SAMENVATTING
GEDRAGSTHERAPIE
WAT IS GEDRAGSTHERAPIE?
Gedragstherapie wordt zo spectaculair in de media getoond dit is gedragstherapie, maar ook een karikatuur
Gedragstherapie is:
- geen (set van) technieken
- het is een manier van denken over het (probleem)gedrag van de cliënt
- door dat denken kunnen we interventies doen die goed zijn voor de cliënt
- het is een visie op de mens en het menselijk gedrag
Gedragstherapie is groot geworden door de behandeling van angststoornissen, maar ondertussen is er geen
enkel domein meer dat niet behandeld wordt met gedragstherapie (relaties, gezin, stoornissen…)
- Gedrag wordt vaak beschouwd als bewegen, handelen
- Gedrag in gedragstherapie is veel breder gedrag is een zinvolle respons op een betekenisvolle
situatie
- Dus niet enkel onze skeletspieren, ook fysiologie, denken, herinneren…
- Geen cognitieve gedragstherapie in Vlaanderen, want
Cognitie is gedrag
Cognitie heeft wel een plek in ons werken
HET GEDRAGSTHERAPEUTISCH PROCES
WAT IS DE KERN VAN GEDRAGSTHERAPIE?
The unifying factor in behavior therapy is its basis in derivation from experimentally established
procedures and principles. The specific experimentation varies widely, but has in common all the
attributes of scientific investigation including control of variables, presentation of data, replicability,
and a probabilistic view of behavior (Krassner, 1990).
- Therapieverloop is altijd zeer verschillend, stijlen van therapeuten verschillen, kenmerken van
therapeuten verschillen.
- Gedragstherapeutisch proces:
Verschillende stappen in het werken die alle gedragstherapeuten met elkaar gemeen hebben
Kern van elke behandeling
- Gedragstherapie werkt wetenschappelijk!
HISTORISCHE BAND
Basis gedragstherapie = 100 jaar oud
Echte geschiedenis gedragstherapie = 60 jaar oud (startpunt: boek Bowlby)
- Ook het werk van Skinner in die periode
- Op 3-4 verschillende plekken in de wereld ontstond onafhankelijk iets wat later samensmolt tot
gedragstherapie
- Niet 1 figuur of 1 geboortedatum
1
, - Innige band tussen wetenschap en praktijk
Leerpsychologie:
- Kern van gedragstherapeutisch denken:
Al ons gedrag is aangeleerd
Het is een zinvolle respons in een betekenisvolle situatie en we hebben ooit geleerd dit
gedrag te stellen in deze situatie
DRIE PRETENTIES
1. GEDRAGSTHERAPEUTISCHE TECHNIEKEN ZIJN WETENSCHAPPELIJK BEPROEFD
RCT’s om na te gaan of technieken werken niet alles wat een gedragstherapeut doet is onderbouwd:
- Niet alle interventies hebben al wetenschappelijk onderzoek meegekregen
- Er zijn nog steeds therapeuten die technieken gebruiken die ze beter niet zouden gebruiken
Effectiviteit? (resultaat):
- Algemeen: Niet problematisch
Effectstudies nieuw in de psychotherapie
Eysenck (’52, ’61, ’78, ’88)
Gedragstherapie werkt (beter) !
- Specifiek: soms problematisch
Bijv. EMDR EMDR werd al jaren gebruikt door het meegaan met de hype en pas vele jaren
later werd bewezen dat het gelukkig werkte
o EMDR = Eye Movement Desensitization & Reprocessing
o Door het volgen van oogbewegingen samen met het denken aan traumatische
gebeurtenissen, vermindert de emotionele waarde van de gebeurtenis
Voorwaarden? (procedure):
- Noodzakelijke en voldoende voorwaarden
- Ontmantelingstudies
SD van Wolpe
Relaxatie, angst, hiërarchie
Blootstelling
- Kosteffectieve therapieën?
Waarom werken ze? (proces):
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Sociaal leren
- Cognitieve psychologie
- … als model
Duidelijke band met onderzoek (e.g. conferenties, VVGT studiedag)
2
, 2. EEN GEDRAGSTHERAPEUT MAAKT IN HET GT PROCES GEBRUIK VAN GEGEVENS VANUIT
DE EMPIRISCHE PSYCHOLOGIE
Theoretisch:
- Niet problematisch
- Veel literatuur
Praktijk:
- Breuk tussen theorie en praktijk
- Weinig feeling praktijk bij onderzoekers
- Tijdgebrek clinicus
- Weinig vertaling vanuit twee richtingen
3. HET GEDRAGSTHERAPEUTISCH PROCES VOLGT DE EMPIRISCHE CYCLUS
- Hoe nu verder ??
- Afhankelijk van type problematiek, cliëntsysteem, ernst, …
- Toch gelijkenissen in de verscheidenheid.
- Diverse fasen / stappenplan
- Zie ook andere beroepen (architect)
- GT proces is de kern van GT behandeling
- Meer dan stappenplan; ook wijze van denken over behandeling.
DE EMPIRISCHE CYCLUS
Pretentie dat gedragstherapeut op zelfde wijze te werk gaat als wetenschapper:
- Claim niet uit de lucht gegrepen
- GT proces volgt de empirische cyclus
- Therapie = praktijkexperiment
Empirische cyclus: Empirische cyclus in de gedragstherapie:
- Theorievorming in vorm van Holistische Theorie en Functieanalyse
- Dit is meer dan ‘begrijpen’ is een ‘verklaring’ vinden voor ontstaan en blijven bestaan van
problemen
3
, 1. Aanmeldingsprobleem: leidt niet automatisch tot een bepaalde behandeltechniek
2. Na het aanmeldingsprobleem altijd eerst informatie verzamelen.
Soms is dit echt enkel waarom de cliënt komt (zoals met hondenfobie, voor de rest scheelt er
niets met die persoon), soms komt de persoon met een problematiek maar blijkt uit de
informatieverzameling dat het over iets helemaal anders gaat (zoals tekenen van dementie,
maar uiteindelijk bleek het om een dwangmatig handelen te gaan).
Informatieverzameling hangt af van context en tijd die er voor handen is (kan dus meerdere
sessies duren)
3. Terwijl we informatie verzamelen gaan we onze theorie uitbouwen op 2 niveaus (verklaring op maat
van de cliënt):
Het holistische niveau theorie van de grote samenhang, algemeen niveau (soms heel
eenvoudig, zoals hondenfobie, soms zijn er meerdere problematieken en moet er een keuze
gemaakt worden op welk niveau een interventie wordt gedaan, wat is zinvol voor deze cliënt)
Hieruit volgt een probleemselectie: waarmee gaan we aan de slag, we kiezen 1
probleemdomein
Tweede theorie: functie-analyse meer op een verfijnd niveau, het nagaan van ‘wat is de
functie van dit gedrag?’ (is voor iedereen anders, gedrag kan hetzelfde zijn, maar functie van
gedrag kan anders zijn) focus op functie van gedrag ipv vorm van gedrag
4. Behandelplan
5. Therapeutische methoden/technieken
6. Evaluatie
Belangrijk om te remediëren: werkt deze therapie
Jezelf als therapeut in vraag stellen, niet doelloos blijven behandelen
Facetten van GT-werken die uit empirische cyclus volgen:
- GT is veel meer dan technieken toepassen technieken is maar 1 deel
- Geïndividualiseerde probleemanalyse minstens even belangrijk
Niet in alle landen zo!! Vooral in België en Nederland
- Ook ‘Evaluatie’ is cruciale fase. Houdt enige verantwoordelijkheid in voor de behandelaar (bijv. pers.
stoornis, motivatie)
- Evalueren maar mogelijk indien behandeldoelen concreet gesteld
Observaties eerder dan interpretaties
Ook concreet en helder naar cliënt toe. Cliënt actief betrokken. Transparantie we vertellen
onze cliënt alles!
We willen onze cliënt een eigen behandelaar maken (cliënt moet zelf weten wat hij moet
doen volgende keer, terugkeer van problematiek wil niet zeggen dat therapie niet geholpen
heeft!)
- Praktijkexperiment (N=1). Nooit alle eigenschappen van labo-experiment. Zo ook belang van de
therapeutische relatie
Uniek?
- We volgen stappen van gegevens verzamelen, hypothese, toetsen, evalueren…
- Is dit zo uniek? Sommige beroepen, ook andere therapeuten werken soms zo
- Is zelfs wenselijk: empirische cyclus zou de basis moeten zijn van elke behandeling
Anderzijds:
4
GEDRAGSTHERAPIE
WAT IS GEDRAGSTHERAPIE?
Gedragstherapie wordt zo spectaculair in de media getoond dit is gedragstherapie, maar ook een karikatuur
Gedragstherapie is:
- geen (set van) technieken
- het is een manier van denken over het (probleem)gedrag van de cliënt
- door dat denken kunnen we interventies doen die goed zijn voor de cliënt
- het is een visie op de mens en het menselijk gedrag
Gedragstherapie is groot geworden door de behandeling van angststoornissen, maar ondertussen is er geen
enkel domein meer dat niet behandeld wordt met gedragstherapie (relaties, gezin, stoornissen…)
- Gedrag wordt vaak beschouwd als bewegen, handelen
- Gedrag in gedragstherapie is veel breder gedrag is een zinvolle respons op een betekenisvolle
situatie
- Dus niet enkel onze skeletspieren, ook fysiologie, denken, herinneren…
- Geen cognitieve gedragstherapie in Vlaanderen, want
Cognitie is gedrag
Cognitie heeft wel een plek in ons werken
HET GEDRAGSTHERAPEUTISCH PROCES
WAT IS DE KERN VAN GEDRAGSTHERAPIE?
The unifying factor in behavior therapy is its basis in derivation from experimentally established
procedures and principles. The specific experimentation varies widely, but has in common all the
attributes of scientific investigation including control of variables, presentation of data, replicability,
and a probabilistic view of behavior (Krassner, 1990).
- Therapieverloop is altijd zeer verschillend, stijlen van therapeuten verschillen, kenmerken van
therapeuten verschillen.
- Gedragstherapeutisch proces:
Verschillende stappen in het werken die alle gedragstherapeuten met elkaar gemeen hebben
Kern van elke behandeling
- Gedragstherapie werkt wetenschappelijk!
HISTORISCHE BAND
Basis gedragstherapie = 100 jaar oud
Echte geschiedenis gedragstherapie = 60 jaar oud (startpunt: boek Bowlby)
- Ook het werk van Skinner in die periode
- Op 3-4 verschillende plekken in de wereld ontstond onafhankelijk iets wat later samensmolt tot
gedragstherapie
- Niet 1 figuur of 1 geboortedatum
1
, - Innige band tussen wetenschap en praktijk
Leerpsychologie:
- Kern van gedragstherapeutisch denken:
Al ons gedrag is aangeleerd
Het is een zinvolle respons in een betekenisvolle situatie en we hebben ooit geleerd dit
gedrag te stellen in deze situatie
DRIE PRETENTIES
1. GEDRAGSTHERAPEUTISCHE TECHNIEKEN ZIJN WETENSCHAPPELIJK BEPROEFD
RCT’s om na te gaan of technieken werken niet alles wat een gedragstherapeut doet is onderbouwd:
- Niet alle interventies hebben al wetenschappelijk onderzoek meegekregen
- Er zijn nog steeds therapeuten die technieken gebruiken die ze beter niet zouden gebruiken
Effectiviteit? (resultaat):
- Algemeen: Niet problematisch
Effectstudies nieuw in de psychotherapie
Eysenck (’52, ’61, ’78, ’88)
Gedragstherapie werkt (beter) !
- Specifiek: soms problematisch
Bijv. EMDR EMDR werd al jaren gebruikt door het meegaan met de hype en pas vele jaren
later werd bewezen dat het gelukkig werkte
o EMDR = Eye Movement Desensitization & Reprocessing
o Door het volgen van oogbewegingen samen met het denken aan traumatische
gebeurtenissen, vermindert de emotionele waarde van de gebeurtenis
Voorwaarden? (procedure):
- Noodzakelijke en voldoende voorwaarden
- Ontmantelingstudies
SD van Wolpe
Relaxatie, angst, hiërarchie
Blootstelling
- Kosteffectieve therapieën?
Waarom werken ze? (proces):
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Sociaal leren
- Cognitieve psychologie
- … als model
Duidelijke band met onderzoek (e.g. conferenties, VVGT studiedag)
2
, 2. EEN GEDRAGSTHERAPEUT MAAKT IN HET GT PROCES GEBRUIK VAN GEGEVENS VANUIT
DE EMPIRISCHE PSYCHOLOGIE
Theoretisch:
- Niet problematisch
- Veel literatuur
Praktijk:
- Breuk tussen theorie en praktijk
- Weinig feeling praktijk bij onderzoekers
- Tijdgebrek clinicus
- Weinig vertaling vanuit twee richtingen
3. HET GEDRAGSTHERAPEUTISCH PROCES VOLGT DE EMPIRISCHE CYCLUS
- Hoe nu verder ??
- Afhankelijk van type problematiek, cliëntsysteem, ernst, …
- Toch gelijkenissen in de verscheidenheid.
- Diverse fasen / stappenplan
- Zie ook andere beroepen (architect)
- GT proces is de kern van GT behandeling
- Meer dan stappenplan; ook wijze van denken over behandeling.
DE EMPIRISCHE CYCLUS
Pretentie dat gedragstherapeut op zelfde wijze te werk gaat als wetenschapper:
- Claim niet uit de lucht gegrepen
- GT proces volgt de empirische cyclus
- Therapie = praktijkexperiment
Empirische cyclus: Empirische cyclus in de gedragstherapie:
- Theorievorming in vorm van Holistische Theorie en Functieanalyse
- Dit is meer dan ‘begrijpen’ is een ‘verklaring’ vinden voor ontstaan en blijven bestaan van
problemen
3
, 1. Aanmeldingsprobleem: leidt niet automatisch tot een bepaalde behandeltechniek
2. Na het aanmeldingsprobleem altijd eerst informatie verzamelen.
Soms is dit echt enkel waarom de cliënt komt (zoals met hondenfobie, voor de rest scheelt er
niets met die persoon), soms komt de persoon met een problematiek maar blijkt uit de
informatieverzameling dat het over iets helemaal anders gaat (zoals tekenen van dementie,
maar uiteindelijk bleek het om een dwangmatig handelen te gaan).
Informatieverzameling hangt af van context en tijd die er voor handen is (kan dus meerdere
sessies duren)
3. Terwijl we informatie verzamelen gaan we onze theorie uitbouwen op 2 niveaus (verklaring op maat
van de cliënt):
Het holistische niveau theorie van de grote samenhang, algemeen niveau (soms heel
eenvoudig, zoals hondenfobie, soms zijn er meerdere problematieken en moet er een keuze
gemaakt worden op welk niveau een interventie wordt gedaan, wat is zinvol voor deze cliënt)
Hieruit volgt een probleemselectie: waarmee gaan we aan de slag, we kiezen 1
probleemdomein
Tweede theorie: functie-analyse meer op een verfijnd niveau, het nagaan van ‘wat is de
functie van dit gedrag?’ (is voor iedereen anders, gedrag kan hetzelfde zijn, maar functie van
gedrag kan anders zijn) focus op functie van gedrag ipv vorm van gedrag
4. Behandelplan
5. Therapeutische methoden/technieken
6. Evaluatie
Belangrijk om te remediëren: werkt deze therapie
Jezelf als therapeut in vraag stellen, niet doelloos blijven behandelen
Facetten van GT-werken die uit empirische cyclus volgen:
- GT is veel meer dan technieken toepassen technieken is maar 1 deel
- Geïndividualiseerde probleemanalyse minstens even belangrijk
Niet in alle landen zo!! Vooral in België en Nederland
- Ook ‘Evaluatie’ is cruciale fase. Houdt enige verantwoordelijkheid in voor de behandelaar (bijv. pers.
stoornis, motivatie)
- Evalueren maar mogelijk indien behandeldoelen concreet gesteld
Observaties eerder dan interpretaties
Ook concreet en helder naar cliënt toe. Cliënt actief betrokken. Transparantie we vertellen
onze cliënt alles!
We willen onze cliënt een eigen behandelaar maken (cliënt moet zelf weten wat hij moet
doen volgende keer, terugkeer van problematiek wil niet zeggen dat therapie niet geholpen
heeft!)
- Praktijkexperiment (N=1). Nooit alle eigenschappen van labo-experiment. Zo ook belang van de
therapeutische relatie
Uniek?
- We volgen stappen van gegevens verzamelen, hypothese, toetsen, evalueren…
- Is dit zo uniek? Sommige beroepen, ook andere therapeuten werken soms zo
- Is zelfs wenselijk: empirische cyclus zou de basis moeten zijn van elke behandeling
Anderzijds:
4
