Samenvatting Handboek
Mediation
Conflictmanagement B
Daphne van der Zee
SJV3C
2018-2019
1
,Inhoudsopgave
H10 Benaderingen..................................................................................................................................3
10.5 Narratieve mediation..................................................................................................................3
H12 Interculturele sensitiviteit...............................................................................................................6
12.1 Inleiding......................................................................................................................................7
12.2 Cultuurpsychologische inzichten................................................................................................7
12.3 Betekenis voor de praktijk van mediation................................................................................13
12.4 Enkele aandachtspunten..........................................................................................................16
H14 Ethiek............................................................................................................................................17
14.1 Inleiding....................................................................................................................................17
14.2 Beroepsethiek...........................................................................................................................17
14.3 Morele basiswaarden van de ‘behoorlijke’ mediator...............................................................17
14.4 Soorten morele vraagstukken...................................................................................................19
14.5 Omgaan met morele bedreigingen...........................................................................................19
H18 Toepassingen................................................................................................................................20
18.2 Echtscheiding en omgang.........................................................................................................20
18.3 Arbeid.......................................................................................................................................25
18.4 Buurtbemiddeling.....................................................................................................................28
18.6 Overheid...................................................................................................................................30
18.9 Mediation in strafzaken............................................................................................................38
2
,Handboek Mediation
pp. 298-310, 355-385, 415-428, 502-534, 551-573, 599-612
H10 Benaderingen
10.5 Narratieve mediation
Definitie en doel
Het woord narratief (verhalend) verwijst naar een belangrijk uitgangspunt van de narratieve
benadering, namelijk dat verhalen centraal staan in de wijze waarop ieder van ons zijn eigen
werkelijkheid construeert. Dat verhaal is per definitie incompleet en subjectief. De verteller kan
onmogelijk alles vertellen en is dus selectief in wat hij vertelt. Het feit dat er geen objectieve
werkelijkheid bestaat en dat wij in onze onderlinge communicatie steeds werkelijkheden creëren of
construeren, biedt kansen in mediation. Partijen vertellen immers ook aan de mediator hun verhaal,
hun constructie van de werkelijkheid. In conflicten zijn de verhalen van partijen verschillend. Het
conflict kan beschouwd worden als een strijd tussen die verschillende verhalen. Toch zit er in de
verschillende verhalen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken. In de narratieve benadering
van mediation heet de optelsom van beide conflictverhalen het dominante conflictverhaal.
Uiteraard spreekt de mediator zich niet uit over welk van de beide conflictverhalen het meeste
bestaansrecht heeft. Ook de optelsom van beide verhalen is een constructie van de werkelijkheid en
daarmee ook altijd een selectie. De narratieve benadering gaat ervan uit dat er in de kiem ook altijd
een ander verhaal bestaat dat door het dominante conflictverhaal naar de achtergrond is
verdrongen. De narratief werkende mediator probeert ruimte te schappen voor het alternatieve
verhaal en probeert het dominante verhaal te verkleinen. De mediator zoekt met zijn vragen naar
elementen van het alternatieve verhaal, bijvoorbeeld door ook de niet-vertelde dingen toch te laten
vertellen, en probeert dit verhaal te sterken. Als het alternatieve verhaal niet langer weggedrukt
wordt door het dominante verhaal, maar zelf dominant is geworden, is het doel van de mediation
bereikt.
Woordkeuze speelt een essentiële rol in het proces van betekenisgeving waar we mee bezig zijn als
we een verhaal vertellen. Woorden zijn als het ware etiketten die op een gebeurtenis worden geplakt
en daarmee betekenis aan die gebeurtenis geven.
Vaak begint de mediator die vanuit de narratieve benadering werkt met een caucus. In zo’n apart
gesprek met partijen verkent hij het conflictverhaal en zoekt naar de kiem van een alternatief
verhaal. Vragen die in zo’n gesprek gesteld worden, zijn bijvoorbeeld:
Wat doet het conflict met je of welke invloed heeft het op je leven?
Vind je dat het gedrag dat het conflict bij je oproept, past bij wie je bent of wilt zijn?
Wil je dat het conflict een zo grote invloed op je leven blijft uitoefenen?
Herinner je je momenten uit het recente verleden dat je voor de andere partij wel respect,
waardering, etc. voelde?
Theoretische en filosofische uitgangspunten
3
, Zoals het Harvardmodel van onderhandelen een belangrijk element vormt van de
probleemoplossende mediation, zo is voor de narratieve mediation het sociaal constructionisme van
grote betekenis. Het is verwant aan het postmodernisme en ontleent van aan het gedachtegoed van
de Franse filosoof Michel Foucault. Het kent een aantal uitgangspunten die we terugvinden in de
narratieve mediation:
Mensen construeren de werkelijkheid in het onderlinge contact, door de verhalen die ze
elkaar vertellen. De taal die we gebruiken, beschrijft niet onze ervaringen, gevoelens en
gedachten, maar creëert deze.
Mensen zijn eerder het product van sociale processen dan van een bepaalde innerlijke
essentie. De cultuur en sociale relaties bepalen veeleer wie je bent dan je zogenaamde
persoonlijkheid of karakter. Iemands gedrag wordt eerder bepaald door de manier waarop
hij de werkelijkheid construeert.
Er bestaan geen feiten, wel sociale en culturele kaders van waaruit iets als een feit of als
waarheid beschouwd kan worden. Echter, vanuit een ander perspectief bekeken staan
datzelfde feit of diezelfde waarheid opeens ter discussie.
De belangen en behoeften van partijen – die zo belangrijk zijn in de probleemoplossende mediation –
zijn geen vastliggende feiten, maar constructies die ontstaan vanuit het perspectief van partijen.
Verandert dit perspectief, dan veranderen de ‘feiten’ evenals de belangen en behoeften van partijen.
Visie op conflict
De narratieve mediation beschouwt een conflict vooral als een botsing van twee verschillende
constructies van de werkelijkheid. Het is een gevolg van het toekennen van verschillende
betekenissen aan gebeurtenissen of ervaringen. We beschouwen alles vanuit een bepaald
perspectief dat voor een belangrijk deel cultureel en sociaal bepaald is. Vanuit dat perspectief
creëren we een verhaal en op basis hiervan bepalen we ons verdere handelen.
Het conflict is vanuit narratief perspectief ook een strijd over de vraag welk verhaal het meeste
bestaansrecht heeft. Elke samenleving ontwikkelt zich en opvattingen verschuiven. Mediation is een
van de arena’s waarbinnen de strijd tussen breed geaccepteerde verhalen en (nog) nauwelijks
geaccepteerde worden gevoerd. De narratieve mediation zal zeggen dat het conflict is opgelost
omdat partijen de werkelijkheid en elkaar anders zijn gaan zien. Er is een andere werkelijkheid
ontstaan waarin ook ander gedrag ten opzichte van elkaar mogelijk is.
Discours
Binnen een verhaal zijn elementen te onderscheiden die met het moeilijk te omschrijven begrip
discours worden aangeduid. Het gaat enerzijds om interactie waarvan we het verloop kunnen
voorspellen, anderzijds om achtergrondverhalen waarin bepaalde opvattingen, aannames en normen
zijn vervat die voor de verteller vanzelfsprekend zijn. Het zorgt ervoor dat gesprekken tot op zekere
hoogte voorspelbaar zijn. Als het gaat om verhalen dei algemeen geaccepteerde opvattingen
bevatten, dan wordt gesproken van dominant discours. Een opvatting die niet gangbaar is binnen de
geldende cultuur is een alternatief discours.
Handelingsruimte
Discours beperkt vaak de handelingsruimte die we in een conflict ervaren. Het discours van het debat
maakt het niet mogelijk oprecht nieuwsgierig naar elkaar te zijn en eenmaal ingenomen standpunten
te herzien. Als dit wel gewenst is (zoals in een mediation) biedt het discours van de dialoog meer
handelingsruimte aan partijen.
De handelingsruimte die we hebben om binnen een bepaald discours ander gedrag te vertonen dan
dit discours ons als het ware oplegt, wordt binnen het sociaal constructionisme aangeduid met de
4
Mediation
Conflictmanagement B
Daphne van der Zee
SJV3C
2018-2019
1
,Inhoudsopgave
H10 Benaderingen..................................................................................................................................3
10.5 Narratieve mediation..................................................................................................................3
H12 Interculturele sensitiviteit...............................................................................................................6
12.1 Inleiding......................................................................................................................................7
12.2 Cultuurpsychologische inzichten................................................................................................7
12.3 Betekenis voor de praktijk van mediation................................................................................13
12.4 Enkele aandachtspunten..........................................................................................................16
H14 Ethiek............................................................................................................................................17
14.1 Inleiding....................................................................................................................................17
14.2 Beroepsethiek...........................................................................................................................17
14.3 Morele basiswaarden van de ‘behoorlijke’ mediator...............................................................17
14.4 Soorten morele vraagstukken...................................................................................................19
14.5 Omgaan met morele bedreigingen...........................................................................................19
H18 Toepassingen................................................................................................................................20
18.2 Echtscheiding en omgang.........................................................................................................20
18.3 Arbeid.......................................................................................................................................25
18.4 Buurtbemiddeling.....................................................................................................................28
18.6 Overheid...................................................................................................................................30
18.9 Mediation in strafzaken............................................................................................................38
2
,Handboek Mediation
pp. 298-310, 355-385, 415-428, 502-534, 551-573, 599-612
H10 Benaderingen
10.5 Narratieve mediation
Definitie en doel
Het woord narratief (verhalend) verwijst naar een belangrijk uitgangspunt van de narratieve
benadering, namelijk dat verhalen centraal staan in de wijze waarop ieder van ons zijn eigen
werkelijkheid construeert. Dat verhaal is per definitie incompleet en subjectief. De verteller kan
onmogelijk alles vertellen en is dus selectief in wat hij vertelt. Het feit dat er geen objectieve
werkelijkheid bestaat en dat wij in onze onderlinge communicatie steeds werkelijkheden creëren of
construeren, biedt kansen in mediation. Partijen vertellen immers ook aan de mediator hun verhaal,
hun constructie van de werkelijkheid. In conflicten zijn de verhalen van partijen verschillend. Het
conflict kan beschouwd worden als een strijd tussen die verschillende verhalen. Toch zit er in de
verschillende verhalen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken. In de narratieve benadering
van mediation heet de optelsom van beide conflictverhalen het dominante conflictverhaal.
Uiteraard spreekt de mediator zich niet uit over welk van de beide conflictverhalen het meeste
bestaansrecht heeft. Ook de optelsom van beide verhalen is een constructie van de werkelijkheid en
daarmee ook altijd een selectie. De narratieve benadering gaat ervan uit dat er in de kiem ook altijd
een ander verhaal bestaat dat door het dominante conflictverhaal naar de achtergrond is
verdrongen. De narratief werkende mediator probeert ruimte te schappen voor het alternatieve
verhaal en probeert het dominante verhaal te verkleinen. De mediator zoekt met zijn vragen naar
elementen van het alternatieve verhaal, bijvoorbeeld door ook de niet-vertelde dingen toch te laten
vertellen, en probeert dit verhaal te sterken. Als het alternatieve verhaal niet langer weggedrukt
wordt door het dominante verhaal, maar zelf dominant is geworden, is het doel van de mediation
bereikt.
Woordkeuze speelt een essentiële rol in het proces van betekenisgeving waar we mee bezig zijn als
we een verhaal vertellen. Woorden zijn als het ware etiketten die op een gebeurtenis worden geplakt
en daarmee betekenis aan die gebeurtenis geven.
Vaak begint de mediator die vanuit de narratieve benadering werkt met een caucus. In zo’n apart
gesprek met partijen verkent hij het conflictverhaal en zoekt naar de kiem van een alternatief
verhaal. Vragen die in zo’n gesprek gesteld worden, zijn bijvoorbeeld:
Wat doet het conflict met je of welke invloed heeft het op je leven?
Vind je dat het gedrag dat het conflict bij je oproept, past bij wie je bent of wilt zijn?
Wil je dat het conflict een zo grote invloed op je leven blijft uitoefenen?
Herinner je je momenten uit het recente verleden dat je voor de andere partij wel respect,
waardering, etc. voelde?
Theoretische en filosofische uitgangspunten
3
, Zoals het Harvardmodel van onderhandelen een belangrijk element vormt van de
probleemoplossende mediation, zo is voor de narratieve mediation het sociaal constructionisme van
grote betekenis. Het is verwant aan het postmodernisme en ontleent van aan het gedachtegoed van
de Franse filosoof Michel Foucault. Het kent een aantal uitgangspunten die we terugvinden in de
narratieve mediation:
Mensen construeren de werkelijkheid in het onderlinge contact, door de verhalen die ze
elkaar vertellen. De taal die we gebruiken, beschrijft niet onze ervaringen, gevoelens en
gedachten, maar creëert deze.
Mensen zijn eerder het product van sociale processen dan van een bepaalde innerlijke
essentie. De cultuur en sociale relaties bepalen veeleer wie je bent dan je zogenaamde
persoonlijkheid of karakter. Iemands gedrag wordt eerder bepaald door de manier waarop
hij de werkelijkheid construeert.
Er bestaan geen feiten, wel sociale en culturele kaders van waaruit iets als een feit of als
waarheid beschouwd kan worden. Echter, vanuit een ander perspectief bekeken staan
datzelfde feit of diezelfde waarheid opeens ter discussie.
De belangen en behoeften van partijen – die zo belangrijk zijn in de probleemoplossende mediation –
zijn geen vastliggende feiten, maar constructies die ontstaan vanuit het perspectief van partijen.
Verandert dit perspectief, dan veranderen de ‘feiten’ evenals de belangen en behoeften van partijen.
Visie op conflict
De narratieve mediation beschouwt een conflict vooral als een botsing van twee verschillende
constructies van de werkelijkheid. Het is een gevolg van het toekennen van verschillende
betekenissen aan gebeurtenissen of ervaringen. We beschouwen alles vanuit een bepaald
perspectief dat voor een belangrijk deel cultureel en sociaal bepaald is. Vanuit dat perspectief
creëren we een verhaal en op basis hiervan bepalen we ons verdere handelen.
Het conflict is vanuit narratief perspectief ook een strijd over de vraag welk verhaal het meeste
bestaansrecht heeft. Elke samenleving ontwikkelt zich en opvattingen verschuiven. Mediation is een
van de arena’s waarbinnen de strijd tussen breed geaccepteerde verhalen en (nog) nauwelijks
geaccepteerde worden gevoerd. De narratieve mediation zal zeggen dat het conflict is opgelost
omdat partijen de werkelijkheid en elkaar anders zijn gaan zien. Er is een andere werkelijkheid
ontstaan waarin ook ander gedrag ten opzichte van elkaar mogelijk is.
Discours
Binnen een verhaal zijn elementen te onderscheiden die met het moeilijk te omschrijven begrip
discours worden aangeduid. Het gaat enerzijds om interactie waarvan we het verloop kunnen
voorspellen, anderzijds om achtergrondverhalen waarin bepaalde opvattingen, aannames en normen
zijn vervat die voor de verteller vanzelfsprekend zijn. Het zorgt ervoor dat gesprekken tot op zekere
hoogte voorspelbaar zijn. Als het gaat om verhalen dei algemeen geaccepteerde opvattingen
bevatten, dan wordt gesproken van dominant discours. Een opvatting die niet gangbaar is binnen de
geldende cultuur is een alternatief discours.
Handelingsruimte
Discours beperkt vaak de handelingsruimte die we in een conflict ervaren. Het discours van het debat
maakt het niet mogelijk oprecht nieuwsgierig naar elkaar te zijn en eenmaal ingenomen standpunten
te herzien. Als dit wel gewenst is (zoals in een mediation) biedt het discours van de dialoog meer
handelingsruimte aan partijen.
De handelingsruimte die we hebben om binnen een bepaald discours ander gedrag te vertonen dan
dit discours ons als het ware oplegt, wordt binnen het sociaal constructionisme aangeduid met de
4
