Samenvatting inkomstenbelasting – fiscaal recht master
Week 1
0.0.0 t/m 0.0.7
De IB kan worden aangeduid als een bij wijze van aanslag geheven, directe belasting over het
‘inkomen’ van natuurlijke personen. De IB die een natuurlijke persoon is verschuldigd, is
opgebouwd uit drie elementen:
1. De belasting over het belastbare inkomen uit werk en woning.
2. De belasting over het belastbare inkomen uit aanmerkelijk belang; en
3. De belasting over het belastbare inkomen uit sparen en beleggen.
De grondslag van de inkomstenbelasting is het draagkrachtbeginsel. In de sociale betekenis gaat
het bij draagkracht om bevrediging van het rechtvaardigheidsgevoel. De maatstaf voor het
meten van draagkracht is het inkomen. Over het antwoord op de vraag wat inkomen precies is,
bestaan verschillende theorieen. In de wet IB 2001, en de daaraan voorafgaande wetgeving,
ontbreekt een duidelijke keuze voor en omschrijving van een inkomensbegrip.
De forfaitaire vaststelling van inkomen uit sparen en beleggen kan worden gebillijkt omdat het
systeem relatief eenvoudig is, een meer stabiele opbrengst oplevert voor de overheid en
effectief is tegen fiscale geindiceerde beleggingsproducten die onder de Wet IB 1964
bestonden. Box 3 maakt nieuwe anti-arbitragebepalingen nodig, waardoor de wetgeving
ingewikkeld wordt.
➔ Forfaitaire vermogensrendementsheffing van box 3 maakt een te grote inbreuk op het
draagkrachtbeginsel.
Sinds 1 januari 2017 geldt een weinig fundamentele herziening van box 3, het box 3 vermogen
wordt sinds die datum verdeeld in drie vermogensschijven. Per vermogensschijf geldt een ander
forfaitair rendement dat oploopt naarmate het vermogen hoger is.
In het kerstarrest is naar voren gekomen dat box 3 een inperking vormt van de vrije
beschikkingsmacht over vermogen die art. 1 Protocol 1 EVRM garandeert. Er wordt namelijk
een zware fiscale last verbonden aan de keuze van een belatingplichtige om zijn vermogen op
een spaarrekening te zetten in plaats van risicovol te beleggen.
➔ Ongelijke behandeling tussen belastingplichtigen.
In de Wet IB 2001 worden met name maatregelen aangetroffen die gericht zijn op het
bevorderen van economie, werkgelegenheid en milieukwaliteit.
Afwenteling is wanneer de ‘aangeslagene’ niet feitelijk de belasting draagt. Denk aan
loonbelasting.
Gelet op de draagkrachtgedachte ligt het in de rede dat de IB wordt geheven over het netto-
inkomen.
Door allerlei bepalingen wordt op voorhand geprobeerd te voorkomen dat belastingplichtigen
het voor hen fiscaal gunstige regime opzoeken. Denk aan terbeschikkingstellingsregeling.
,Vennootschapsbelasting wordt onder meer geheven over de winst van een BV of NV. Op grond
van het klassieke stelsel vond dubbele heffing plaats doordat de winst van een BV of NV na
uitdeling aan de aandeelhouder nogmaals met IB werd belast; in de regel op grond van het
regime voor de inkomsten uit vermogen van de Wet IB 1964.
De relatief zeldzame categorie natuurlijke personene bij wie de aandelen tot het
ondernemingsvermogen behoren wordt naar huidig recht nog steeds geconfronteerd met
onverkorete dubbele heffing van Vpb.
De vijf inkomenstheorieen zijn: verbruikstheorie, periodiciteitstheorie, bronnentheorie,
opbrengsttheorie en vermogensvergelijkingstheorie. De bronnentheorie was het uitgangspunt
voor de Wet IB 1964. De bronnentheorie ligt derhalve, afgezien van box 3, nog steeds ten
grondslag aan de Wet IB 2001.
Mogelijke toekomstige ontwikkelingen zijn:
- Syntheserapport Bouwstenen voor een beter belastingstelsel.
Dit rapport omvat 169 beleidsopties die ten doel hebben om het verschil in
belastingdruk tussen werknemers, winstgenieters en gepensioneerden te verkleinen,
belastingonwijking aan te pakken en het belastingstelsel te vereenvoudigen.
- Rapport belastingen in maatschappelijk perspectief (bouwstenen voor een beter en
eenvoudiger belastingstelsel).
- Herziening box 3.
De Hoge Raad biedt belanghebbende in deze procedure zelf rechtsherstel door te
bepalen dat niet meer dan het werkelijk behaalde rendement in de heffing wordt
betrokken.
- Regeerakkoord kabinet-Rutte IV.
De Wet IB 2001 bevat in principe slechts materieel recht. Het formele recht, geldend bij de
heffing van rijksbelastingen is geregeld in de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR).
Behalve formeel recht bevat de AWR ook bepalingen van materieel recht.
Niet de wet, maar wel de uitvoering van de wet kan worden getoetst aan algemene beginselen
van behoorlijk bestuur.
Hoofdstuk 1. Algemene bepalingen
Voor binnenlands belatingplichtigen is het wereldinkomen belast, voor buitenlandse
belastingplichtigen worden slechts de inkomsten in de heffing betrokken voor zover deze uit
Nederland afkomstig zijn.
Op grond van art. 2.17 lid 2 Wet IB 2001 kunnen partners ervoor kiezen om de zogenoemde
gemeenschappelijke inkomensbestanddelen die in beginsel aan hen samen worden
toegerekend, naar believen aan ieder van hen toe te delen. Dat geldt ook voor de
rendementsgrondslag.
Binnen iedere box gelden eigen regels voor het bepalen van het belastbare inokmen, het
genietingsmoment en het tarief. Deze verschillen tussen de boxen nodigen uit tot het opzetten
van constructies. Box 1 bevat meerdere inkomenscategorieen.
,Tussen de boxen is geen onderlinge verliesverrekening mogelijk. Hierop bestaat een
uitzondering. In bepaalde gevallen kan een verlies uit aanmerkelijk belang dat resteert na het
beeindigen van een aanmerkelijkbelangpositie worden verrekend met de belasting over het
belastbare inkomen uit werk en woning, de zogeheten belastingkorting.
Zie schema boxenstructuur pagina 49.
Iedere box kent eigen regels voor het genietingsmoment van het inkomen.
- Box 1: moment waarop belastingplichtige de beschikking krijgt over het inkomen (art.
3.146 Wet IB 2001).
- Box 2.
• Reguliere voordelen zelfde als in box 1 (art. 4.43 Wet IB 2001).
• Vervreemdingsvoordelen worden genoten op het moment van vervreemding (art.
4.46 Wet IB 2001).
- Box 3: peildatum (art. 5.2 lid 1 Wet IB 2001).
Inkomensheffing = inkomstenbelasting + premie volksverzekeringen.
Art. 1.2 Wet IB 2001 verwijst naar het uniforme fiscale partnerbegrip. Peeters en De Troeyer
onderscheiden drie bouwstenen in de samenlevingsvormen van partners: een duurzaam
samenleven, een economische verwevenheid tussen partners en de affectieve component van
de relatie tussen deze partners.
Het uniforme fiscale partnerbegrip van art. 5a AWR:
- Gehuwden (art. 5a lid 1 onderdeel a AWR).
- Ongehuwd samenwonenden (art. 5a lid 1 onderdeel b AWR).
Met de introductie van objectief toetsbare criteria in art. 5a lid 4 AWR beoogt de wetgever het
begrip ‘duurzame relaties’ te objectiveren.
Art. 1.2 Wet IB 2001 impliceert dat bloedverwanten van de ene fiscale partner voor de heffing
van de IB worden beschouwd als aanverwanten van de andere partner. Voorts wordt een fiscale
partner van een bloedverwant van de ene partner voor de heffing van de IB aangemerkt als
aanverwant van de andere partner.
Verderop in art. 1.2 Wet IB 2001 staan enkele beperkingen met betrekking tot het partnerbegrip
IB. Voor stiefkinderen (aanverwanten) kan uitsluiting van fiscaal partnerschap alleen op verzoek
plaatsvinden, voor de kinderen (bloedvewanten) geschiedt uitsluiting automatisch.
De definitie van het begrip ‘levensverzekering’ is opgenomen in art. 1.6a Wet IB 2001 en geldt
voor de hele wet. Deze definitie is met name van belang voor de tbs-regelingen van art. 3.91 en
3.92 Wet IB 2001, de aftrek van lijfrentepremies in art. 3.124 Wet IB 2001 en het overgangsrecht
kapitaalverzekeringen eigen woning.
Art. 1.7 Wet IB 2001 bevat definities met betrekking tot de begrippen lijfrente (lid 1) en
pensieonregeling (lid 2).
Ook een buitenlandse pensioenregeling kan op grond van art. 1.7 lid 2 onderdeel c Wet IB 2001
worden geschaard onder het fiscale begrip ‘pensioenregeling’, waardoor de fiscale
consequenties daarvan ook gelden voor deze regeling van een andere mogendheid.
, 2.0.0, 2.0.1, 2.3.1 en 2.3.2
Hoofdstuk 2 heeft betrekking op de opbouw en structuur van de Wet IB 2001. Hoofdstuk 2 Wet
IB 2001 bevat in Afdeling 2.4 onder andere de regels voor toerekening van inkomens- en
vermogensbestanddelen aan de verschillende boxen en aan de verschillende bronnen binnen
de boxen. Afdeling 2.5 beschrijft het verzamelinkomen.
Hoofdstuk 2 Wet IB 2001, in het bijzonder afdeling 2, geeft de contouren aan van de
boxenstructuur. In de volgende hoofdstukken wordt deze pas uitgewerkt.
Zie schema boxenstructuur pagina’s 68 en 69.
Belastbaar inkomen uit werk en woning (box 1) = belastbare winst uit onderneming + belastbaar
loon + belastbaar resultaat uit overige werkzaamheden + belastbare periodieke uitkeringen en
verstrekkingen + belastbare inkomsten uit eigen woning – aftrek wegens geen of geringe
eigenwoningschuld – uitgaven voor inkomensvoorzieningen + negatieve uitgaven voor
inkomensvoorzieningen + negatieve persoonsgebonden aftrek – persoonsgebonden aftrek – te
verrekenen verliezen uit werk en woning.
Belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang (box 2) = reguliere voordelen uit aanmerkelijk
belang + vervreemdingsvoordelen uit aanmerkelijk belang – persoonsgebonden aftrek voor
zover mogelijk (verrekening in box 1 en daarna gaat box 3 voor) – te verrekenen verliezen uit
aanmerkelijk belang.
Belastbaar inkomen uit sparen en beleggen (box 3) = voordeel uit sparen en beleggen –
persoonsgebonden aftrek voor zover mogelijk (verrekening in box 1 gaat voor).
Karakteristieken van het boxensysteem zijn voorts dat er in beginsel geen verliesverrekening
tussen de boxen onderling mogelijk is en dat elke box zijn eigen tarief heeft.
De persoonsgebonden aftrek komt voorafgaand aan de berekening van de verschuldigde
belasting in mindering op het inkomen in elke inkomensbox; de volgorde van verrekening is box
1, box 3 en daarna box 2. De heffingskorting komt in mindering op de in totaal over de drie
boxen verschuldigde belasting (art. 2.7 Wet IB 2001).
Buitenlandse belastingplichtigen die geen kwalificerende buitenlandse belastingplichtige zijn in
de zin van art. 7.8 Wet IB 2001, komen in beginsel niet in aanmerking voor een heffingskorting.
De rekenkundige uitkomst van de tariefstoepassing over de belastbare grondslag, verminderd
met de heffingskortingen, wordt aangeduid als ‘de verschuldigde belasting’. Deze uitkomst hoeft
niet gelijk te zijn aan het bedrag van de op aanslag te betalen belasting. Dit heeft te maken met
eventuele voorheffingen en een voorkoming van dubbele belasting op uit het buitenland
afkomstige inkomensbestanddelen. De vermindering die voortvloeit uit de toepassing van een
regeling ter voorkoming van dubbele belasting wordt toegepast voordat de heffingskortingen in
mindering worden gebracht.
Bij vertrek naar het buitenland kan een conserverende aanslag worden opgelegd over
zogenoemd te conserveren inkomen, zie art. 2.8 en 2.9.
De tariefstructuur in verband met draagkracht:
- Objectieve draagkracht.
Week 1
0.0.0 t/m 0.0.7
De IB kan worden aangeduid als een bij wijze van aanslag geheven, directe belasting over het
‘inkomen’ van natuurlijke personen. De IB die een natuurlijke persoon is verschuldigd, is
opgebouwd uit drie elementen:
1. De belasting over het belastbare inkomen uit werk en woning.
2. De belasting over het belastbare inkomen uit aanmerkelijk belang; en
3. De belasting over het belastbare inkomen uit sparen en beleggen.
De grondslag van de inkomstenbelasting is het draagkrachtbeginsel. In de sociale betekenis gaat
het bij draagkracht om bevrediging van het rechtvaardigheidsgevoel. De maatstaf voor het
meten van draagkracht is het inkomen. Over het antwoord op de vraag wat inkomen precies is,
bestaan verschillende theorieen. In de wet IB 2001, en de daaraan voorafgaande wetgeving,
ontbreekt een duidelijke keuze voor en omschrijving van een inkomensbegrip.
De forfaitaire vaststelling van inkomen uit sparen en beleggen kan worden gebillijkt omdat het
systeem relatief eenvoudig is, een meer stabiele opbrengst oplevert voor de overheid en
effectief is tegen fiscale geindiceerde beleggingsproducten die onder de Wet IB 1964
bestonden. Box 3 maakt nieuwe anti-arbitragebepalingen nodig, waardoor de wetgeving
ingewikkeld wordt.
➔ Forfaitaire vermogensrendementsheffing van box 3 maakt een te grote inbreuk op het
draagkrachtbeginsel.
Sinds 1 januari 2017 geldt een weinig fundamentele herziening van box 3, het box 3 vermogen
wordt sinds die datum verdeeld in drie vermogensschijven. Per vermogensschijf geldt een ander
forfaitair rendement dat oploopt naarmate het vermogen hoger is.
In het kerstarrest is naar voren gekomen dat box 3 een inperking vormt van de vrije
beschikkingsmacht over vermogen die art. 1 Protocol 1 EVRM garandeert. Er wordt namelijk
een zware fiscale last verbonden aan de keuze van een belatingplichtige om zijn vermogen op
een spaarrekening te zetten in plaats van risicovol te beleggen.
➔ Ongelijke behandeling tussen belastingplichtigen.
In de Wet IB 2001 worden met name maatregelen aangetroffen die gericht zijn op het
bevorderen van economie, werkgelegenheid en milieukwaliteit.
Afwenteling is wanneer de ‘aangeslagene’ niet feitelijk de belasting draagt. Denk aan
loonbelasting.
Gelet op de draagkrachtgedachte ligt het in de rede dat de IB wordt geheven over het netto-
inkomen.
Door allerlei bepalingen wordt op voorhand geprobeerd te voorkomen dat belastingplichtigen
het voor hen fiscaal gunstige regime opzoeken. Denk aan terbeschikkingstellingsregeling.
,Vennootschapsbelasting wordt onder meer geheven over de winst van een BV of NV. Op grond
van het klassieke stelsel vond dubbele heffing plaats doordat de winst van een BV of NV na
uitdeling aan de aandeelhouder nogmaals met IB werd belast; in de regel op grond van het
regime voor de inkomsten uit vermogen van de Wet IB 1964.
De relatief zeldzame categorie natuurlijke personene bij wie de aandelen tot het
ondernemingsvermogen behoren wordt naar huidig recht nog steeds geconfronteerd met
onverkorete dubbele heffing van Vpb.
De vijf inkomenstheorieen zijn: verbruikstheorie, periodiciteitstheorie, bronnentheorie,
opbrengsttheorie en vermogensvergelijkingstheorie. De bronnentheorie was het uitgangspunt
voor de Wet IB 1964. De bronnentheorie ligt derhalve, afgezien van box 3, nog steeds ten
grondslag aan de Wet IB 2001.
Mogelijke toekomstige ontwikkelingen zijn:
- Syntheserapport Bouwstenen voor een beter belastingstelsel.
Dit rapport omvat 169 beleidsopties die ten doel hebben om het verschil in
belastingdruk tussen werknemers, winstgenieters en gepensioneerden te verkleinen,
belastingonwijking aan te pakken en het belastingstelsel te vereenvoudigen.
- Rapport belastingen in maatschappelijk perspectief (bouwstenen voor een beter en
eenvoudiger belastingstelsel).
- Herziening box 3.
De Hoge Raad biedt belanghebbende in deze procedure zelf rechtsherstel door te
bepalen dat niet meer dan het werkelijk behaalde rendement in de heffing wordt
betrokken.
- Regeerakkoord kabinet-Rutte IV.
De Wet IB 2001 bevat in principe slechts materieel recht. Het formele recht, geldend bij de
heffing van rijksbelastingen is geregeld in de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR).
Behalve formeel recht bevat de AWR ook bepalingen van materieel recht.
Niet de wet, maar wel de uitvoering van de wet kan worden getoetst aan algemene beginselen
van behoorlijk bestuur.
Hoofdstuk 1. Algemene bepalingen
Voor binnenlands belatingplichtigen is het wereldinkomen belast, voor buitenlandse
belastingplichtigen worden slechts de inkomsten in de heffing betrokken voor zover deze uit
Nederland afkomstig zijn.
Op grond van art. 2.17 lid 2 Wet IB 2001 kunnen partners ervoor kiezen om de zogenoemde
gemeenschappelijke inkomensbestanddelen die in beginsel aan hen samen worden
toegerekend, naar believen aan ieder van hen toe te delen. Dat geldt ook voor de
rendementsgrondslag.
Binnen iedere box gelden eigen regels voor het bepalen van het belastbare inokmen, het
genietingsmoment en het tarief. Deze verschillen tussen de boxen nodigen uit tot het opzetten
van constructies. Box 1 bevat meerdere inkomenscategorieen.
,Tussen de boxen is geen onderlinge verliesverrekening mogelijk. Hierop bestaat een
uitzondering. In bepaalde gevallen kan een verlies uit aanmerkelijk belang dat resteert na het
beeindigen van een aanmerkelijkbelangpositie worden verrekend met de belasting over het
belastbare inkomen uit werk en woning, de zogeheten belastingkorting.
Zie schema boxenstructuur pagina 49.
Iedere box kent eigen regels voor het genietingsmoment van het inkomen.
- Box 1: moment waarop belastingplichtige de beschikking krijgt over het inkomen (art.
3.146 Wet IB 2001).
- Box 2.
• Reguliere voordelen zelfde als in box 1 (art. 4.43 Wet IB 2001).
• Vervreemdingsvoordelen worden genoten op het moment van vervreemding (art.
4.46 Wet IB 2001).
- Box 3: peildatum (art. 5.2 lid 1 Wet IB 2001).
Inkomensheffing = inkomstenbelasting + premie volksverzekeringen.
Art. 1.2 Wet IB 2001 verwijst naar het uniforme fiscale partnerbegrip. Peeters en De Troeyer
onderscheiden drie bouwstenen in de samenlevingsvormen van partners: een duurzaam
samenleven, een economische verwevenheid tussen partners en de affectieve component van
de relatie tussen deze partners.
Het uniforme fiscale partnerbegrip van art. 5a AWR:
- Gehuwden (art. 5a lid 1 onderdeel a AWR).
- Ongehuwd samenwonenden (art. 5a lid 1 onderdeel b AWR).
Met de introductie van objectief toetsbare criteria in art. 5a lid 4 AWR beoogt de wetgever het
begrip ‘duurzame relaties’ te objectiveren.
Art. 1.2 Wet IB 2001 impliceert dat bloedverwanten van de ene fiscale partner voor de heffing
van de IB worden beschouwd als aanverwanten van de andere partner. Voorts wordt een fiscale
partner van een bloedverwant van de ene partner voor de heffing van de IB aangemerkt als
aanverwant van de andere partner.
Verderop in art. 1.2 Wet IB 2001 staan enkele beperkingen met betrekking tot het partnerbegrip
IB. Voor stiefkinderen (aanverwanten) kan uitsluiting van fiscaal partnerschap alleen op verzoek
plaatsvinden, voor de kinderen (bloedvewanten) geschiedt uitsluiting automatisch.
De definitie van het begrip ‘levensverzekering’ is opgenomen in art. 1.6a Wet IB 2001 en geldt
voor de hele wet. Deze definitie is met name van belang voor de tbs-regelingen van art. 3.91 en
3.92 Wet IB 2001, de aftrek van lijfrentepremies in art. 3.124 Wet IB 2001 en het overgangsrecht
kapitaalverzekeringen eigen woning.
Art. 1.7 Wet IB 2001 bevat definities met betrekking tot de begrippen lijfrente (lid 1) en
pensieonregeling (lid 2).
Ook een buitenlandse pensioenregeling kan op grond van art. 1.7 lid 2 onderdeel c Wet IB 2001
worden geschaard onder het fiscale begrip ‘pensioenregeling’, waardoor de fiscale
consequenties daarvan ook gelden voor deze regeling van een andere mogendheid.
, 2.0.0, 2.0.1, 2.3.1 en 2.3.2
Hoofdstuk 2 heeft betrekking op de opbouw en structuur van de Wet IB 2001. Hoofdstuk 2 Wet
IB 2001 bevat in Afdeling 2.4 onder andere de regels voor toerekening van inkomens- en
vermogensbestanddelen aan de verschillende boxen en aan de verschillende bronnen binnen
de boxen. Afdeling 2.5 beschrijft het verzamelinkomen.
Hoofdstuk 2 Wet IB 2001, in het bijzonder afdeling 2, geeft de contouren aan van de
boxenstructuur. In de volgende hoofdstukken wordt deze pas uitgewerkt.
Zie schema boxenstructuur pagina’s 68 en 69.
Belastbaar inkomen uit werk en woning (box 1) = belastbare winst uit onderneming + belastbaar
loon + belastbaar resultaat uit overige werkzaamheden + belastbare periodieke uitkeringen en
verstrekkingen + belastbare inkomsten uit eigen woning – aftrek wegens geen of geringe
eigenwoningschuld – uitgaven voor inkomensvoorzieningen + negatieve uitgaven voor
inkomensvoorzieningen + negatieve persoonsgebonden aftrek – persoonsgebonden aftrek – te
verrekenen verliezen uit werk en woning.
Belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang (box 2) = reguliere voordelen uit aanmerkelijk
belang + vervreemdingsvoordelen uit aanmerkelijk belang – persoonsgebonden aftrek voor
zover mogelijk (verrekening in box 1 en daarna gaat box 3 voor) – te verrekenen verliezen uit
aanmerkelijk belang.
Belastbaar inkomen uit sparen en beleggen (box 3) = voordeel uit sparen en beleggen –
persoonsgebonden aftrek voor zover mogelijk (verrekening in box 1 gaat voor).
Karakteristieken van het boxensysteem zijn voorts dat er in beginsel geen verliesverrekening
tussen de boxen onderling mogelijk is en dat elke box zijn eigen tarief heeft.
De persoonsgebonden aftrek komt voorafgaand aan de berekening van de verschuldigde
belasting in mindering op het inkomen in elke inkomensbox; de volgorde van verrekening is box
1, box 3 en daarna box 2. De heffingskorting komt in mindering op de in totaal over de drie
boxen verschuldigde belasting (art. 2.7 Wet IB 2001).
Buitenlandse belastingplichtigen die geen kwalificerende buitenlandse belastingplichtige zijn in
de zin van art. 7.8 Wet IB 2001, komen in beginsel niet in aanmerking voor een heffingskorting.
De rekenkundige uitkomst van de tariefstoepassing over de belastbare grondslag, verminderd
met de heffingskortingen, wordt aangeduid als ‘de verschuldigde belasting’. Deze uitkomst hoeft
niet gelijk te zijn aan het bedrag van de op aanslag te betalen belasting. Dit heeft te maken met
eventuele voorheffingen en een voorkoming van dubbele belasting op uit het buitenland
afkomstige inkomensbestanddelen. De vermindering die voortvloeit uit de toepassing van een
regeling ter voorkoming van dubbele belasting wordt toegepast voordat de heffingskortingen in
mindering worden gebracht.
Bij vertrek naar het buitenland kan een conserverende aanslag worden opgelegd over
zogenoemd te conserveren inkomen, zie art. 2.8 en 2.9.
De tariefstructuur in verband met draagkracht:
- Objectieve draagkracht.
