Samenvatting Handboek
Mediation
Conflictmanagement A
Daphne van der Zee
SJV3C
2018-2019
1
,Inhoudsopgave
H1 Mediation..........................................................................................................................................3
1.1 De opkomst van mediation in Nederland.....................................................................................3
1.2 De geschiedenis van mediation in Nederland...............................................................................3
1.3 Grondslagen van mediation..........................................................................................................3
1.4 Wat is mediation?.........................................................................................................................4
1.5 Meerwaarde van mediation voor betrokkenen en organisaties...................................................4
1.6 Mediation in een juridische en sociaalpsychologische context....................................................5
1.7 Mediation en ADR.........................................................................................................................5
1.8 Kenmerken van mediation............................................................................................................6
1.9 Wanneer mediation wel en niet toepassen?................................................................................7
1.10 Besluit.........................................................................................................................................7
H4 Conflicten..........................................................................................................................................8
4.1 Wat is een conflict?......................................................................................................................8
4.2 Twee soorten conflicten...............................................................................................................8
4.3 Het belang van emoties in conflicten..........................................................................................10
4.4 Het conflict als proces: de dynamiek van conflicten...................................................................13
H7 Het mediationproces.......................................................................................................................16
7.1 Inleiding......................................................................................................................................16
7.2 Voorbereidingsfase van het mediationproces............................................................................16
7.3 Plenaire mediation: de openingsfase..........................................................................................19
7.4 Plenaire mediation: de exploratiefase........................................................................................20
7.5 Plenaire mediation: de draai- en categorisatiefase....................................................................22
7.6 Plenaire mediation: de onderhandelingsfase.............................................................................23
7.7 Plenaire mediation: de besluitvormingsfase...............................................................................23
7.8 De afsluitingsfase........................................................................................................................24
H11 Interventies...................................................................................................................................24
11.1 Inleiding....................................................................................................................................24
11.2 Gesprekstechnieken van de mediator......................................................................................26
11.3 Interventies in bijzondere situaties...........................................................................................28
2
,Handboek Mediation
H1 Mediation
1.1 De opkomst van mediation in Nederland
Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is mediation als methode van conflictoplossing in
Nederland in opkomst. Oorzaken hiervan zijn:
Een groeiend besef dat de juridische aanpak ontoereikend is
o Het betreft niet hetzelfde als het onderliggende conflict
o Het is vaak tijdrovend, kostbaar en niet altijd voorspelbaar en veelal belastend
Maatschappelijke verandering: overgave van uitkomst past niet bij deze tijd
In de VS is conflictoplossing ontwikkeld (ADR movement (Alternative Dispute Resolution)
Het past goed binnen de Nederlandse traditie (het er samen uitkomen)
Mediation berust op de juridische en sociaalpsychologische disciplines. Het berust op toepassing van
sociaalpsychologische kennis, die vaak in juridische context gebruik worden (bijvoorbeeld scheiding).
Mediation is ook toepasbaar zonder juridische kwesties (bijvoorbeeld persoonlijke relatie).
1.2 De geschiedenis van mediation in Nederland
Mediation is tot ontwikkeling gekomen doordat op bepaalde terreinen door pioniers initiatieven zijn
genomen: de Vereniging van Advocaten en Scheidingbemiddelaars werd in 1990 opgericht. Zo
kwamen er op andere gebieden ook ontwikkelingen. Meer recent verenigen mediators zich in
verschillende soorten werkverbanden.
In 2014 is het NMI (Nederlandse Mediation Instituut) opgevolgd door de Mediatorsfederatie
Nederland (MfN), met daarnaast de Stichting Kwaliteit Mediators (SKM) die de registratie van
mediators beheert. De ontwikkeling van mediation in Nederland houdt min of meer gelijke tred met
die in andere westerse landen.
Rechtspraak en advocatuur zijn voor een groot deel nog georiënteerd op de klassieke juridische
procedures. Gevolg is dat het aanbod van mediation ver achter blijft bij de vraag.
1.3 Grondslagen van mediation
Op het eerste gezicht berust mediation op het toepassen van een aantal interventiemethoden
volgens een gestructureerd proces. Mediation is multidisciplinair: het gaat om de integratie van
inzichten uit verschillende disciplines. Enkele daarvan zijn procedurele rechtvaardigheid, het
mensbeeld, coöperatie versus competitie, de complexiteit van de samenleving en van het recht in
het bijzonder en ten slotte het contractsmodel.
Procedurele rechtvaardigheid
Vanuit juridisch perspectief: het gaat om de vraag aan welke voorwaarden een behoorlijke procedure
moet voldoen.
Vanuit sociaalpsychologisch perspectief: onder welke condities ervaren mensen een procedure als
rechtvaardig?
Het spreekt voor zich dat het juridische en sociaalpsychologische perspectief overlap vertonen, doch
er zijn ook opmerkelijke verschillen: bijvoorbeeld stem kunnen laten horen (hoor en wederhoor).
Bij mediation wordt met de procedurele rechtvaardigheid rekening gehouden. Er is sprake van
transparantie, zeggenschap hebben over de procedure en de inhoud, neutraliteit, vertrouwen in het
proces, zelf direct invloed kunnen uitoefenen op de uitkomst, etc.
3
, Het mensbeeld
Er is een bepaald mensbeeld, namelijk dat van de geëmancipeerde mens die zelf over zijn belangen
mag beslissen. De zelfstandigheid van de mens staat daarom centraal bij mediation.
Coöperatie versus competitie
Veel vormen van conflictoplossing zijn gebaseerd op competitie (winnen-verliezen), terwijl mediation
berust op coöperatie, samenwerking (winnen-winnen). Bij coöperatie streven partijen naar een
gemeenschappelijke visie op de feiten en voor beide een redelijke oplossing.
De complexiteit van de samenleving en van het recht in het bijzonder
Onze samenleving is zo complex dat het zich op de grens van chaos ontwikkelt en voor het recht is
dat niet anders. Praktisch betekent een en ander wel dat het een fictie is om te denken dat alles in
een complexe samenleving als de onze volgens de regels verloopt. Uitgangspunt van mediation is het
onderhandelen ‘in de schaduw van het recht’.
Het contractsmodel
De uitkomst van mediation is vaak een vaststellingsovereenkomst. Partijen stemmen in met de
inhoud. Het contract kan enerzijds als een juridisch instrument gezien worden, maar heeft ook een
psychologische betekenis, in de zin van een inhoudsvolle band.
1.4 Wat is mediation?
De praktische handreiking van mediation: Mediation is een vorm van bemiddeling in conflicten,
waarbij een neutrale bemiddelingsdeskundige, de mediator, de communicatie en onderhandelingen
tussen partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke belangen tot een gezamenlijk gedragen en voor
ieder van hen optimale besluitvorming te komen.
De rolverdeling tussen de mediator en partijen is essentieel, in die zit dat partijen met erkenning van
hun zelfstandigheid of autonomie aan het proces deelnemen en dat de mediator alleen een
begeleidende rol heeft. Mediation is zelfbeschikking.
Het MfN-regelement omschrijft mediation als een procedure waarbij de partijen zich inzetten om,
onder leiding van een mediator hun kwestie op te lossen met toepassing van het regelement.
Mediation is te beschouwen als de specifieke vakterm voor een specifieke vorm van geschiloplossing,
en als onderdeel van ADR.
In Nederland mogen rechters in het kader van hun rechtsprekende functie geen mediation doen,
want uitsluitend externe mediators zijn daarvoor toegelaten.
Als belangentegenstellingen niet te overbruggen vallen, dan is er sprake van een conflict. Conflicten
kunnen leiden tot escalatie, waardoor het voor partijen steeds moeilijker wordt om uit een conflict te
komen. Als onderhandelingen niet tot een resultaat leiden, kan of een neutrale derde voor hen
beslissen (bovenpartijdig), of een neutrale derde kan hen helpen bij het op gang brengen en
eventueel afronden van de onderhandelingen (tussenpartijdig).
Mediation is gebaseerd op onderhandelingen tussen en door partijen, waarbij het niet gaat om een
strijd over standpunten, doch om de achterliggende belangen. Macht, dreigen en posities innemen
vormen vaak een belangrijk onderdeel van het onderhandelingsproces. Het doel is winnen-winnen.
1.5 Meerwaarde van mediation voor betrokkenen en organisaties
Wanneer partijen in plaats van hun strijd uit te vechten gezamenlijk op zoek gaan naar een voor
beide partijen bevredigende oplossing van de belangentegenstelling, dan heeft die uitkomst van het
conflict vaak meerwaarde, die van niet te onderschatten betekenis is voor partijen. Het zorgt voor
een verbeterde verstandhouding tussen de partijen. Wat ook als meerwaarde genoemd wordt, is het
feit dat mediation gezien kan worden als een methode van conflictoplossing die naast de al
bestaande methoden, en in combinatie met deze methoden ingezet kan worden.
4
Mediation
Conflictmanagement A
Daphne van der Zee
SJV3C
2018-2019
1
,Inhoudsopgave
H1 Mediation..........................................................................................................................................3
1.1 De opkomst van mediation in Nederland.....................................................................................3
1.2 De geschiedenis van mediation in Nederland...............................................................................3
1.3 Grondslagen van mediation..........................................................................................................3
1.4 Wat is mediation?.........................................................................................................................4
1.5 Meerwaarde van mediation voor betrokkenen en organisaties...................................................4
1.6 Mediation in een juridische en sociaalpsychologische context....................................................5
1.7 Mediation en ADR.........................................................................................................................5
1.8 Kenmerken van mediation............................................................................................................6
1.9 Wanneer mediation wel en niet toepassen?................................................................................7
1.10 Besluit.........................................................................................................................................7
H4 Conflicten..........................................................................................................................................8
4.1 Wat is een conflict?......................................................................................................................8
4.2 Twee soorten conflicten...............................................................................................................8
4.3 Het belang van emoties in conflicten..........................................................................................10
4.4 Het conflict als proces: de dynamiek van conflicten...................................................................13
H7 Het mediationproces.......................................................................................................................16
7.1 Inleiding......................................................................................................................................16
7.2 Voorbereidingsfase van het mediationproces............................................................................16
7.3 Plenaire mediation: de openingsfase..........................................................................................19
7.4 Plenaire mediation: de exploratiefase........................................................................................20
7.5 Plenaire mediation: de draai- en categorisatiefase....................................................................22
7.6 Plenaire mediation: de onderhandelingsfase.............................................................................23
7.7 Plenaire mediation: de besluitvormingsfase...............................................................................23
7.8 De afsluitingsfase........................................................................................................................24
H11 Interventies...................................................................................................................................24
11.1 Inleiding....................................................................................................................................24
11.2 Gesprekstechnieken van de mediator......................................................................................26
11.3 Interventies in bijzondere situaties...........................................................................................28
2
,Handboek Mediation
H1 Mediation
1.1 De opkomst van mediation in Nederland
Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is mediation als methode van conflictoplossing in
Nederland in opkomst. Oorzaken hiervan zijn:
Een groeiend besef dat de juridische aanpak ontoereikend is
o Het betreft niet hetzelfde als het onderliggende conflict
o Het is vaak tijdrovend, kostbaar en niet altijd voorspelbaar en veelal belastend
Maatschappelijke verandering: overgave van uitkomst past niet bij deze tijd
In de VS is conflictoplossing ontwikkeld (ADR movement (Alternative Dispute Resolution)
Het past goed binnen de Nederlandse traditie (het er samen uitkomen)
Mediation berust op de juridische en sociaalpsychologische disciplines. Het berust op toepassing van
sociaalpsychologische kennis, die vaak in juridische context gebruik worden (bijvoorbeeld scheiding).
Mediation is ook toepasbaar zonder juridische kwesties (bijvoorbeeld persoonlijke relatie).
1.2 De geschiedenis van mediation in Nederland
Mediation is tot ontwikkeling gekomen doordat op bepaalde terreinen door pioniers initiatieven zijn
genomen: de Vereniging van Advocaten en Scheidingbemiddelaars werd in 1990 opgericht. Zo
kwamen er op andere gebieden ook ontwikkelingen. Meer recent verenigen mediators zich in
verschillende soorten werkverbanden.
In 2014 is het NMI (Nederlandse Mediation Instituut) opgevolgd door de Mediatorsfederatie
Nederland (MfN), met daarnaast de Stichting Kwaliteit Mediators (SKM) die de registratie van
mediators beheert. De ontwikkeling van mediation in Nederland houdt min of meer gelijke tred met
die in andere westerse landen.
Rechtspraak en advocatuur zijn voor een groot deel nog georiënteerd op de klassieke juridische
procedures. Gevolg is dat het aanbod van mediation ver achter blijft bij de vraag.
1.3 Grondslagen van mediation
Op het eerste gezicht berust mediation op het toepassen van een aantal interventiemethoden
volgens een gestructureerd proces. Mediation is multidisciplinair: het gaat om de integratie van
inzichten uit verschillende disciplines. Enkele daarvan zijn procedurele rechtvaardigheid, het
mensbeeld, coöperatie versus competitie, de complexiteit van de samenleving en van het recht in
het bijzonder en ten slotte het contractsmodel.
Procedurele rechtvaardigheid
Vanuit juridisch perspectief: het gaat om de vraag aan welke voorwaarden een behoorlijke procedure
moet voldoen.
Vanuit sociaalpsychologisch perspectief: onder welke condities ervaren mensen een procedure als
rechtvaardig?
Het spreekt voor zich dat het juridische en sociaalpsychologische perspectief overlap vertonen, doch
er zijn ook opmerkelijke verschillen: bijvoorbeeld stem kunnen laten horen (hoor en wederhoor).
Bij mediation wordt met de procedurele rechtvaardigheid rekening gehouden. Er is sprake van
transparantie, zeggenschap hebben over de procedure en de inhoud, neutraliteit, vertrouwen in het
proces, zelf direct invloed kunnen uitoefenen op de uitkomst, etc.
3
, Het mensbeeld
Er is een bepaald mensbeeld, namelijk dat van de geëmancipeerde mens die zelf over zijn belangen
mag beslissen. De zelfstandigheid van de mens staat daarom centraal bij mediation.
Coöperatie versus competitie
Veel vormen van conflictoplossing zijn gebaseerd op competitie (winnen-verliezen), terwijl mediation
berust op coöperatie, samenwerking (winnen-winnen). Bij coöperatie streven partijen naar een
gemeenschappelijke visie op de feiten en voor beide een redelijke oplossing.
De complexiteit van de samenleving en van het recht in het bijzonder
Onze samenleving is zo complex dat het zich op de grens van chaos ontwikkelt en voor het recht is
dat niet anders. Praktisch betekent een en ander wel dat het een fictie is om te denken dat alles in
een complexe samenleving als de onze volgens de regels verloopt. Uitgangspunt van mediation is het
onderhandelen ‘in de schaduw van het recht’.
Het contractsmodel
De uitkomst van mediation is vaak een vaststellingsovereenkomst. Partijen stemmen in met de
inhoud. Het contract kan enerzijds als een juridisch instrument gezien worden, maar heeft ook een
psychologische betekenis, in de zin van een inhoudsvolle band.
1.4 Wat is mediation?
De praktische handreiking van mediation: Mediation is een vorm van bemiddeling in conflicten,
waarbij een neutrale bemiddelingsdeskundige, de mediator, de communicatie en onderhandelingen
tussen partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke belangen tot een gezamenlijk gedragen en voor
ieder van hen optimale besluitvorming te komen.
De rolverdeling tussen de mediator en partijen is essentieel, in die zit dat partijen met erkenning van
hun zelfstandigheid of autonomie aan het proces deelnemen en dat de mediator alleen een
begeleidende rol heeft. Mediation is zelfbeschikking.
Het MfN-regelement omschrijft mediation als een procedure waarbij de partijen zich inzetten om,
onder leiding van een mediator hun kwestie op te lossen met toepassing van het regelement.
Mediation is te beschouwen als de specifieke vakterm voor een specifieke vorm van geschiloplossing,
en als onderdeel van ADR.
In Nederland mogen rechters in het kader van hun rechtsprekende functie geen mediation doen,
want uitsluitend externe mediators zijn daarvoor toegelaten.
Als belangentegenstellingen niet te overbruggen vallen, dan is er sprake van een conflict. Conflicten
kunnen leiden tot escalatie, waardoor het voor partijen steeds moeilijker wordt om uit een conflict te
komen. Als onderhandelingen niet tot een resultaat leiden, kan of een neutrale derde voor hen
beslissen (bovenpartijdig), of een neutrale derde kan hen helpen bij het op gang brengen en
eventueel afronden van de onderhandelingen (tussenpartijdig).
Mediation is gebaseerd op onderhandelingen tussen en door partijen, waarbij het niet gaat om een
strijd over standpunten, doch om de achterliggende belangen. Macht, dreigen en posities innemen
vormen vaak een belangrijk onderdeel van het onderhandelingsproces. Het doel is winnen-winnen.
1.5 Meerwaarde van mediation voor betrokkenen en organisaties
Wanneer partijen in plaats van hun strijd uit te vechten gezamenlijk op zoek gaan naar een voor
beide partijen bevredigende oplossing van de belangentegenstelling, dan heeft die uitkomst van het
conflict vaak meerwaarde, die van niet te onderschatten betekenis is voor partijen. Het zorgt voor
een verbeterde verstandhouding tussen de partijen. Wat ook als meerwaarde genoemd wordt, is het
feit dat mediation gezien kan worden als een methode van conflictoplossing die naast de al
bestaande methoden, en in combinatie met deze methoden ingezet kan worden.
4
