SAMENVATTING SOCIALE
WETENSCHAPPEN
,Inhoudsopgave
Van leertheorie naar onderwijspraktijk ............................................................................................................ 2
Hoofdstuk 1 – leren: een complex en onzichtbaar proces ................................................................................. 2
1.1 Algemeen beeld van het fenomeen leren ................................................................................................ 2
1.2.3 Gevolgen van leren en lesgeven ............................................................................................................ 2
1.3 Leren als duurzame gedragsveranderingen ............................................................................................. 2
1.4 Persoonlijke opvattingen over leren en kennis ........................................................................................ 4
Hoofdstuk 2 – Leersoorten en leerstijlen ........................................................................................................... 6
2.1 Inhoudsdimensie van het leren ................................................................................................................ 6
2.2 Hoofdsoorten van leren ........................................................................................................................... 7
2.3 Leerstijlen ................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 3 – Leren volgens het behaviorisme ............................................................................................... 12
3.1 Behaviorisme .......................................................................................................................................... 12
3.2 Drie leertheoretische principes .............................................................................................................. 13
3.3 Behavioristische leertheorieën en lesgeven........................................................................................... 15
Ontwikkelingspsychologie voor leerkrachten basisonderwijs ........................................................................ 16
Hoofdstuk 3 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen (kleuters) ................................................................ 16
3.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 16
3.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 18
3.3 Cognitieve ontwikkeling ......................................................................................................................... 20
3.4 Kleuters en hun ontwikkeling binnen de multimediale virtuele wereld ................................................ 23
Hoofdstuk 4 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen 6-9 jaar ................................................................... 25
4.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 25
4.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 27
4.4 Kinderen van 6-9 jaar en hun ontwikkeling binnen de multimediale virtuele wereld ........................... 30
Hoofdstuk 5 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen 9-12 jaar ................................................................. 31
5.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 31
5.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 32
5.3 Cognitieve ontwikkeling ......................................................................................................................... 34
Inleiding in de pedagogiek.............................................................................................................................. 38
Hoofdstuk 8 – de humanistisch benadering ..................................................................................................... 38
8.2 De humanistische psychologie ............................................................................................................... 38
Hoofdstuk 9 – Pedagogiek en sociologie .......................................................................................................... 39
9.2 Pedagogiek vanuit sociologisch perspectief ........................................................................................... 39
9.3 Culturele beleving van de opvoeding in sociologisch perspectief .......................................................... 40
Hoofdstuk 10 – De systeemtheoretische benadering ...................................................................................... 41
10.2 De systeemtheoretische benadering.................................................................................................... 41
1
,Van leertheorie naar onderwijspraktijk
Hoofdstuk 1 – leren: een complex en onzichtbaar proces
1.1 Algemeen beeld van het fenomeen leren
Leren kan overal en in de meest uiteenlopende situaties:
▪ Schools leren: in een schoolsituatie waar leerdoelen vooraf zijn opgesteld (verplicht/gericht)
▪ Buitenschools leren: vrijwillig erbuiten zonder verplichte leerdoelen of sturing
▪ Formeel of intentioneel leren: vooraf bedacht en officieel
▪ Informeel of incidenteel leren: in een situatie komen waarin je leert
▪ Non-formeel leren: doelgericht en georganiseerd leren, bijvoorbeeld langlopende cursussen
of bezoeken van congressen.
▪ Expliciet leren: bewust en bedoeld leren (intentioneel)
▪ Impliciet leren: er niet bewust van zijn dat je iets hebt geleerd
In een informele leeromgeving leren mensen zelfstandig en van elkaar zonder dat er een formeel
daartoe aangestelde onderwijzer of opleider aan te pas komt. Ondanks de incidentele omgeving kan
je wel intentioneel leren, omdat je informatie wil hebben van een deskundige collega.
1.2.3 Gevolgen van leren en lesgeven
Tussen rijpen en leren bestaat een duidelijke wisselwerking. Zo zijn er ook gevoelige periodes waarin
extra grijze stof wordt geproduceerd. In deze periode ben je gevoeliger voor de opname van nieuwe
informatie.
Psycholoog Jelles stelt voor leerlingen in te delen in functioneringsgroepen in plaats van
leeftijdsgroepen, omdat hersenen zich niet op hetzelfde tempo ontwikkelen.
In het voortgezet onderwijs speelt er een onbalans op tussen het emotionele en rationele systeem
(werkt pas na je 20ste volledig). Emoties worden hevigere ervaren en geuit. Dit beïnvloed beslissingen
kan roekeloos gedrag veroorzaken. Dat niet alle verbindingen al gelegd zijn tussen de hersencellen
zorgt ook voor creativiteit en vindingrijkheid.
Motivatie en emotionele betrokkenheid zijn belangrijk om tot leren te komen. Ook verbetert leren
de hersenfuncties.
Neuromythes: misvattingen over de rol die het brein speelt bij het leren.
1.3 Leren als duurzame gedragsveranderingen
Definitie van leren volgens Hilgard en Bower:
Leren verwijs naar de verandering in iemands gedrag of gedragsmogelijkheden in een bepaalde
situatie als gevolg van herhaalde ervaring of oefening, mits deze verandering niet verklaard
kan worden door natuurlijke instincten of reflexen, rijping of tijdelijke toestanden zoals
vermoeidheid of dronkenschap, of die het gevolg zijn van bepaald drugsgebruik.
(Deze definitie onderscheid leren van het fenomeen rijpen.)
• De duurzaamheid van verandering in gedrag is een kenmerk van een leerresultaat.
o Duurzame verandering kan ontstaan door 1 enkele ervaring.
o Veranderd gedrag kan pas later opvallen.
2
,Behavioristen:
• Alleen het zichtbare leerresultaat, oftewel het product waartoe het leerproces heeft geleid,
telt.
• Black-box theorie: leren speelt zich onzichtbaar in ons hoofd af, daardoor kun je alleen aan het
gedrag zijn of er leren heeft plaatsgevonden.
Van Parreren:
Leren is een hypothetisch proces, omdat leren iets is waartoe geconcludeerd wordt op grond van
gedragingen die geconstateerd worden.
“Relatief permanente veranderingen in het gedrag van een individu, die het gevolg zijn van oefening
en/of ervaring in een bepaalde situatie”
EN
’Ontwikkelend onderwijs is onderwijs dat gericht is op het verwerven van cognitieve instrumenten en
werkwijzen.’
Leren kan met name:
1. Product georiënteerd zijn → Behavioristisch (gedrag aanpassen)
2. Proces georiënteerd → Constructivistisch (iedereen heeft voorkennis)
a. Vygotsky: zone van actuele en naaste ontwikkeling
Cognitivistische invalshoek
Sinds de cognitieve revolutie in de psychologie in de jaren zestig is de wetenschappelijke kijk op leren
veranderd. Er is meer oog voor het proces dan het product. Een nieuwe definitie luidt dan ook:
Leren is het tot stand brengen van mentale processen door middel van het selecteren,
opnemen, verwerken, integreren, vastleggen, gebruiken van en het betekenis geven aan
verschillende vormen van informatie, die leiden tot duurzame verandering in kennis,
vaardigheden, houdingen, motieven en/of het vermogen om te leren.
Constructivistische invalshoek
Leren is een sociaal proces waarin de lerende betekenis geeft aan informatie en persoonlijke en/of
collectieve ervaringen.
• Leren is een interactief proces, dat voornamelijk onder eigen regie plaatsvindt
• Leren is een proces van kennisconstructie en betekenisverlening
• Leren bouwt voort op al aanwezige kennis
• Leren is situatie- of contextgebonden
Neurobiologische invalshoek
fMRI-scans laten zien welke delen van de hersenen actief zijn tijdens bepaalde leeractiviteiten. Hun
definitie van leren luidt:
Leren is het vormen, versterken en uitbreiden van neurale netwerken, die bestaan uit groepen neuronen
met een specifieke functie, zoals het herkennen van gezichten, terwijl ongebruikte verbindingen na
verloop van tijd opgeruimd worden.
3
,1.4 Persoonlijke opvattingen over leren en kennis
Beperkte leerconceptie:
Graag willen dat de juf of meester het leerproces bepaalt door
het geven van heldere opdrachten, aanwijzingen en correcties.
Functionele leerconceptie:
Resultaatgericht en door samenwerken worden leerdoelen
bereikt. Geen voorkeur van leerstrategie, maar hebben wel
graag sturing van de juf/meester.
Ontwikkelingsgerichte leerconceptie:
De leermotivatie wordt bepaald door de inhoud van de
leertaak en er wordt graag zelfstandig gewerkt. Ze kunnen zelf
sturing geven aan hun leerproces.
Factoren die van invloed kunnen zijn op leren:
• Intelligentie
• Motivatie
• Interesse
• Zelfbeeld
• Epistemologische opvatting (wat is kennis en hoe komt
het tot stand)
4
, Leerconcepties van Vermunt:
▪ De opnameconceptie: opnemen van kant-en-klare informatie
▪ De constructieconceptie: verbinden van bestaande aan nieuwe kennis
▪ De toepassingsconceptie: het leren wordt als nuttig gezien, wanneer je er direct iets mee
kunt doen
▪ De stimuleringsconceptie: leren moet worden gestimuleerd
▪ De samenwerkingsconceptie: samenwerken is een belangrijk aspect van het kunnen leren
Leren:
Heeft altijd te maken met een inhoud
Speelt zich altijd af in een bepaalde context
Is vaak niet direct waarneembaar
Veronderstelt een activiteit van de lerende zelf
Heeft een min of meer blijvend karakter
Is niet alleen voorbehouden aan mensen;
https://www.youtube.com/watch?v=NND_64dSxd0
..en onderwijs zijn sterk aan elkaar gerelateerd, maar kunnen ook best zonder elkaar.
5
WETENSCHAPPEN
,Inhoudsopgave
Van leertheorie naar onderwijspraktijk ............................................................................................................ 2
Hoofdstuk 1 – leren: een complex en onzichtbaar proces ................................................................................. 2
1.1 Algemeen beeld van het fenomeen leren ................................................................................................ 2
1.2.3 Gevolgen van leren en lesgeven ............................................................................................................ 2
1.3 Leren als duurzame gedragsveranderingen ............................................................................................. 2
1.4 Persoonlijke opvattingen over leren en kennis ........................................................................................ 4
Hoofdstuk 2 – Leersoorten en leerstijlen ........................................................................................................... 6
2.1 Inhoudsdimensie van het leren ................................................................................................................ 6
2.2 Hoofdsoorten van leren ........................................................................................................................... 7
2.3 Leerstijlen ................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 3 – Leren volgens het behaviorisme ............................................................................................... 12
3.1 Behaviorisme .......................................................................................................................................... 12
3.2 Drie leertheoretische principes .............................................................................................................. 13
3.3 Behavioristische leertheorieën en lesgeven........................................................................................... 15
Ontwikkelingspsychologie voor leerkrachten basisonderwijs ........................................................................ 16
Hoofdstuk 3 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen (kleuters) ................................................................ 16
3.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 16
3.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 18
3.3 Cognitieve ontwikkeling ......................................................................................................................... 20
3.4 Kleuters en hun ontwikkeling binnen de multimediale virtuele wereld ................................................ 23
Hoofdstuk 4 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen 6-9 jaar ................................................................... 25
4.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 25
4.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 27
4.4 Kinderen van 6-9 jaar en hun ontwikkeling binnen de multimediale virtuele wereld ........................... 30
Hoofdstuk 5 – De ontwikkeling van basisschoolkinderen 9-12 jaar ................................................................. 31
5.1 Fysieke ontwikkeling .............................................................................................................................. 31
5.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................................... 32
5.3 Cognitieve ontwikkeling ......................................................................................................................... 34
Inleiding in de pedagogiek.............................................................................................................................. 38
Hoofdstuk 8 – de humanistisch benadering ..................................................................................................... 38
8.2 De humanistische psychologie ............................................................................................................... 38
Hoofdstuk 9 – Pedagogiek en sociologie .......................................................................................................... 39
9.2 Pedagogiek vanuit sociologisch perspectief ........................................................................................... 39
9.3 Culturele beleving van de opvoeding in sociologisch perspectief .......................................................... 40
Hoofdstuk 10 – De systeemtheoretische benadering ...................................................................................... 41
10.2 De systeemtheoretische benadering.................................................................................................... 41
1
,Van leertheorie naar onderwijspraktijk
Hoofdstuk 1 – leren: een complex en onzichtbaar proces
1.1 Algemeen beeld van het fenomeen leren
Leren kan overal en in de meest uiteenlopende situaties:
▪ Schools leren: in een schoolsituatie waar leerdoelen vooraf zijn opgesteld (verplicht/gericht)
▪ Buitenschools leren: vrijwillig erbuiten zonder verplichte leerdoelen of sturing
▪ Formeel of intentioneel leren: vooraf bedacht en officieel
▪ Informeel of incidenteel leren: in een situatie komen waarin je leert
▪ Non-formeel leren: doelgericht en georganiseerd leren, bijvoorbeeld langlopende cursussen
of bezoeken van congressen.
▪ Expliciet leren: bewust en bedoeld leren (intentioneel)
▪ Impliciet leren: er niet bewust van zijn dat je iets hebt geleerd
In een informele leeromgeving leren mensen zelfstandig en van elkaar zonder dat er een formeel
daartoe aangestelde onderwijzer of opleider aan te pas komt. Ondanks de incidentele omgeving kan
je wel intentioneel leren, omdat je informatie wil hebben van een deskundige collega.
1.2.3 Gevolgen van leren en lesgeven
Tussen rijpen en leren bestaat een duidelijke wisselwerking. Zo zijn er ook gevoelige periodes waarin
extra grijze stof wordt geproduceerd. In deze periode ben je gevoeliger voor de opname van nieuwe
informatie.
Psycholoog Jelles stelt voor leerlingen in te delen in functioneringsgroepen in plaats van
leeftijdsgroepen, omdat hersenen zich niet op hetzelfde tempo ontwikkelen.
In het voortgezet onderwijs speelt er een onbalans op tussen het emotionele en rationele systeem
(werkt pas na je 20ste volledig). Emoties worden hevigere ervaren en geuit. Dit beïnvloed beslissingen
kan roekeloos gedrag veroorzaken. Dat niet alle verbindingen al gelegd zijn tussen de hersencellen
zorgt ook voor creativiteit en vindingrijkheid.
Motivatie en emotionele betrokkenheid zijn belangrijk om tot leren te komen. Ook verbetert leren
de hersenfuncties.
Neuromythes: misvattingen over de rol die het brein speelt bij het leren.
1.3 Leren als duurzame gedragsveranderingen
Definitie van leren volgens Hilgard en Bower:
Leren verwijs naar de verandering in iemands gedrag of gedragsmogelijkheden in een bepaalde
situatie als gevolg van herhaalde ervaring of oefening, mits deze verandering niet verklaard
kan worden door natuurlijke instincten of reflexen, rijping of tijdelijke toestanden zoals
vermoeidheid of dronkenschap, of die het gevolg zijn van bepaald drugsgebruik.
(Deze definitie onderscheid leren van het fenomeen rijpen.)
• De duurzaamheid van verandering in gedrag is een kenmerk van een leerresultaat.
o Duurzame verandering kan ontstaan door 1 enkele ervaring.
o Veranderd gedrag kan pas later opvallen.
2
,Behavioristen:
• Alleen het zichtbare leerresultaat, oftewel het product waartoe het leerproces heeft geleid,
telt.
• Black-box theorie: leren speelt zich onzichtbaar in ons hoofd af, daardoor kun je alleen aan het
gedrag zijn of er leren heeft plaatsgevonden.
Van Parreren:
Leren is een hypothetisch proces, omdat leren iets is waartoe geconcludeerd wordt op grond van
gedragingen die geconstateerd worden.
“Relatief permanente veranderingen in het gedrag van een individu, die het gevolg zijn van oefening
en/of ervaring in een bepaalde situatie”
EN
’Ontwikkelend onderwijs is onderwijs dat gericht is op het verwerven van cognitieve instrumenten en
werkwijzen.’
Leren kan met name:
1. Product georiënteerd zijn → Behavioristisch (gedrag aanpassen)
2. Proces georiënteerd → Constructivistisch (iedereen heeft voorkennis)
a. Vygotsky: zone van actuele en naaste ontwikkeling
Cognitivistische invalshoek
Sinds de cognitieve revolutie in de psychologie in de jaren zestig is de wetenschappelijke kijk op leren
veranderd. Er is meer oog voor het proces dan het product. Een nieuwe definitie luidt dan ook:
Leren is het tot stand brengen van mentale processen door middel van het selecteren,
opnemen, verwerken, integreren, vastleggen, gebruiken van en het betekenis geven aan
verschillende vormen van informatie, die leiden tot duurzame verandering in kennis,
vaardigheden, houdingen, motieven en/of het vermogen om te leren.
Constructivistische invalshoek
Leren is een sociaal proces waarin de lerende betekenis geeft aan informatie en persoonlijke en/of
collectieve ervaringen.
• Leren is een interactief proces, dat voornamelijk onder eigen regie plaatsvindt
• Leren is een proces van kennisconstructie en betekenisverlening
• Leren bouwt voort op al aanwezige kennis
• Leren is situatie- of contextgebonden
Neurobiologische invalshoek
fMRI-scans laten zien welke delen van de hersenen actief zijn tijdens bepaalde leeractiviteiten. Hun
definitie van leren luidt:
Leren is het vormen, versterken en uitbreiden van neurale netwerken, die bestaan uit groepen neuronen
met een specifieke functie, zoals het herkennen van gezichten, terwijl ongebruikte verbindingen na
verloop van tijd opgeruimd worden.
3
,1.4 Persoonlijke opvattingen over leren en kennis
Beperkte leerconceptie:
Graag willen dat de juf of meester het leerproces bepaalt door
het geven van heldere opdrachten, aanwijzingen en correcties.
Functionele leerconceptie:
Resultaatgericht en door samenwerken worden leerdoelen
bereikt. Geen voorkeur van leerstrategie, maar hebben wel
graag sturing van de juf/meester.
Ontwikkelingsgerichte leerconceptie:
De leermotivatie wordt bepaald door de inhoud van de
leertaak en er wordt graag zelfstandig gewerkt. Ze kunnen zelf
sturing geven aan hun leerproces.
Factoren die van invloed kunnen zijn op leren:
• Intelligentie
• Motivatie
• Interesse
• Zelfbeeld
• Epistemologische opvatting (wat is kennis en hoe komt
het tot stand)
4
, Leerconcepties van Vermunt:
▪ De opnameconceptie: opnemen van kant-en-klare informatie
▪ De constructieconceptie: verbinden van bestaande aan nieuwe kennis
▪ De toepassingsconceptie: het leren wordt als nuttig gezien, wanneer je er direct iets mee
kunt doen
▪ De stimuleringsconceptie: leren moet worden gestimuleerd
▪ De samenwerkingsconceptie: samenwerken is een belangrijk aspect van het kunnen leren
Leren:
Heeft altijd te maken met een inhoud
Speelt zich altijd af in een bepaalde context
Is vaak niet direct waarneembaar
Veronderstelt een activiteit van de lerende zelf
Heeft een min of meer blijvend karakter
Is niet alleen voorbehouden aan mensen;
https://www.youtube.com/watch?v=NND_64dSxd0
..en onderwijs zijn sterk aan elkaar gerelateerd, maar kunnen ook best zonder elkaar.
5
