Hoofdstuk 16: Het spijsverteringsstelsel
Een inleiding tot het spijsverteringsstelsel
Alle levende wezens moeten voedingsstoffen uit hun omgeving opnemen om in leven te kunnen
blijven. Deze stoffen worden als grondstof gebruikt voor de synthese van belangrijke verbindingen
(anabolisme) of worden afgebroken om de energie te leveren die cellen nodig hebben om te kunnen
blijven functioneren (katabolisme).
16.1 Het spijsverteringskanaal en de bijbehorende organen verrichten verschillende functies ten
behoeve van de omzetting van voedingsmiddelen
Het spijsverteringsstelsel bestaat uit een gespierde buis, het spijsverteringskanaal en uit accessoire
organen, zoals de gebitselementen, de tong, de speekselklieren, de galblaas, de lever en de pancreas.
De belangrijkste onderdelen van het spijsverteringskanaal (gastro-intestinale kanaal) zijn:
- Mondholte/gebitselementen/tong: mechanische bewerking, bevochtiging en mengen met
speeksel;
- Farynx: spieren stuwen het voedsel de oesophagus (slokdarm);
- Oesophagus (slokdarm): vervoer van voedsel naar de maag;
- Maag: chemische afbraak van stoffen door zuur en enzymen & mechanische bewerking via
spiercontracties;
- Dunne darm: enzymatische vertering en opname van water, organische substraten,
vitaminen en ionen;
- Dikke darm: onttrekking van water en indikken van onverteerbare materialen in
voorbereiding op verwijdering. Hierna eindigt het bij het rectum en de anus.
,16.1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel
De spijsvertering bestaat uit zes samenhangende processen:
1. Ingestie ( = het nuttigen van voedsel en het drinken van vloeistoffen) vindt plaats wanneer
voedsel via de mond het spijsverteringskanaal binnenkomt.
2. Mechanische verwerking is de fysieke bewerking van vast voedsel, eerst door de tong en de
gebitselementen en daarna door de knedende en mengende bewegingen van het
spijsverteringskanaal. Dankzij mechanische verwerking kan het voedsel gemakkelijk door het
spijsverteringskanaal worden voortbewogen en wordt de oppervlakte van het voedsel
vergroot. Daardoor kan het voedsel makkelijker door enzymen worden afgebroken.
3. Onder vertering wordt de chemische afbraak van voedsel verstaan; hierbij wordt het voedsel
afgebroken tot kleine organische bouwstoffen die door het dekweefsel van het
spijsverteringskanaal kunnen worden opgenomen.
4. Secretie is de afgifte van water, zuren, enzymen en buffers door het epitheel van het
spijsverteringskanaal en door de accessoire organen.
5. Opname is de verplaatsing van kleine organische moleculen, elektrolyten, vitaminen en
water door het dekweefsel van het verteringskanaal naar de interstitiële vloeistof rond het
spijsverteringskanaal.
6. Uitscheiding is de verwijdering van afvalstoffen uit de lichaamsvloeistoffen. Binnen het
spijsverteringskanaal worden deze afvalstoffen ingedikt en in de vorm van ontlasting (feces)
via de defecatie ( = het via de anus laten gaan van ontlasting) uit het lichaam verwijderd.
De bekleding van het spijsverteringskanaal speelt ook een rol bij de afweer: deze beschermt
omringende weefsels tegen de slijtage die zou kunnen optreden als gevolg van zuren en enzymen
van het spijsverteringskanaal en beschermt deze weefsels tegen bacteriën, die met het voedsel
worden ingeslikt of in het spijsverteringskanaal verblijven. Het darmepitheel en de klierproducten
daarvan vormen de niet-specifieke afweer tegen deze bacteriën; alle bacteriën die de onderliggende
weefsels bereiken, worden door macrofagen en andere cellen van het immuunsysteem aangevallen.
16.1.2 Histologische organisatie van het spijsverteringskanaal
Het spijsverteringskanaal bestaat uit vier grote lagen: de mucosa, de submucosa, de muscularis
externa en de serosa.
1. De mucosa of binnenbekleding van het spijsverteringskanaal is een voorbeeld van een
slijmvlies. Deze bestaat uit een slijmvlies (een buitenste laag van dekweefsel die door
klierproducten wordt bevochtigd) en een onderliggende laag van los bindweefsel, de lamina
propria. Langs het grootste deel van het spijsverteringskanaal ligt de mucosa in plooien (plica
circularis = darmplooi), waardoor er een groter oppervlak beschikbaar is voor de opname van
voedingsstoffen en waardoor de darm na een grote maaltijd kan uitzetten. In de dunne darm
vormt de mucosa vingervormige uitstulpingen, de zogenoemde darmvlokken of villi,
waardoor het oppervlak voor opname nog verder wordt vergroot.
De mondholte, farynx, oesophagus en anus, waar de mechanische belasting groter is, zijn
met gelaagd plaveiselepitheel bekleed. Het overige deel van het spijsverteringskanaal is met
een enkelvoudig cilinderepitheel bekleed, dat vaak verschillende typen kliercellen bevat.
In de meeste delen van het spijsverteringskanaal bevat het buitenste gedeelte van de
mucosa een smalle strook glad spierweefsel en elastische vezels. Door contracties van deze
laag, de muscularis mucosa, worden de darmplooien en -vlokken bewogen.
, 2. De submucosa is een tweede laag van los bindweefsel die onmiddellijk onder de muscularis
mucosa ligt. Deze laag bevat niet alleen grote bloedvaten en lymfevaten, maar ook een
netwerk van zenuwvezels, sensibele neuronen en parasympathische motorische neuronen.
Dit zenuwweefsel, de meissnerplexus, is betrokken bij het reguleren en coördineren van
samentrekkingen van het gladde spierweefsel en bij het reguleren van de klierproductie van
de spijsverteringsklieren.
3. De muscularis externa is een laag van gladde spiercellen die verdeeld is in de binnenste laag
van kringspieren en een buitenste laag van lengtespieren. Door contracties van deze lagen in
verschillende combinaties worden stoffen gemengd en door het spijsverteringskanaal
voortgestuwd. Beide werkingen worden gereguleerd door de plexus myentericus, die tussen
de kringspieren en de lengtespieren inligt. Door parasympathische prikkeling wordt de
spiertonus en -activiteit verhoogd, terwijl deze spieren door sympathische prikkeling worden
geremd, waardoor ze zich ontspannen.
4. De serosa, een sereus membraan, bekleed de muscularis externa langs het grootste deel van
het spijsverteringskanaal in de buikholte. Dit viscerale peritoneum loopt door in het pariëtale
peritoneum, dat het binnenste oppervlak van de lichaamswand bekleedt.
In sommige gebieden in de buikholte zijn delen van het spijsverteringskanaal opgehangen
aan mesenteria, dubbele lagen sereuze membraan die uit het pariëtale peritoneum en het
viscerale peritoneum bestaan. Het losse bindweefsel dat tussen de dekweefseloppervlakken
van de mesenteria ligt, biedt een plaats voor de bloedvaten, zenuwen en lymfevaten die met
het spijsverteringskanaal zijn verbonden.
De mesenteria houden de aangehechte organen op hun plaats en voorkomen dat de darmen
tijdens de bewegingen van de spijsvertering, of bij plotselinge veranderingen van de
lichaamshouding in de war raken.
Er ligt geen serosa over de muscularis externa van de mondholte, farynx, oesophagus en
endeldarm. In plaats daarvan is de muscularis externa omgeven door een dicht netwerk van
collagene vezels waarmee deze delen van het spijsverteringskanaal stevig aan aangrenzende
structuren zijn bevestigd. Deze vezelige buitenlaag wordt een adventitia genoemd.
Een inleiding tot het spijsverteringsstelsel
Alle levende wezens moeten voedingsstoffen uit hun omgeving opnemen om in leven te kunnen
blijven. Deze stoffen worden als grondstof gebruikt voor de synthese van belangrijke verbindingen
(anabolisme) of worden afgebroken om de energie te leveren die cellen nodig hebben om te kunnen
blijven functioneren (katabolisme).
16.1 Het spijsverteringskanaal en de bijbehorende organen verrichten verschillende functies ten
behoeve van de omzetting van voedingsmiddelen
Het spijsverteringsstelsel bestaat uit een gespierde buis, het spijsverteringskanaal en uit accessoire
organen, zoals de gebitselementen, de tong, de speekselklieren, de galblaas, de lever en de pancreas.
De belangrijkste onderdelen van het spijsverteringskanaal (gastro-intestinale kanaal) zijn:
- Mondholte/gebitselementen/tong: mechanische bewerking, bevochtiging en mengen met
speeksel;
- Farynx: spieren stuwen het voedsel de oesophagus (slokdarm);
- Oesophagus (slokdarm): vervoer van voedsel naar de maag;
- Maag: chemische afbraak van stoffen door zuur en enzymen & mechanische bewerking via
spiercontracties;
- Dunne darm: enzymatische vertering en opname van water, organische substraten,
vitaminen en ionen;
- Dikke darm: onttrekking van water en indikken van onverteerbare materialen in
voorbereiding op verwijdering. Hierna eindigt het bij het rectum en de anus.
,16.1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel
De spijsvertering bestaat uit zes samenhangende processen:
1. Ingestie ( = het nuttigen van voedsel en het drinken van vloeistoffen) vindt plaats wanneer
voedsel via de mond het spijsverteringskanaal binnenkomt.
2. Mechanische verwerking is de fysieke bewerking van vast voedsel, eerst door de tong en de
gebitselementen en daarna door de knedende en mengende bewegingen van het
spijsverteringskanaal. Dankzij mechanische verwerking kan het voedsel gemakkelijk door het
spijsverteringskanaal worden voortbewogen en wordt de oppervlakte van het voedsel
vergroot. Daardoor kan het voedsel makkelijker door enzymen worden afgebroken.
3. Onder vertering wordt de chemische afbraak van voedsel verstaan; hierbij wordt het voedsel
afgebroken tot kleine organische bouwstoffen die door het dekweefsel van het
spijsverteringskanaal kunnen worden opgenomen.
4. Secretie is de afgifte van water, zuren, enzymen en buffers door het epitheel van het
spijsverteringskanaal en door de accessoire organen.
5. Opname is de verplaatsing van kleine organische moleculen, elektrolyten, vitaminen en
water door het dekweefsel van het verteringskanaal naar de interstitiële vloeistof rond het
spijsverteringskanaal.
6. Uitscheiding is de verwijdering van afvalstoffen uit de lichaamsvloeistoffen. Binnen het
spijsverteringskanaal worden deze afvalstoffen ingedikt en in de vorm van ontlasting (feces)
via de defecatie ( = het via de anus laten gaan van ontlasting) uit het lichaam verwijderd.
De bekleding van het spijsverteringskanaal speelt ook een rol bij de afweer: deze beschermt
omringende weefsels tegen de slijtage die zou kunnen optreden als gevolg van zuren en enzymen
van het spijsverteringskanaal en beschermt deze weefsels tegen bacteriën, die met het voedsel
worden ingeslikt of in het spijsverteringskanaal verblijven. Het darmepitheel en de klierproducten
daarvan vormen de niet-specifieke afweer tegen deze bacteriën; alle bacteriën die de onderliggende
weefsels bereiken, worden door macrofagen en andere cellen van het immuunsysteem aangevallen.
16.1.2 Histologische organisatie van het spijsverteringskanaal
Het spijsverteringskanaal bestaat uit vier grote lagen: de mucosa, de submucosa, de muscularis
externa en de serosa.
1. De mucosa of binnenbekleding van het spijsverteringskanaal is een voorbeeld van een
slijmvlies. Deze bestaat uit een slijmvlies (een buitenste laag van dekweefsel die door
klierproducten wordt bevochtigd) en een onderliggende laag van los bindweefsel, de lamina
propria. Langs het grootste deel van het spijsverteringskanaal ligt de mucosa in plooien (plica
circularis = darmplooi), waardoor er een groter oppervlak beschikbaar is voor de opname van
voedingsstoffen en waardoor de darm na een grote maaltijd kan uitzetten. In de dunne darm
vormt de mucosa vingervormige uitstulpingen, de zogenoemde darmvlokken of villi,
waardoor het oppervlak voor opname nog verder wordt vergroot.
De mondholte, farynx, oesophagus en anus, waar de mechanische belasting groter is, zijn
met gelaagd plaveiselepitheel bekleed. Het overige deel van het spijsverteringskanaal is met
een enkelvoudig cilinderepitheel bekleed, dat vaak verschillende typen kliercellen bevat.
In de meeste delen van het spijsverteringskanaal bevat het buitenste gedeelte van de
mucosa een smalle strook glad spierweefsel en elastische vezels. Door contracties van deze
laag, de muscularis mucosa, worden de darmplooien en -vlokken bewogen.
, 2. De submucosa is een tweede laag van los bindweefsel die onmiddellijk onder de muscularis
mucosa ligt. Deze laag bevat niet alleen grote bloedvaten en lymfevaten, maar ook een
netwerk van zenuwvezels, sensibele neuronen en parasympathische motorische neuronen.
Dit zenuwweefsel, de meissnerplexus, is betrokken bij het reguleren en coördineren van
samentrekkingen van het gladde spierweefsel en bij het reguleren van de klierproductie van
de spijsverteringsklieren.
3. De muscularis externa is een laag van gladde spiercellen die verdeeld is in de binnenste laag
van kringspieren en een buitenste laag van lengtespieren. Door contracties van deze lagen in
verschillende combinaties worden stoffen gemengd en door het spijsverteringskanaal
voortgestuwd. Beide werkingen worden gereguleerd door de plexus myentericus, die tussen
de kringspieren en de lengtespieren inligt. Door parasympathische prikkeling wordt de
spiertonus en -activiteit verhoogd, terwijl deze spieren door sympathische prikkeling worden
geremd, waardoor ze zich ontspannen.
4. De serosa, een sereus membraan, bekleed de muscularis externa langs het grootste deel van
het spijsverteringskanaal in de buikholte. Dit viscerale peritoneum loopt door in het pariëtale
peritoneum, dat het binnenste oppervlak van de lichaamswand bekleedt.
In sommige gebieden in de buikholte zijn delen van het spijsverteringskanaal opgehangen
aan mesenteria, dubbele lagen sereuze membraan die uit het pariëtale peritoneum en het
viscerale peritoneum bestaan. Het losse bindweefsel dat tussen de dekweefseloppervlakken
van de mesenteria ligt, biedt een plaats voor de bloedvaten, zenuwen en lymfevaten die met
het spijsverteringskanaal zijn verbonden.
De mesenteria houden de aangehechte organen op hun plaats en voorkomen dat de darmen
tijdens de bewegingen van de spijsvertering, of bij plotselinge veranderingen van de
lichaamshouding in de war raken.
Er ligt geen serosa over de muscularis externa van de mondholte, farynx, oesophagus en
endeldarm. In plaats daarvan is de muscularis externa omgeven door een dicht netwerk van
collagene vezels waarmee deze delen van het spijsverteringskanaal stevig aan aangrenzende
structuren zijn bevestigd. Deze vezelige buitenlaag wordt een adventitia genoemd.
