➔ Nadelen
- Dubbel werk, hoge kost, efficiëntieverlies
- Conflicten wanneer verschillende ideologische
samenstelling → verlamming v wetgevend proces, blokkade
- Verschuiving macht naar regering, handhaving v status quo
, o Fracties (= alle verkozen parlementsleden die behoren tot 1 partij)
▪ Functies
➔ Samenwerking, werkverdeling, partijondersteuning,
coördinatie
➔ Partijdiscipline
- Positief: partijprogramma/regeerakkoord uitvoeren,
kiesbeloftes, coherente boodschap naar kiezers
- Negatief: individuele autonomie van parlementsleden
beperkt, particratie (te veel macht aan politieke partijen)
o Afwijkende stemmen
▪ Waarom stemmen parlementsleden zo vaak in lijn met hun fractie?
➔ Eens met partijpositie: je bent het eens met het
partijprogramma (anders wordt je geen lid)
➔ Zijn geen woordvoerder & geen specialist binnen bepaald
thema DUS vertrouwen op kennis & ervaring van
woordvoerder/partijleiding
➔ Loyaliteit (binnen partij vaak veel discussies, maar eens
afgesloten, wordt verwacht dat iedereen met 1 standpunt naar
buiten komt)
➔ Als je zou afwijken → verlies privileges (verlies
woordvoerderschap, niet meer verkiesbaar, uit fractie gezet)
➔ MAAR uitzondering: ethische kwesties (abortus, euthanasie,
orgaandonatie…) mogen parlementsleden volgens eigen
mening & geweten stemmen!
➔ NL onderzoek: slechts 1% stemt afwijkend
o Commissies (= beperktere groep parlementsleden van verschillende
partijen die inhoudelijk werken rond één specifiek bevoegdheidsdomein)
▪ vb: parlementaire commissie voor binnenlandse zaken, justitie,
landsverdediging…
▪ Functies
➔ Voorbereiden & stemmen wetgeving (inclusief amendementen)
➔ Controle van regering vanuit beleidsexpertise
vb: vragen om uitleg over beleid
➔ Deskundigen en belanghebbenden horen
vb: hoorzittingen
▪ Steeds belangrijker, ook controle van regering steeds meer!
Scheiding der machten
• Trias politica (Montesquieu 1748)
o Wetgevende macht: parlement
▪ Verkozen door burgers
▪ Controleert uitvoerende macht
o Uitvoerende macht: regering
▪ Moet zich verantwoorden aan wetgevende macht
o Rechterlijke macht: rechters
▪ Controleren uitvoerende macht
• Oorsprong
o Voor Franse Revolutie: absolutisme in Frankrijk
▪ Leidt onvermijdelijk tot absolutisme & machtsmisbruik
(Montesquieu)
▪ vb: wie te veel verzet toont, wordt in de gevangenis gegooid
o Franse Revolutie (1789)
o GW 1791
▪ Scheiding der machten voor het eerst ingeschreven
▪ Parlement, regering & rechterlijke macht moeten autonoom,
gescheiden van elkaar kunnen functioneren
• Toepassing
o Zekere vorm van vermenging & samenwerking
▪ Parlementaire regimes
▪ Enkel parlement rechtstreeks verkozen
▪ Samenwerking tussen parlement en regering: vertrouwen
schenken, eed afleggen, ondertekenen wetten, ontslag en
ontbinding, motie van wantrouwen
▪ Regering kan wetgevende initiatieven nemen, parlement moet nog
steeds goedkeuren
▪ vb: BE, NL, VK
o ‘Strikte’ scheiding
▪ Presidentiële regimes
▪ Parlement én president rechtstreeks verkozen
▪ Volledige scheiding: geen verantwoording van president aan
parlement, geen continue meerderheid in parlement, geen
vertrouwen nodig – parlement kan regering niet ontbinden
(uitzondering: strafrechtelijke impeachment procedure)
▪ Parlement neemt wetgevende initiatieven, president kan veto
geven
▪ vb: USA, (FR)
,• Cohabitation in Frankrijk
o Kiezers geven in parlementsverkiezingen de meerderheid aan andere
partij(en) dan die vd president, en de regering wordt samengesteld obv
deze parlementaire meerderheid (eerste minister stelt regering samen)
▪ DUS president is van een andere partij dan de meerderheid in het
parlement
➔ Lastig, want verschillende standpunten zullen botsen
• Checks and balances in VS
o 3 machten houden elkaar constant in evenwicht en controleren elkaar
o Beperking almacht president
▪ Voor aantal cruciale beslissingen: steeds toestemming parlement
nodig
▪ Veel presidentiële beslissingen kunnen vernietigd worden door
Hooggerechtshof
o President
▪ Benoemd leden Hooggerechtshof (maar moeten goedgekeurd
worden door Senaat! )
▪ Kan veto uitoefenen op wetgeving aangenomen door parlement
o Nadeel: macht verdelen over veel verschillende instellingen & actoren
→ tijdverlies & veel overlegprocedures
o Trumpadministratie
▪ Politieke polarisatie → instellingen treden vaak niet meer op als
neutrale checks
vb: Congress heeft macht om importtarieven op te leggen, maar
meerderheid is Republikeins dus maakt hier geen gebruik van (om
evt Trump tegen te gaan)
➔ Alle 3 de machten zijn Republikeins!
➔ MAAR er kan bij de midterms een stijging in steun komen voor
de Democraten
▪ Ideologisch gekleurde rechterlijke macht
vb: beslissingen rond immigratie
▪ Executive overreach: presidentiële besluiten zonder steun van
Congress
➔ Vaak geblokkeerd & aangevochten in juridische procedures
▪ Amerikaanse opinie: VS democratie is geen goed voorbeeld om te
volgen (vrije & eerlijke verkiezingen, rule of law, burgerlijke rechten
& vrijheden) → toont dat rule of law ook zeer belangrijk is!
(onafhankelijk rechtssysteem zeer belangrijk)
,Werking instellingen
• Wetgevende macht (parlement)
o Wat?
▪ De belichaming van democratie, hier komt ‘wil van het volk’ het
duidelijkste tot uiting
▪ Niet altijd rechtstreeks verkozen!
➔ vb: Vorst stelt leden van House of Lords aan (VK)
o Kamers
▪ Unicameralisme (1 kamer): rechtstreeks verkozen
= meest voorkomend
▪ Bicameralisme (2 kamers): verschillend gekozen (2e kamer:
rechtstreeks, 1e kamer/Senaat: getrapt – indirect gekozen)
= vooral West-Europees fenomeen & federale staten
➔ Voordelen
- Arbeidsspecialisatie: gewone wetten (ene kamer) vs. GW,
begroting (andere kamer)
- Verschillende rekrutering personeel
Rechtstreeks vs. getrapt → ander profiel: actualiteit &
direct debat vs. reflectie
Geleidelijke verandering door voor de 2 kamers op andere
momenten verkiezingen
vb: VS: 1/3 Senaat om 2j, House om 2j
- Betere vertegenwoordiging: federale staten (want zo kleinere
deelstaten ook hun zegje, terwijl grotere deelstaten hun
overwicht niet teveel verliezen)
vb: US: House=naargelang inwoneraantal vs. Senate=2 per
staat
vb: Bundestag en Bundesrat
- Vertraging besluitvorming: dubbele goedkeuring wetten,
uitschakelen emotie, fouten spotten (kwaliteitscontrole)
➔ Nadelen
- Dubbel werk, hoge kost, efficiëntieverlies
- Conflicten wanneer verschillende ideologische
samenstelling → verlamming v wetgevend proces, blokkade
- Verschuiving macht naar regering, handhaving v status quo
, o Fracties (= alle verkozen parlementsleden die behoren tot 1 partij)
▪ Functies
➔ Samenwerking, werkverdeling, partijondersteuning,
coördinatie
➔ Partijdiscipline
- Positief: partijprogramma/regeerakkoord uitvoeren,
kiesbeloftes, coherente boodschap naar kiezers
- Negatief: individuele autonomie van parlementsleden
beperkt, particratie (te veel macht aan politieke partijen)
o Afwijkende stemmen
▪ Waarom stemmen parlementsleden zo vaak in lijn met hun fractie?
➔ Eens met partijpositie: je bent het eens met het
partijprogramma (anders wordt je geen lid)
➔ Zijn geen woordvoerder & geen specialist binnen bepaald
thema DUS vertrouwen op kennis & ervaring van
woordvoerder/partijleiding
➔ Loyaliteit (binnen partij vaak veel discussies, maar eens
afgesloten, wordt verwacht dat iedereen met 1 standpunt naar
buiten komt)
➔ Als je zou afwijken → verlies privileges (verlies
woordvoerderschap, niet meer verkiesbaar, uit fractie gezet)
➔ MAAR uitzondering: ethische kwesties (abortus, euthanasie,
orgaandonatie…) mogen parlementsleden volgens eigen
mening & geweten stemmen!
➔ NL onderzoek: slechts 1% stemt afwijkend
o Commissies (= beperktere groep parlementsleden van verschillende
partijen die inhoudelijk werken rond één specifiek bevoegdheidsdomein)
▪ vb: parlementaire commissie voor binnenlandse zaken, justitie,
landsverdediging…
▪ Functies
➔ Voorbereiden & stemmen wetgeving (inclusief amendementen)
➔ Controle van regering vanuit beleidsexpertise
vb: vragen om uitleg over beleid
➔ Deskundigen en belanghebbenden horen
vb: hoorzittingen
▪ Steeds belangrijker, ook controle van regering steeds meer!
