Biomedisch kader
Deel 1: Celleer
Hoofdstuk 1: Bouw en functie van de cel
Alle organismen bestaan uit cellen. Ondanks onderlinge verschillen, zijn er duidelijke
overeenkomsten.
Cellen bestaan uit:
- begrenzing of celmembraan
- geleiachtige inhoud
⇒ Geleiachtige inhoud bevat: nucleïnezuren en DNA
● DNA (Desoxyribonucleïnezuur) = stoffen die een belangrijke rol vervullen bij het
bepalen wat de cel kan en doet.
- buitenkant = extracellulaire ruimte
- binnenkant = intracellulaire ruimte
- celkern
- celorganellen (elk met een eigen functie)
1.1 Bouw
2 soorten organismen:
- eencellige organismen
vb. bacteriën
- meercellige organismen (meeste cellen zijn hier onderdeel van)
⇒ Cellen met dezelfde vorm en functie liggen bij elkaar in een weefsel
● Organen = voor het uitvoeren van speciale taken, zijn verbonden tot een
organenstelsel met elk hun eigen taak
vb. maagdarmstelsel, zenuwstelsel, hormoonstelsel
Organisatieniveaus: (van klein naar groot)
Atoom → molecule → organel → cel → weefsel → orgaan → orgaanstelsel → organisme
1.1.1 Celschema
⇒ Cellen hebben algemeen bouwplan, maar vertonen ook verschillen doordat elke cel eigen
functie heeft en daaraan zo goed mogelijk is aangepast.
Cellen bevatten:
- cytoplasma
- omgeven door een celmembraan
● Cytoplasma = grondplasma en organellen zoals de celkern, mitochondriën, de
lysosomen, …
1
, ● Grondplasma = geleiachtige vloeistof, een groot aantal eiwitten, vetten, suikers en
mineralen.
● Plantaardige cellen ⇒ een celwand om hun
celmembraan en in het cytoplasma bevinden
zich chloroplasten (bladgroenkorrels).
● Dierlijke cellen ⇒ geen celwand en in
cytoplasma liggen er geen bladgroenkorrels.
1.1.2 Celorganellen en hun functie
● Celorganellen = de onderdelen van de cel
1. Celkern (= nucleus)
● Eukaryote cellen = hebben een celkern
● Prokaryote cellen = hebben geen celkern
2
, - kernmembraan (dubbelmembraan) = bevindt
zich rond het kernplasma
- kernlichaam (nucleolus) = aanmaak ribosomen
- kernporiën = grote moleculen kunnen de
celkern in en uit (bevinden zich in kernmembraan)
- chromosomen (worden steeds gekopieerd en
aan deze dochtercellen doorgegeven)
● chromosomen = verantwoordelijk voor de
erfelijke eigenschappen van het organisme,
bevatten DNA en eiwitten.
- chromatine (lange dunne draden die ontstaan
als cel niet deelt) ⇒ rollen zich op zit staafjes bij celdeling
2. Mitochondriën
⇒ In de eukaryote cellen wordt de energie uit voedsel omgezet in ATP (adenosinetrifosfaat).
- ATP moleculen worden gemaakt in de mitochondriën (Worden ook wel de
kerncentrale van de cel genoemd)
Conclusie: mitochondriën produceren ATP voor de energievoorziening in de cel
Bevat:
- Bestaat uit dubbelmembraan, grondplasma, DNA en veel
enzymen Die het mogelijk maken om energie uit voedsel om te
zetten in ATP.
- Bevat de grondstoffen voor ATP:
→ ADP (adenosinedifosfaat)
→ P (fosfaat)
● Matrix = het materiaal of weefsel tussen de cellen van een
eukaryoot organisme (bindweefsel).
3. Ribosomen en ER
⇒ Informatie uit de celkern wordt in het cytoplasma vertaald
⇒ De ribosomen vertalen de informatie uit de celkern in eiwitten.
Ribosomen zijn eiwitten ⇒ in celkern wordt ook informatie opgeslagen om ribosomen te
maken.
- In cytoplasma komen ze als losse bolletjes voor (soms in klontjes bij elkaar) Ook
gebonden aan een systeem van membranen, het endoplasmatisch reticulum (ER).
⇒ Dit membraansysteem staat in verbinding met andere celorganellen en zorgt voornamelijk
voor het transport van stoffen binnen de cel.
3
, ● Het ruw – ER = bevat veel ribosomen
● Het glad – ER = bevat geen ribosomen, wel veel enzymen
- Enzymen die actief zijn in de cel kunnen niet werken wanneer ze vrij ronddrijven in
het cytoplasma ze moeten associatie aangaan met een membraan, het glad ER.
Bv. Voor aanmaak van koolhydraten en lipiden.
4. Golgi – systeem en de lysosomen
● Golgi – apparaat = organel dat bestaat uit op elkaar gestapelde
membranen waaruit door afsnoering blaasjes kunnen ontstaan.
- Stoffen (afkomstig van het ER) worden bewerkt en opgeslagen
- Voor transport van de stoffen (exocytose) worden blaasjes gebruikt
⇒ Het golgi- apparaat is dus een soort fabriek waar allerlei stoffen worden
aangevoerd om vervolgens, na bewerking, weer afgevoerd te
worden. Voor de bewerking zijn er in het golgi
- apparaat veel verschillende enzymen aanwezig.
● Lysosomen = blaasjes met enzymen die stoffen kunnen
afbreken. Worden ook wel opruimers genoemd.
⇒ Kunnen versmelten met voedselvacuolen of ze kunnen inhoud
buiten cel afgeven via een proces dat exocytose heet.
5. Cytoskelet
⇒ Cel krijgt ook vorm en beweeglijkheid door eiwitdraden die aan de celmembraan en de
celorganellen vastzitten.
- Deze eiwitstructuur vormt het cytoskelet/ cytocelskelet
- De eiwitdraden maken het mogelijk om sommige cellen van het celskelet heel lang te
maken, bv. De zenuwcellen
6. Celmembraan
⇒ zie volgend deel
1.2 Functie van de cellen
⇒ Alle cellen in ons lichaam hebben een manier om zicht te handhaven en dus ook een
manier om aan energie te komen. Ze vernieuwen zichzelf en hebben contact met de
buitenwereld. Functie van een cel is vaak af te lezen aan het uiterlijk.
4
Deel 1: Celleer
Hoofdstuk 1: Bouw en functie van de cel
Alle organismen bestaan uit cellen. Ondanks onderlinge verschillen, zijn er duidelijke
overeenkomsten.
Cellen bestaan uit:
- begrenzing of celmembraan
- geleiachtige inhoud
⇒ Geleiachtige inhoud bevat: nucleïnezuren en DNA
● DNA (Desoxyribonucleïnezuur) = stoffen die een belangrijke rol vervullen bij het
bepalen wat de cel kan en doet.
- buitenkant = extracellulaire ruimte
- binnenkant = intracellulaire ruimte
- celkern
- celorganellen (elk met een eigen functie)
1.1 Bouw
2 soorten organismen:
- eencellige organismen
vb. bacteriën
- meercellige organismen (meeste cellen zijn hier onderdeel van)
⇒ Cellen met dezelfde vorm en functie liggen bij elkaar in een weefsel
● Organen = voor het uitvoeren van speciale taken, zijn verbonden tot een
organenstelsel met elk hun eigen taak
vb. maagdarmstelsel, zenuwstelsel, hormoonstelsel
Organisatieniveaus: (van klein naar groot)
Atoom → molecule → organel → cel → weefsel → orgaan → orgaanstelsel → organisme
1.1.1 Celschema
⇒ Cellen hebben algemeen bouwplan, maar vertonen ook verschillen doordat elke cel eigen
functie heeft en daaraan zo goed mogelijk is aangepast.
Cellen bevatten:
- cytoplasma
- omgeven door een celmembraan
● Cytoplasma = grondplasma en organellen zoals de celkern, mitochondriën, de
lysosomen, …
1
, ● Grondplasma = geleiachtige vloeistof, een groot aantal eiwitten, vetten, suikers en
mineralen.
● Plantaardige cellen ⇒ een celwand om hun
celmembraan en in het cytoplasma bevinden
zich chloroplasten (bladgroenkorrels).
● Dierlijke cellen ⇒ geen celwand en in
cytoplasma liggen er geen bladgroenkorrels.
1.1.2 Celorganellen en hun functie
● Celorganellen = de onderdelen van de cel
1. Celkern (= nucleus)
● Eukaryote cellen = hebben een celkern
● Prokaryote cellen = hebben geen celkern
2
, - kernmembraan (dubbelmembraan) = bevindt
zich rond het kernplasma
- kernlichaam (nucleolus) = aanmaak ribosomen
- kernporiën = grote moleculen kunnen de
celkern in en uit (bevinden zich in kernmembraan)
- chromosomen (worden steeds gekopieerd en
aan deze dochtercellen doorgegeven)
● chromosomen = verantwoordelijk voor de
erfelijke eigenschappen van het organisme,
bevatten DNA en eiwitten.
- chromatine (lange dunne draden die ontstaan
als cel niet deelt) ⇒ rollen zich op zit staafjes bij celdeling
2. Mitochondriën
⇒ In de eukaryote cellen wordt de energie uit voedsel omgezet in ATP (adenosinetrifosfaat).
- ATP moleculen worden gemaakt in de mitochondriën (Worden ook wel de
kerncentrale van de cel genoemd)
Conclusie: mitochondriën produceren ATP voor de energievoorziening in de cel
Bevat:
- Bestaat uit dubbelmembraan, grondplasma, DNA en veel
enzymen Die het mogelijk maken om energie uit voedsel om te
zetten in ATP.
- Bevat de grondstoffen voor ATP:
→ ADP (adenosinedifosfaat)
→ P (fosfaat)
● Matrix = het materiaal of weefsel tussen de cellen van een
eukaryoot organisme (bindweefsel).
3. Ribosomen en ER
⇒ Informatie uit de celkern wordt in het cytoplasma vertaald
⇒ De ribosomen vertalen de informatie uit de celkern in eiwitten.
Ribosomen zijn eiwitten ⇒ in celkern wordt ook informatie opgeslagen om ribosomen te
maken.
- In cytoplasma komen ze als losse bolletjes voor (soms in klontjes bij elkaar) Ook
gebonden aan een systeem van membranen, het endoplasmatisch reticulum (ER).
⇒ Dit membraansysteem staat in verbinding met andere celorganellen en zorgt voornamelijk
voor het transport van stoffen binnen de cel.
3
, ● Het ruw – ER = bevat veel ribosomen
● Het glad – ER = bevat geen ribosomen, wel veel enzymen
- Enzymen die actief zijn in de cel kunnen niet werken wanneer ze vrij ronddrijven in
het cytoplasma ze moeten associatie aangaan met een membraan, het glad ER.
Bv. Voor aanmaak van koolhydraten en lipiden.
4. Golgi – systeem en de lysosomen
● Golgi – apparaat = organel dat bestaat uit op elkaar gestapelde
membranen waaruit door afsnoering blaasjes kunnen ontstaan.
- Stoffen (afkomstig van het ER) worden bewerkt en opgeslagen
- Voor transport van de stoffen (exocytose) worden blaasjes gebruikt
⇒ Het golgi- apparaat is dus een soort fabriek waar allerlei stoffen worden
aangevoerd om vervolgens, na bewerking, weer afgevoerd te
worden. Voor de bewerking zijn er in het golgi
- apparaat veel verschillende enzymen aanwezig.
● Lysosomen = blaasjes met enzymen die stoffen kunnen
afbreken. Worden ook wel opruimers genoemd.
⇒ Kunnen versmelten met voedselvacuolen of ze kunnen inhoud
buiten cel afgeven via een proces dat exocytose heet.
5. Cytoskelet
⇒ Cel krijgt ook vorm en beweeglijkheid door eiwitdraden die aan de celmembraan en de
celorganellen vastzitten.
- Deze eiwitstructuur vormt het cytoskelet/ cytocelskelet
- De eiwitdraden maken het mogelijk om sommige cellen van het celskelet heel lang te
maken, bv. De zenuwcellen
6. Celmembraan
⇒ zie volgend deel
1.2 Functie van de cellen
⇒ Alle cellen in ons lichaam hebben een manier om zicht te handhaven en dus ook een
manier om aan energie te komen. Ze vernieuwen zichzelf en hebben contact met de
buitenwereld. Functie van een cel is vaak af te lezen aan het uiterlijk.
4
