Hoofdstuk 8: Conformisme en gehoorzaamheid: sociale invloed en
aanpassing van gedrag
8.1 Conformisme: wanneer en waarom
In onze westerse cultuur ligt de nadruk op het belang van uniek zijn. We zien onszelf
als een groep sterke individuen, die voor zichzelf denken, opkomen voor de
underdog en tegen de stroom ingaan als zij denken dat dit juist is. Dit culturele
zelfbeeld is gevormd door de historische ervaringen van onze samenleving.
Conformisme: het zich aanpassen aan het gedrag en/of aan de reële of ingebeelde
opvattingen van een groep. Conformisme kan nuttig zijn, want doordat we ons aan
anderen aanpassen, kunnen we beter met elkaar samenleven. Conformisme kan
echter ook leiden tot hysterie en tragedie.
8.2 Informationeel conformisme: de behoefte om te weten wat 'juist' is
Het leven kent veel ambigue en verwarrende situaties. In veel situaties voelen we
ons onzeker over wat we moeten denken of hoe we moeten reageren. We hebben
simpelweg niet altijd genoeg informatie om een goede of zuivere keuze te maken.
Gelukkig hebben we een effectieve en nuttige bron van kennis tot onze beschikking:
het gedrag van andere mensen. Soms vragen we iemand eenvoudigweg expliciet
wat de juiste manier is om ons te gedragen. Vaak kijken we echter naar de manier
waarop anderen zich gedragen om tot een betere definitie van de situatie te komen.
Als we ons vervolgens gedragen zoals iedereen doet, conformeren we ons. We
doen dit dan omdat we andere mensen als een bron van informatie beschouwen die
ons richting kan geven aan ons gedrag. We conformeren ons, omdat we denken dat
de manier waarop andere mensen een onduidelijke situatie interpreteren beter is
dan onze eigen manier en het helpt ons een geschikte strategie te bepalen. Dit
noemen we informationeel conformisme: het aanpassen aan het gedrag en/of aan
de reële of ingebeelde opvattingen van een bepaalde groep, omdat we de groep
gebruiken als bron van informatie over hoe we een onduidelijke situatie moeten
interpreteren.
Een belangrijk kenmerk van informationeel conformisme is dat dit kan leiden tot
innerlijke acceptatie: zich conformeren aan het gedrag van andere mensen vanuit
een oprechte overtuiging dat wat zij doen of zeggen juist is.
Publiekelijke volgzaamheid: zich naar buiten toe aansluiten bij het gedrag van
andere mensen zonder noodzakelijkerwijs te geloven in wat ze doen of zeggen.
8.2.1 Het belang van accuraat zijn
Een andere variabele die een rol speelt bij informationeel conformisme is hoe
belangrijk het is voor de persoon om een opdracht accuraat uit te voeren. Onze
oordelen en beslissingen hebben doorgaans consequenties en we zijn gemotiveerd
, om dingen goed te doen. Dit maakt ons bevattelijker voor sociale informationele
invloed. In ambigue situaties gaan we vaak bij anderen te rade voor aanvullende
informatie. Dat doen we in sterkere mate naarmate een besluit meer betekenis voor
ons heeft.
Afgaan op anderen als bron van informatie lijkt een goede strategie, maar deze
brengt ook risico's met zich mee.
8.2.2 De schaduwzijde van informationeel conformisme
Een dramatische vorm van informationeel conformisme kan zich manifesteren
tijdens crises, wanneer iemand verkeert in een beangstigende, potentieel gevaarlijke
situatie waarop hij geen goed antwoord heeft. In zo'n situatie heeft de persoon in
kwestie geen idee wat er aan de hand is of wat te moeten doen. Als onze
persoonlijke veiligheid in het geding is, hebben we acuut behoefte aan informatie en
het gedrag van anderen is meestal zeer informatief.
Informationeel conformisme dat fout liep
Sociale media worden overspoeld met nepnieuws, urban legends en ongefundeerde
samenzweringstheorieën.
Aan het einde van de negentiende eeuw documenteerde de sociale wetenschapper
Gustav Le Bon als eerste hoe emoties en gedrag zich razendsnel in een groep
kunnen verspreiden. Dit effect noemde hij besmetting.
Een voorbeeld van extreem informationeel conformisme dat tot verkeerde
interpretaties leidt is psychogene groepsziekte: het bij een groep optreden van
gelijksoortige lichamelijke symptomen, zonder aantoonbare fysieke oorzaak.
Psychogene groepsziekte begint doorgaans met één of een paar personen die
fysieke symptomen melden.
8.2.3 Wanneer conformeren mensen zich aan informationeel conformisme?
De kans op informationeel conformisme is het grootst in:
- onduidelijke situaties;
- situaties die van belang zijn;
- crisissituaties;
- situaties waarin andere mensen deskundigen zijn.
Als de situatie onduidelijk is
Onduidelijkheid (ambiguïteit) is de meest cruciale variabele om te voorspellen in
hoeverre mensen elkaar als informatiebron gebruiken. Als je niet zeker bent van het
juiste gedrag of het juiste idee, zul je het meest openstaan voor de invloed van
anderen.
aanpassing van gedrag
8.1 Conformisme: wanneer en waarom
In onze westerse cultuur ligt de nadruk op het belang van uniek zijn. We zien onszelf
als een groep sterke individuen, die voor zichzelf denken, opkomen voor de
underdog en tegen de stroom ingaan als zij denken dat dit juist is. Dit culturele
zelfbeeld is gevormd door de historische ervaringen van onze samenleving.
Conformisme: het zich aanpassen aan het gedrag en/of aan de reële of ingebeelde
opvattingen van een groep. Conformisme kan nuttig zijn, want doordat we ons aan
anderen aanpassen, kunnen we beter met elkaar samenleven. Conformisme kan
echter ook leiden tot hysterie en tragedie.
8.2 Informationeel conformisme: de behoefte om te weten wat 'juist' is
Het leven kent veel ambigue en verwarrende situaties. In veel situaties voelen we
ons onzeker over wat we moeten denken of hoe we moeten reageren. We hebben
simpelweg niet altijd genoeg informatie om een goede of zuivere keuze te maken.
Gelukkig hebben we een effectieve en nuttige bron van kennis tot onze beschikking:
het gedrag van andere mensen. Soms vragen we iemand eenvoudigweg expliciet
wat de juiste manier is om ons te gedragen. Vaak kijken we echter naar de manier
waarop anderen zich gedragen om tot een betere definitie van de situatie te komen.
Als we ons vervolgens gedragen zoals iedereen doet, conformeren we ons. We
doen dit dan omdat we andere mensen als een bron van informatie beschouwen die
ons richting kan geven aan ons gedrag. We conformeren ons, omdat we denken dat
de manier waarop andere mensen een onduidelijke situatie interpreteren beter is
dan onze eigen manier en het helpt ons een geschikte strategie te bepalen. Dit
noemen we informationeel conformisme: het aanpassen aan het gedrag en/of aan
de reële of ingebeelde opvattingen van een bepaalde groep, omdat we de groep
gebruiken als bron van informatie over hoe we een onduidelijke situatie moeten
interpreteren.
Een belangrijk kenmerk van informationeel conformisme is dat dit kan leiden tot
innerlijke acceptatie: zich conformeren aan het gedrag van andere mensen vanuit
een oprechte overtuiging dat wat zij doen of zeggen juist is.
Publiekelijke volgzaamheid: zich naar buiten toe aansluiten bij het gedrag van
andere mensen zonder noodzakelijkerwijs te geloven in wat ze doen of zeggen.
8.2.1 Het belang van accuraat zijn
Een andere variabele die een rol speelt bij informationeel conformisme is hoe
belangrijk het is voor de persoon om een opdracht accuraat uit te voeren. Onze
oordelen en beslissingen hebben doorgaans consequenties en we zijn gemotiveerd
, om dingen goed te doen. Dit maakt ons bevattelijker voor sociale informationele
invloed. In ambigue situaties gaan we vaak bij anderen te rade voor aanvullende
informatie. Dat doen we in sterkere mate naarmate een besluit meer betekenis voor
ons heeft.
Afgaan op anderen als bron van informatie lijkt een goede strategie, maar deze
brengt ook risico's met zich mee.
8.2.2 De schaduwzijde van informationeel conformisme
Een dramatische vorm van informationeel conformisme kan zich manifesteren
tijdens crises, wanneer iemand verkeert in een beangstigende, potentieel gevaarlijke
situatie waarop hij geen goed antwoord heeft. In zo'n situatie heeft de persoon in
kwestie geen idee wat er aan de hand is of wat te moeten doen. Als onze
persoonlijke veiligheid in het geding is, hebben we acuut behoefte aan informatie en
het gedrag van anderen is meestal zeer informatief.
Informationeel conformisme dat fout liep
Sociale media worden overspoeld met nepnieuws, urban legends en ongefundeerde
samenzweringstheorieën.
Aan het einde van de negentiende eeuw documenteerde de sociale wetenschapper
Gustav Le Bon als eerste hoe emoties en gedrag zich razendsnel in een groep
kunnen verspreiden. Dit effect noemde hij besmetting.
Een voorbeeld van extreem informationeel conformisme dat tot verkeerde
interpretaties leidt is psychogene groepsziekte: het bij een groep optreden van
gelijksoortige lichamelijke symptomen, zonder aantoonbare fysieke oorzaak.
Psychogene groepsziekte begint doorgaans met één of een paar personen die
fysieke symptomen melden.
8.2.3 Wanneer conformeren mensen zich aan informationeel conformisme?
De kans op informationeel conformisme is het grootst in:
- onduidelijke situaties;
- situaties die van belang zijn;
- crisissituaties;
- situaties waarin andere mensen deskundigen zijn.
Als de situatie onduidelijk is
Onduidelijkheid (ambiguïteit) is de meest cruciale variabele om te voorspellen in
hoeverre mensen elkaar als informatiebron gebruiken. Als je niet zeker bent van het
juiste gedrag of het juiste idee, zul je het meest openstaan voor de invloed van
anderen.
