SV ONDERZOEKSVAARDIGHEDEN
Maak alle oefeningen in leerpad!!
DEEL 1: KRITISCH DENKEN
H1: WAAROM IS KRITISCH DENKEN BELANGRIJK?
H2: WAT VERSTAAN WE ONDER KRITISCH DENKEN?
H3: BEDREIGINGEN VOOR ONS KRITISCH DENKVERMOGEN
3.1 MISLEID DOOR ONS EIGEN BREIN
3.1.1 TYPE 1- EN TYPE 2-DENKEN
- Type 1-denken: snel intuïtief, onbewust
o Snel handelen en meerdere dingen tegelijk doen
o Vb. straat oversteken
- Type 2-denken: langzaam, expliciet, bewust
o Verloopt beredenerend
o Past bepaalde regels en strategieën toe
o Cv. 19 x 36
Kritische denken: onderdrukken van het snelle denken om meer bewust te denken
3.1.2 KUNNEN WE ONS BREIN WEL VERTROUWEN
- Brein neemt veel prikkels op -> aantal waarnemingen elimineren om ervoor te zorgen dat ze niet
oververhit geraken
- Brein filtert informatie, vult aan en maakt er herkenbare stukken van
kan catastrofe gevolgen hebben
- Interpreteren: het proces van info die je bewaart en verwerkt
o Wordt door iedereen op zijn eigen manier gedaan
o Eigen subjectieve waarheid obv referentiekader
o Factoren die een grote rol spelen:
▪ Gevoelens
▪ Geheugen, vroegere ervaringen
▪ Verwachtingen
▪ Contrastwerking
▪ Projectie
▪ Vooroordelen
▪ Affectieve verbondenheid
▪ Eigen waarden en normen
3.1.3 CONFIRMATION BIAS OF TUNNELVISIE
- Tunnelvisie: vooral van nature vooral oog hebben voor elementen die onze al gevormde menin-
gen, keuzes en handelingen ondersteunen en niet voor elementen die dat niet doen
- Confirmation bias: gevaarlijk als mensen met opzet data gaan misbruiken om hun eigen ideeën te
‘bewijzen’
1
Sarah Lootens Waarom is kritisch denken belangrijk?
, o Voorkomen door type 2-denken te activeren:
▪ Oordeel niet te snel
▪ Zoek gerichte informatie
▪ Bekijk dingen vanuit verschillende perspectieven
3.1.4 GROEPSDRUK
- Van nature neiging om ons aan te passen aan de groep -> kan leiden tot irrationale beslissingen
3.2 MISLEID DOOR ANDEREN
Veelvoorkomende fenomenen war je onbewust misleid wordt door je eigen brein
3.2.1 FILTERBUBBEL
- Obv surfgeschiedenis, e-mailverkeer enz.: interesses in kaart gebracht en profiel van je gemaakt
- Via algoritmes voorspellen wat je wilt zien
- Keerzijde
o Bij nieuwe zoekopdrachten wordt alles wat niet binnen je profiel past weg gefilterd
o Grote invloed op diversiteit van de informatie
o ➔ Filterbubbel: je krijgt het gevoeld dat jouw mening de norm is en dus de waarheid ver-
tegenwoordigt
3.2.2 FRAMING
= een communicatiestrategie waarbij je bewust de aandacht vestigt op een aantal kenmerken, terwijl je
de andere kenmerken negeert; je stuurt hoe het publiek de boodschap interpreteert
- Voorbeeld:
- Social media: je toont enkel het beste van jezelf
- Reclame
- Propaganda en activisme
2
Sarah Lootens Bedreigingen voor ons kritisch denkvermogen
, 3.2.3 BRAND JOURNALISM EN CLICKBAIT
- Voor digitale media: via advertenties in papieren kranten
- Brand journalism via gesponsorde artikels
o Sponsering in de vorm van een artikel
- Clickbait: berichten via sensationele, misleidende titels lezers verleiden om op het artikel te klik-
ken
o Meer clicks = meer advertentie-inkomsten
3.2.4 SLORDIGE JOURNALISTIEK
- Nieuws kan altijd, overal en door iedereen gemaakt en verspreid worden
- Snel zijn voor een primeur → slordig bij checken en dubbelchecken van bronnen
- Journalisten kunnen correcte onderzoeksresultaten verkeerd interpreteren of sensationeler voor-
stellen dan ze in werkelijkheid zijn
3.2.5 COMPLOTTHEORIEËN EN PSEUDOWETENSCHAPPEN
- Complottheorie = alternatieve, maar foutieve verklaring voor een (historische) gebeurtenis
o Verwerpen officiële versie van de feiten
- Pseudowetenschappen = stelsels van opvattingen, theorieën, ideeën waarvan de aanhangers
beweren dat ze wetenschappelijk zijn, zonder enig wetenschappelijk bewijs
o Voorbeeld: creationisme: geloven niet in evolutietheorie, maar beweren dat God de we-
reld en de mens heeft geschapen + heleboel ‘wetenschappelijke’ argumenten en theo-
rieën
H4: HOE KAN JE ZELF KRITISCH LEREN DENKEN?
4.1 KRITISCH OMGAAN MET BRONNEN
4.1.1 VERSCHILLENDE SOORTEN BRONNEN
- Belang van context
o Type bronnen hangt af van context van zoekvraag
4.1.2 KRITISCHE ANALYSE VAN BEELDMATERIAAL
- Foto’s en video’s in een andere context plaatsen
o Fake news vaak met foto’s en video’s
o Fake news van gewoon nieuws onderscheiden
▪ Reverse Image Search
- Foto’s bewerken
o Zoek naar fouten in de foto
o Kenmerken bewerkte foto’s
▪ Onscherpe foto
▪ Verschil in scherpte en/ of beeldkwaliteit tussen verschillende onderdelen
▪ Verschil in belichting
▪ Gedupliceerde stukken
▪ Gebruik hulpprogramma’s om fake foto’s te detecteren
- Video’s via montage manipuleren
- Video’s bewerken met deepfaketechnologie
3
Sarah Lootens Hoe kan je zelf kritisch leren denken?
Maak alle oefeningen in leerpad!!
DEEL 1: KRITISCH DENKEN
H1: WAAROM IS KRITISCH DENKEN BELANGRIJK?
H2: WAT VERSTAAN WE ONDER KRITISCH DENKEN?
H3: BEDREIGINGEN VOOR ONS KRITISCH DENKVERMOGEN
3.1 MISLEID DOOR ONS EIGEN BREIN
3.1.1 TYPE 1- EN TYPE 2-DENKEN
- Type 1-denken: snel intuïtief, onbewust
o Snel handelen en meerdere dingen tegelijk doen
o Vb. straat oversteken
- Type 2-denken: langzaam, expliciet, bewust
o Verloopt beredenerend
o Past bepaalde regels en strategieën toe
o Cv. 19 x 36
Kritische denken: onderdrukken van het snelle denken om meer bewust te denken
3.1.2 KUNNEN WE ONS BREIN WEL VERTROUWEN
- Brein neemt veel prikkels op -> aantal waarnemingen elimineren om ervoor te zorgen dat ze niet
oververhit geraken
- Brein filtert informatie, vult aan en maakt er herkenbare stukken van
kan catastrofe gevolgen hebben
- Interpreteren: het proces van info die je bewaart en verwerkt
o Wordt door iedereen op zijn eigen manier gedaan
o Eigen subjectieve waarheid obv referentiekader
o Factoren die een grote rol spelen:
▪ Gevoelens
▪ Geheugen, vroegere ervaringen
▪ Verwachtingen
▪ Contrastwerking
▪ Projectie
▪ Vooroordelen
▪ Affectieve verbondenheid
▪ Eigen waarden en normen
3.1.3 CONFIRMATION BIAS OF TUNNELVISIE
- Tunnelvisie: vooral van nature vooral oog hebben voor elementen die onze al gevormde menin-
gen, keuzes en handelingen ondersteunen en niet voor elementen die dat niet doen
- Confirmation bias: gevaarlijk als mensen met opzet data gaan misbruiken om hun eigen ideeën te
‘bewijzen’
1
Sarah Lootens Waarom is kritisch denken belangrijk?
, o Voorkomen door type 2-denken te activeren:
▪ Oordeel niet te snel
▪ Zoek gerichte informatie
▪ Bekijk dingen vanuit verschillende perspectieven
3.1.4 GROEPSDRUK
- Van nature neiging om ons aan te passen aan de groep -> kan leiden tot irrationale beslissingen
3.2 MISLEID DOOR ANDEREN
Veelvoorkomende fenomenen war je onbewust misleid wordt door je eigen brein
3.2.1 FILTERBUBBEL
- Obv surfgeschiedenis, e-mailverkeer enz.: interesses in kaart gebracht en profiel van je gemaakt
- Via algoritmes voorspellen wat je wilt zien
- Keerzijde
o Bij nieuwe zoekopdrachten wordt alles wat niet binnen je profiel past weg gefilterd
o Grote invloed op diversiteit van de informatie
o ➔ Filterbubbel: je krijgt het gevoeld dat jouw mening de norm is en dus de waarheid ver-
tegenwoordigt
3.2.2 FRAMING
= een communicatiestrategie waarbij je bewust de aandacht vestigt op een aantal kenmerken, terwijl je
de andere kenmerken negeert; je stuurt hoe het publiek de boodschap interpreteert
- Voorbeeld:
- Social media: je toont enkel het beste van jezelf
- Reclame
- Propaganda en activisme
2
Sarah Lootens Bedreigingen voor ons kritisch denkvermogen
, 3.2.3 BRAND JOURNALISM EN CLICKBAIT
- Voor digitale media: via advertenties in papieren kranten
- Brand journalism via gesponsorde artikels
o Sponsering in de vorm van een artikel
- Clickbait: berichten via sensationele, misleidende titels lezers verleiden om op het artikel te klik-
ken
o Meer clicks = meer advertentie-inkomsten
3.2.4 SLORDIGE JOURNALISTIEK
- Nieuws kan altijd, overal en door iedereen gemaakt en verspreid worden
- Snel zijn voor een primeur → slordig bij checken en dubbelchecken van bronnen
- Journalisten kunnen correcte onderzoeksresultaten verkeerd interpreteren of sensationeler voor-
stellen dan ze in werkelijkheid zijn
3.2.5 COMPLOTTHEORIEËN EN PSEUDOWETENSCHAPPEN
- Complottheorie = alternatieve, maar foutieve verklaring voor een (historische) gebeurtenis
o Verwerpen officiële versie van de feiten
- Pseudowetenschappen = stelsels van opvattingen, theorieën, ideeën waarvan de aanhangers
beweren dat ze wetenschappelijk zijn, zonder enig wetenschappelijk bewijs
o Voorbeeld: creationisme: geloven niet in evolutietheorie, maar beweren dat God de we-
reld en de mens heeft geschapen + heleboel ‘wetenschappelijke’ argumenten en theo-
rieën
H4: HOE KAN JE ZELF KRITISCH LEREN DENKEN?
4.1 KRITISCH OMGAAN MET BRONNEN
4.1.1 VERSCHILLENDE SOORTEN BRONNEN
- Belang van context
o Type bronnen hangt af van context van zoekvraag
4.1.2 KRITISCHE ANALYSE VAN BEELDMATERIAAL
- Foto’s en video’s in een andere context plaatsen
o Fake news vaak met foto’s en video’s
o Fake news van gewoon nieuws onderscheiden
▪ Reverse Image Search
- Foto’s bewerken
o Zoek naar fouten in de foto
o Kenmerken bewerkte foto’s
▪ Onscherpe foto
▪ Verschil in scherpte en/ of beeldkwaliteit tussen verschillende onderdelen
▪ Verschil in belichting
▪ Gedupliceerde stukken
▪ Gebruik hulpprogramma’s om fake foto’s te detecteren
- Video’s via montage manipuleren
- Video’s bewerken met deepfaketechnologie
3
Sarah Lootens Hoe kan je zelf kritisch leren denken?
