Kennismaking met het bestuursrecht
Bestuursrecht – hoofdstuk 1
Wanneer het gaat om het uitvoeren van bestuurstaken, wordt de term openbaar bestuur gebruikt.
Het openbaar bestuur treedt in verschillende hoedanigheden en op verschillende manieren op en
behartigt daarbij het algemeen belang.
Het bestuursrecht bevat regels, ook wel rechtsnormen genoemd, met betrekking tot:
- De organisatie van het openbaar bestuur
- Verlening van bestuursbevoegdheden
- Normen voor het gebruik van bestuursbevoegdheden.
- Rechtsnormen voor burgers en regels voor de handhaving ervan.
- Rechtsbescherming van de burger tegen het openbaar bestuur.
Legaliteitsbeginsel en specialiteitsbeginsel
Het openbaar bestuur mag alleen als openbaar bestuur optreden als dit is vastgelegd in een wet.
Deze zogenoemde wetmatigheid van het bestuur wordt het legaliteitsbeginsel genoemd. Dit wordt
ook wel anders gezegd: ‘het openbaar bestuur mag alleen inbreuk maken op de rechten en vrijheden
van een burger als de wet dit toestaat.’
Het openbaar bestuur mag in de gevallen waarvoor de wet of regeling is vastgesteld alleen het
specifieke belang behartigen waarop die wet of regeling zich richt -> specialiteitsbeginsel.
Voor het bestuursrecht zijn 3 rechtsbronnen van belang:
1. Wet- en regelgeving en verdragen
2. Jurisprudentie
3. Ongeschreven recht, met name enkele algemene beginselen van behoorlijk bestuur
Het openbaar bestuur is verdeeld in verschillende lagen die elk op hun beurt bestuursrechtelijke
regels kunnen vaststellen. Dit heet het hiërarchisch normenstelsel. Daarbij mag een lagere regeling
niet in strijd zijn met een hogere. Hierbij het bestuursrechtelijke normenstelsel, in de rechter kolom is
aangegeven door wie de regeling of norm is vastgesteld:
Verdrag Staat der Nederlanden
Wet- en regelgeving:
EU-verordening en EU-richtlijn Europees Parlement/Raad/Commissie
Grondwet Formele wetgever
Wet in formele zin Formele wetgever
Algemene maatregel van het bestuur Regering
(AMvB)/Koninklijk Besluit
Ministeriele regeling Minister
Provinciale verordening Provinciale staten
Gemeentelijke Gemeenteraad/waterschapsbestuur
verordening/waterschapsverordening
,Verdragen, beleidsregels en vergunningvoorschriften behoren niet tot de wet- en regelgeving.
Verdragen, EU-vordering, en EU-richtlijnen:
Belangrijke verdragen zijn: EVRM, EU-verdrag, en de EU-verdragswerking. De verdragen en Europese
verordeningen hebben directe werking in Nederland, dit betekent dat Nederlandse burgers zich
direct kunnen beroepen op dergelijke bepalingen. Europese richtlijnen zijn gericht tot lidstaten en
hebben in beginsel geen rechtstreekse werking.
Grondwet, wet in formele zin en AMvB:
De Grondwet bevat, afgezien van de grondrechten, weinig regels voor burgers. De Grondwet is de
hoogste wet in formele zin, die is vastgesteld door de formele wetgever. Een Algemene Maatregel van
Bestuur (AMvB) is van lagere orde. Deze bevatten algemeen verbindende voorschriften voor burgers
en overheden.
Verordening/richtlijn:
Ministeriële regelingen bevatten ook algemeen verbindende voorschriften voor burgers en kunnen
ook bevoegdheden toekennen aan bestuursorganen. De regels in provinciale verordeningen gelden
alleen voor het grondgebied van de provincie. De regels van de gemeentelijke verordening gelden
alleen binnen de gemeentegrenzen. Waterschap verordeningen zijn van toepassing op het
grondgebied van het waterschap. Een Algemene Plaatselijke Verordening (APV) is een gemeentelijke
verordening met normen die voor iedereen in die gemeente gelden.
Beleidsregels en vergunningsvoorschriften:
Naast het hiërarchische normenstelsel hierboven kunnen in alle lagen van het openbaar bestuur ook
nog beleidsregels en vergunningsvoorschriften worden vastgesteld. Beleidsregels zijn eigen richtlijnen
voor het openbaar bestuur en gelden alleen voor het orgaan van het openbaar bestuur dat ze heeft
vastgesteld of waarvoor zijn ze bedoeld. Vergunningvoorschriften zijn normen die gelden in het
individuele geval, namelijk voor degene aan wie de vergunning is verleend.
Hiernaast heb je ook nog een geleden normstelling, hiermee wordt bedoeld dat normen voor een
bepaald geval worden bepaald door normen in verschillende regelingen.
Algemeen en bijzonder bestuursrecht
Het algemene bestuursrecht bevat regels die op alle terreinen van het bestuurlijk optreden van
toepassing zijn. Dit zijn bijv. regels voor de toekenning van bestuursbevoegdheden aan
bestuursorganen. Het bijzonder bestuursrecht bevat regels die speciaal zijn opgesteld voor de
bijzondere gebieden waarop het openbaar bestuur actief is. Het kan daarbij gaan om ordenende
overheidstaken zoals politie, defensie en milieubeheer.
,De Algemene wet bestuursrecht (Awb)
In de Awb zijn algemene regels opgenomen die van toepassing zijn op het hele bestuursrecht. Doel:
- Bevorderen van eenheid.
- De vereenvoudiging van bestuursrechtelijke wetgeving.
- Het opnemen in de wet van ontwikkelingen in de bestuursrechtelijke rechtspraak.
- Het treffen van algemene voorzieningen voor onderwerpen die niet per se in een bijzonder
wet moeten.
De Awb is een aanbouwwet die in 4 fasen (tranches) tot stand is gekomen door er steeds meer
inhoudelijke onderdelen aan toe te voegen. Een onderwerp dat niet in de Awb is geregeld, is de
openbaarheid van bestuur. Hiervoor geldt de Wet openbaarheid van bestuur.
De gelaagde structuur in de Awb is te zien, doordat de wet is opgebouwd uit verschillende lagen,
beginnend met algemene bepalingen en daarna bepalingen met de meer bijzondere gevallen.
De regels van het algemeen bestuursrecht zijn in beginsel steeds van toepassing op die van het
bijzonder bestuursrecht. Hoewel, het bijzonder bestuursrecht kan afwijken van de algemene regels in
de Awb. Indien de regel in de bijzondere wet afwijkt van die in de Awb, dan gaat de regel in de
bijzondere wet voor, tenzij de afwijking onnodig is.
, Spelers in het veld van het bestuursrecht
Bestuursrecht – hoofdstuk 2
Het openbaar bestuur bestaat uit overheidsorganisaties en uit organisaties of personen met
overheidstaken die niet tot de overheid behoren.
Overheidsorganisaties
Er zijn 2 soorten overheidsorganisaties: openbare lichamen en publiekrechtelijke vormgegeven
zelfstandige bestuursorganen.
1. Openbare lichamen:
De Nederlandse rechtstaat is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Dat wil zeggen dat de centrale
overheid een deel van haar taken zelf uitvoert (centraal) en een ander deel heeft overgedragen aan
lagere overheden (decentraal). Deze overheidsorganisaties heten openbare lichamen.
In de Grondwet worden vier openbare lichamen genoemd: (1) de staat, (2) de provincies, (3) de
gemeenten, en (4) de waterschappen. Deze openbare lichamen vormen het openbaar bestuur voor
het grondgebied (territorium) of taakgebied (functie) waarvoor zij zijn ingesteld. Zij worden
territoriale of functionele openbare lichamen genoemd.
Alle openbare lichamen worden ingesteld door de Grondwet of een bijzondere wet. Het BW kent aan
openbare lichamen rechtspersoonlijkheid toe, ze kunnen dus feitelijke handelingen en
rechtshandelingen verrichten.
Openbare lichamen zijn dus publiekrechtelijke rechtspersonen met organen die zelfstandig
(rechts)handelingen kunnen verrichten. Hieronder staat een tabel over de openbare lichamen en hun
organen. De rechtspersoon (openbare lichaam bijv.) kan rechtshandelingen niet zelf verrichten, maar
doet dat door middel van zijn organen. Een orgaan is een persoon of groep personen die een
zelfstandig onderdeel vormt van de rechtspersoon.
Openbaar Staat Provincie Gemeente Waterschap Overige
lichaam
Regering of kroon Provinciale Gemeenteraad Algemeen Algemeen
Staten (PS) bestuur bestuur
Organen Ministerraad Gedeputeerde College van Dagelijks Dagelijks
Staten (GS) Burgemeesters bestuur bestuur
en
Wethouders
(B&W)
Minister(s) Commissaris Burgemeester Voorzitter Voorzitter
van de koning
(CdK)
Staatssecretaris(sen)
BES-eilanden: Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (vroegere koloniën van Nederland en vormen nu een
soort gemeenten buiten Nederland in de vorm van openbare lichamen. In plaats van een
Bestuursrecht – hoofdstuk 1
Wanneer het gaat om het uitvoeren van bestuurstaken, wordt de term openbaar bestuur gebruikt.
Het openbaar bestuur treedt in verschillende hoedanigheden en op verschillende manieren op en
behartigt daarbij het algemeen belang.
Het bestuursrecht bevat regels, ook wel rechtsnormen genoemd, met betrekking tot:
- De organisatie van het openbaar bestuur
- Verlening van bestuursbevoegdheden
- Normen voor het gebruik van bestuursbevoegdheden.
- Rechtsnormen voor burgers en regels voor de handhaving ervan.
- Rechtsbescherming van de burger tegen het openbaar bestuur.
Legaliteitsbeginsel en specialiteitsbeginsel
Het openbaar bestuur mag alleen als openbaar bestuur optreden als dit is vastgelegd in een wet.
Deze zogenoemde wetmatigheid van het bestuur wordt het legaliteitsbeginsel genoemd. Dit wordt
ook wel anders gezegd: ‘het openbaar bestuur mag alleen inbreuk maken op de rechten en vrijheden
van een burger als de wet dit toestaat.’
Het openbaar bestuur mag in de gevallen waarvoor de wet of regeling is vastgesteld alleen het
specifieke belang behartigen waarop die wet of regeling zich richt -> specialiteitsbeginsel.
Voor het bestuursrecht zijn 3 rechtsbronnen van belang:
1. Wet- en regelgeving en verdragen
2. Jurisprudentie
3. Ongeschreven recht, met name enkele algemene beginselen van behoorlijk bestuur
Het openbaar bestuur is verdeeld in verschillende lagen die elk op hun beurt bestuursrechtelijke
regels kunnen vaststellen. Dit heet het hiërarchisch normenstelsel. Daarbij mag een lagere regeling
niet in strijd zijn met een hogere. Hierbij het bestuursrechtelijke normenstelsel, in de rechter kolom is
aangegeven door wie de regeling of norm is vastgesteld:
Verdrag Staat der Nederlanden
Wet- en regelgeving:
EU-verordening en EU-richtlijn Europees Parlement/Raad/Commissie
Grondwet Formele wetgever
Wet in formele zin Formele wetgever
Algemene maatregel van het bestuur Regering
(AMvB)/Koninklijk Besluit
Ministeriele regeling Minister
Provinciale verordening Provinciale staten
Gemeentelijke Gemeenteraad/waterschapsbestuur
verordening/waterschapsverordening
,Verdragen, beleidsregels en vergunningvoorschriften behoren niet tot de wet- en regelgeving.
Verdragen, EU-vordering, en EU-richtlijnen:
Belangrijke verdragen zijn: EVRM, EU-verdrag, en de EU-verdragswerking. De verdragen en Europese
verordeningen hebben directe werking in Nederland, dit betekent dat Nederlandse burgers zich
direct kunnen beroepen op dergelijke bepalingen. Europese richtlijnen zijn gericht tot lidstaten en
hebben in beginsel geen rechtstreekse werking.
Grondwet, wet in formele zin en AMvB:
De Grondwet bevat, afgezien van de grondrechten, weinig regels voor burgers. De Grondwet is de
hoogste wet in formele zin, die is vastgesteld door de formele wetgever. Een Algemene Maatregel van
Bestuur (AMvB) is van lagere orde. Deze bevatten algemeen verbindende voorschriften voor burgers
en overheden.
Verordening/richtlijn:
Ministeriële regelingen bevatten ook algemeen verbindende voorschriften voor burgers en kunnen
ook bevoegdheden toekennen aan bestuursorganen. De regels in provinciale verordeningen gelden
alleen voor het grondgebied van de provincie. De regels van de gemeentelijke verordening gelden
alleen binnen de gemeentegrenzen. Waterschap verordeningen zijn van toepassing op het
grondgebied van het waterschap. Een Algemene Plaatselijke Verordening (APV) is een gemeentelijke
verordening met normen die voor iedereen in die gemeente gelden.
Beleidsregels en vergunningsvoorschriften:
Naast het hiërarchische normenstelsel hierboven kunnen in alle lagen van het openbaar bestuur ook
nog beleidsregels en vergunningsvoorschriften worden vastgesteld. Beleidsregels zijn eigen richtlijnen
voor het openbaar bestuur en gelden alleen voor het orgaan van het openbaar bestuur dat ze heeft
vastgesteld of waarvoor zijn ze bedoeld. Vergunningvoorschriften zijn normen die gelden in het
individuele geval, namelijk voor degene aan wie de vergunning is verleend.
Hiernaast heb je ook nog een geleden normstelling, hiermee wordt bedoeld dat normen voor een
bepaald geval worden bepaald door normen in verschillende regelingen.
Algemeen en bijzonder bestuursrecht
Het algemene bestuursrecht bevat regels die op alle terreinen van het bestuurlijk optreden van
toepassing zijn. Dit zijn bijv. regels voor de toekenning van bestuursbevoegdheden aan
bestuursorganen. Het bijzonder bestuursrecht bevat regels die speciaal zijn opgesteld voor de
bijzondere gebieden waarop het openbaar bestuur actief is. Het kan daarbij gaan om ordenende
overheidstaken zoals politie, defensie en milieubeheer.
,De Algemene wet bestuursrecht (Awb)
In de Awb zijn algemene regels opgenomen die van toepassing zijn op het hele bestuursrecht. Doel:
- Bevorderen van eenheid.
- De vereenvoudiging van bestuursrechtelijke wetgeving.
- Het opnemen in de wet van ontwikkelingen in de bestuursrechtelijke rechtspraak.
- Het treffen van algemene voorzieningen voor onderwerpen die niet per se in een bijzonder
wet moeten.
De Awb is een aanbouwwet die in 4 fasen (tranches) tot stand is gekomen door er steeds meer
inhoudelijke onderdelen aan toe te voegen. Een onderwerp dat niet in de Awb is geregeld, is de
openbaarheid van bestuur. Hiervoor geldt de Wet openbaarheid van bestuur.
De gelaagde structuur in de Awb is te zien, doordat de wet is opgebouwd uit verschillende lagen,
beginnend met algemene bepalingen en daarna bepalingen met de meer bijzondere gevallen.
De regels van het algemeen bestuursrecht zijn in beginsel steeds van toepassing op die van het
bijzonder bestuursrecht. Hoewel, het bijzonder bestuursrecht kan afwijken van de algemene regels in
de Awb. Indien de regel in de bijzondere wet afwijkt van die in de Awb, dan gaat de regel in de
bijzondere wet voor, tenzij de afwijking onnodig is.
, Spelers in het veld van het bestuursrecht
Bestuursrecht – hoofdstuk 2
Het openbaar bestuur bestaat uit overheidsorganisaties en uit organisaties of personen met
overheidstaken die niet tot de overheid behoren.
Overheidsorganisaties
Er zijn 2 soorten overheidsorganisaties: openbare lichamen en publiekrechtelijke vormgegeven
zelfstandige bestuursorganen.
1. Openbare lichamen:
De Nederlandse rechtstaat is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Dat wil zeggen dat de centrale
overheid een deel van haar taken zelf uitvoert (centraal) en een ander deel heeft overgedragen aan
lagere overheden (decentraal). Deze overheidsorganisaties heten openbare lichamen.
In de Grondwet worden vier openbare lichamen genoemd: (1) de staat, (2) de provincies, (3) de
gemeenten, en (4) de waterschappen. Deze openbare lichamen vormen het openbaar bestuur voor
het grondgebied (territorium) of taakgebied (functie) waarvoor zij zijn ingesteld. Zij worden
territoriale of functionele openbare lichamen genoemd.
Alle openbare lichamen worden ingesteld door de Grondwet of een bijzondere wet. Het BW kent aan
openbare lichamen rechtspersoonlijkheid toe, ze kunnen dus feitelijke handelingen en
rechtshandelingen verrichten.
Openbare lichamen zijn dus publiekrechtelijke rechtspersonen met organen die zelfstandig
(rechts)handelingen kunnen verrichten. Hieronder staat een tabel over de openbare lichamen en hun
organen. De rechtspersoon (openbare lichaam bijv.) kan rechtshandelingen niet zelf verrichten, maar
doet dat door middel van zijn organen. Een orgaan is een persoon of groep personen die een
zelfstandig onderdeel vormt van de rechtspersoon.
Openbaar Staat Provincie Gemeente Waterschap Overige
lichaam
Regering of kroon Provinciale Gemeenteraad Algemeen Algemeen
Staten (PS) bestuur bestuur
Organen Ministerraad Gedeputeerde College van Dagelijks Dagelijks
Staten (GS) Burgemeesters bestuur bestuur
en
Wethouders
(B&W)
Minister(s) Commissaris Burgemeester Voorzitter Voorzitter
van de koning
(CdK)
Staatssecretaris(sen)
BES-eilanden: Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (vroegere koloniën van Nederland en vormen nu een
soort gemeenten buiten Nederland in de vorm van openbare lichamen. In plaats van een
