Beleid, Rationaliteit en Macht 2024 – samenvatting
(Hoorcolleges, werkgroepen en literatuur)
Week 1 – introductie
Wat is beleid? Beleid kent verschillende definities. Zoals ‘Beleid is de poging van een
bestuursorgaan om een maatschappelijke toestand te beïnvloeden’, ‘Anything a government
chooses to do or not to do’ of ‘Public policy is the sum total of government action, from
signals of intent to the final outcomes’.
- Deze definities hebben in overeenkomst dat het over doelbewsute,
veranderingsgerichte (in-)actie gaat. Dit gaat dus over het proces en niet over het
product. Beleid is daarnaast dynamisch en tijdig.
Wat is rationaliteit? Rationaliteit is een mensbeeld van Renaissance waarin ‘Het idee
ontstond dat de mens een rationeel, berekend wezen was. Het woord ‘ragione’ impliceerde in
alle betekenissen ‘berekening’.’ Het is daarnaast de leidraad van de verlichting geweest.
‘Governance of society was to be an ‘administation of things’ … political institutions would be
replaced by a ‘parliament’ of technical experts.’
- We verwachten dat beleid rationeel is.
Wat is macht? Met macht bedoelen we eigenlijk politiek. Macht kent de definitie ‘het
handelen van andere bepalen’ maar ook als iets gevaarlijks. Politiek kent de definitie ‘who
gets what, when, and how’, dit staat tegenover ‘the authoritative allocation of value’.
Rationaliteit en macht staan tegenover elkaar bij het ontwikkelen van beleid.
,Week 2 – perspectieven op beleid
Bij het ontwikkelen van beleid zijn er twee processen:
- Reduceren: onzekerheid kleiner maken, op cognitief (kennis) en voluntaristisch
(handelingsopties) niveau. Je hebt een beeld en kennis nodig om beleid te maken.
- Mobiliseren: van middelen (mensen, geld, apparaten) en legitimiteit, de jure (volgens
het recht) en de facto (in de praktijk). Je hebt dingen nodig om beleid te laten slagen.
Je kunt verschillende perspectieven toepassen op beleid.
- Descriptief: hoe verlopen beleidsprocessen echt? Dit is beschrijvend.
- Explicatief: waarom verlopen beleidsprocessen zo? Dit gaat over uitleggen.
- Normatief: hoe kunnen beleidsprocessen goed verlopen? Dit gaat over meningen.
Er zijn twee perspectieven op het beleid:
Market (= visie waar het leven wordt gezien als een soort plein waar mensen zelf naartoe
komen om dingen te ruilen voor jezelf): rationeel, analytisch en economisch.
- Beleidsvisie: rationaal-analytisch fase model = (1) identificeer doel(en),
(2) inventariseer beleidsopties, (3) voorspel consequenties beleidsopties, (4) vergelijk
en evalueer beleidsopties, (5) kies de ‘beste’ beleidsoptie uit, (6) voer die ‘gewoon’ in
en (7) evalueer en stel waar nodig bij.
- Kennisvisie: (1) positivisme (= alleen empirische wetenschappen leveren geldige
kennis), (2) causaliteit en (3) meetbaarheid. Het veronderstelt daarnaast een
stabiliteit van preferenties en condities en veranderbaarheid.
- Mens- en maatschappijvisie: de mens is homo economicus; rationeel,
geïndividualiseerd, nutsmaximaliserend en calculerend. De maatschappij is een
transactiesamenleving (baan, relatie, lid, inzet: allemaal transacties en
nutsmaximaliserend).
- Het beleid is (gek genoeg) wel op publiek belang gericht, is aggregatief
(=optelsom van individuele belangen), gericht op kanaliseren kernconflict
tussen individuen met tegengestelde belangen en bestaat voor het voorzien
van collectieve goederen.
Polis (= visie waar het leven wordt gezien als een soort plein waar alle burgers samen
komen om gezamenlijk te praten voor gezamenlijke doeleinde): interpretatief, politiek en
sociaalwetenschappelijk. Het is kritiek op het standaard market beeld.
- Beleidsvisie: kritiek op rationeel-analytisch fasenmodel: (1) beleidsfasen lopen door
elkaar; (2) problemen worden gezocht bij oplossingen; (3) kennis wordt strategisch
gebruikt; (4) in alle fasen van beleid worden politieke keuzen gemaakt;
- Beleid is wezenlijk politiek, is een samenwerking én een strijd, draait om
ideeën en taal en betekenis staan centraal.
- Kennisvisie: sociaal constructivisme (= we hebben opvattingen over dingen die
wenselijk zijn beleid is een strijd over interpretatie van betekenis, heeft altijd
bepaalde waarde en is dus niet objectief).
- Doelen, problemen en oplossingen in beleid zijn sociaal geconstrueerd.
Sociale werkelijkheid minstens complex, ambigu en overgedetermineerd.
- Mens- en maatschappijvisie:
(Descriptief) mens is niet (alleen) rationeel; niet doel-rationeel, niet ego-gericht,
biases in gedrag en begrensde rationaliteit. Daarnaast vormt de sociale context
individu en individuele keuzen.
(Normatief) mensbeeld in beleid ‘vormt’ ook gedrag.
- Mens is een politiek en sociaal wezen. De samenleving is een politieke
gemeenschap met psychologische, sociale, emotionele en materiele banden.
- Maatschappij bestaat uit communities. Er zijn sociale (sub-)gemeenschappen.
, Over het boek:
- Market kan drie dingen betekenen: rationele/standaard visie op beleid,
maatschappijvisie binnen het model of de markt zelf.
- Het is een boek dat je probeert te overtuigen van de polis.
- Wordt gepresenteerd als hobson’s choice (= een schijnkeuze tussen
perspectieven).
- In sommige gevallen kan de market ook handig zijn: duidelijk omschreven doelen en
het duidelijk hebben van oorzaken en gevolgen.
Stone (H1):
Het market model wordt gekenmerkt door mensen die handelen voor hun ‘self-interest’: voor
hun eigen welvaart (niet hetzelfde als egoïstisch, want kan ook voor eigen familie zijn
bijvoorbeeld). In dit model gaan ze ervan uit dat informatie klopt, compleet en bereikbaar is
voor iedereen. Middelen zijn schaars (op=op), er wordt gehandeld vanuit de ‘laws of matter’.
De polis gaat juist uit van gezamenlijke wil en gezamenlijke moeite. Dit wordt gekenmerkt
door ‘altruisme’ (= mensen voeren gedrag uit om andere daarmee te helpen). Er is hier een
publiek belang, er zijn gezamenlijke problemen. Mensen werken er samen om die problemen
op te lossen. Hier gaan ze er niet vanuit dat informatie klopt, het is namelijk afhankelijk van
interpretatie en manipulatie. Hier zijn naast de ‘laws of matter’ ook de ‘laws of passion’, er zit
namelijk emotie achter. Middelen zijn niet volledig schaars, ze kunnen namelijk ambigu zijn.
Hoogerwerf (beleidstheorie 1.0):
Beleidsvoorbereiding = het proces van het verzamelen en analyseren van informatie en het
formuleren van adviezen met het oog op een te voeren beleid.
Ontwerpen van beleid = uitdenken, beargumenteren en formuleren van een beleid. Is een
denkproces en machtsproces.
Maatstaven beleid = rationaliteit/redelijkheid (waarden-, doel- en causale rationaliteit) en
legitimiteit (aanvaardbaarheid voor betrokkenen). De criteria voor wenselijke
beleidsdocumenten lopen uiteen.
De centrale empirische veronderstelling is hier dat beleid een grotere kans heeft om rationeel
en legitiem te zijn, naarmate het berust op meer betrouwbare informatie over het
beleidsprobleem, de oorzaken van de problematische situatie, de beleidsdoeleinden, de
beleidsinstrumenten, de beleidsuitvoering en de beleidseffecten.
Stappen in ontwerpproces:
1. De analyse van de opdracht tot het ontwerpen van een beleid;
2. De analyse van de probleemsituatie;
3. De analyse van de oorzaken en gevolgen van de probleemsituatie (causaal
veldmodel);
4. Het formuleren van het einddoel;
5. Het overwegen van de beleidsinstrumenten en hun effecten (instrumentenmodel);
6. Ontwerpen van de beleidsuitvoering (door wie en hoe worden de instrumenten
toegepast?);
7. Het afwegen van de kosten en baten (ook kijken naar neveneffecten);
8. De uiteindelijke formulering van het beleidsontwerp.
Bannink & Bosselaar (beleidstheorie 2.0)
Beleidstheorie: coherente optelsom van drie typen vooronderstellingen die beleid vormen:
hoe komen we van a naar b. Deze deugt wanneer deze rationeel en legitiem is. Bij
beleidstheorie 1.0 horen de volgende vooronderstelingen:
1. Causale vooronderstellingen: oorzaak en gevolg: als je weet wat de oorzaak is, kan
je het probleem misschien oplossen/verminderen door die oorzaak aan te passen.
(Hoorcolleges, werkgroepen en literatuur)
Week 1 – introductie
Wat is beleid? Beleid kent verschillende definities. Zoals ‘Beleid is de poging van een
bestuursorgaan om een maatschappelijke toestand te beïnvloeden’, ‘Anything a government
chooses to do or not to do’ of ‘Public policy is the sum total of government action, from
signals of intent to the final outcomes’.
- Deze definities hebben in overeenkomst dat het over doelbewsute,
veranderingsgerichte (in-)actie gaat. Dit gaat dus over het proces en niet over het
product. Beleid is daarnaast dynamisch en tijdig.
Wat is rationaliteit? Rationaliteit is een mensbeeld van Renaissance waarin ‘Het idee
ontstond dat de mens een rationeel, berekend wezen was. Het woord ‘ragione’ impliceerde in
alle betekenissen ‘berekening’.’ Het is daarnaast de leidraad van de verlichting geweest.
‘Governance of society was to be an ‘administation of things’ … political institutions would be
replaced by a ‘parliament’ of technical experts.’
- We verwachten dat beleid rationeel is.
Wat is macht? Met macht bedoelen we eigenlijk politiek. Macht kent de definitie ‘het
handelen van andere bepalen’ maar ook als iets gevaarlijks. Politiek kent de definitie ‘who
gets what, when, and how’, dit staat tegenover ‘the authoritative allocation of value’.
Rationaliteit en macht staan tegenover elkaar bij het ontwikkelen van beleid.
,Week 2 – perspectieven op beleid
Bij het ontwikkelen van beleid zijn er twee processen:
- Reduceren: onzekerheid kleiner maken, op cognitief (kennis) en voluntaristisch
(handelingsopties) niveau. Je hebt een beeld en kennis nodig om beleid te maken.
- Mobiliseren: van middelen (mensen, geld, apparaten) en legitimiteit, de jure (volgens
het recht) en de facto (in de praktijk). Je hebt dingen nodig om beleid te laten slagen.
Je kunt verschillende perspectieven toepassen op beleid.
- Descriptief: hoe verlopen beleidsprocessen echt? Dit is beschrijvend.
- Explicatief: waarom verlopen beleidsprocessen zo? Dit gaat over uitleggen.
- Normatief: hoe kunnen beleidsprocessen goed verlopen? Dit gaat over meningen.
Er zijn twee perspectieven op het beleid:
Market (= visie waar het leven wordt gezien als een soort plein waar mensen zelf naartoe
komen om dingen te ruilen voor jezelf): rationeel, analytisch en economisch.
- Beleidsvisie: rationaal-analytisch fase model = (1) identificeer doel(en),
(2) inventariseer beleidsopties, (3) voorspel consequenties beleidsopties, (4) vergelijk
en evalueer beleidsopties, (5) kies de ‘beste’ beleidsoptie uit, (6) voer die ‘gewoon’ in
en (7) evalueer en stel waar nodig bij.
- Kennisvisie: (1) positivisme (= alleen empirische wetenschappen leveren geldige
kennis), (2) causaliteit en (3) meetbaarheid. Het veronderstelt daarnaast een
stabiliteit van preferenties en condities en veranderbaarheid.
- Mens- en maatschappijvisie: de mens is homo economicus; rationeel,
geïndividualiseerd, nutsmaximaliserend en calculerend. De maatschappij is een
transactiesamenleving (baan, relatie, lid, inzet: allemaal transacties en
nutsmaximaliserend).
- Het beleid is (gek genoeg) wel op publiek belang gericht, is aggregatief
(=optelsom van individuele belangen), gericht op kanaliseren kernconflict
tussen individuen met tegengestelde belangen en bestaat voor het voorzien
van collectieve goederen.
Polis (= visie waar het leven wordt gezien als een soort plein waar alle burgers samen
komen om gezamenlijk te praten voor gezamenlijke doeleinde): interpretatief, politiek en
sociaalwetenschappelijk. Het is kritiek op het standaard market beeld.
- Beleidsvisie: kritiek op rationeel-analytisch fasenmodel: (1) beleidsfasen lopen door
elkaar; (2) problemen worden gezocht bij oplossingen; (3) kennis wordt strategisch
gebruikt; (4) in alle fasen van beleid worden politieke keuzen gemaakt;
- Beleid is wezenlijk politiek, is een samenwerking én een strijd, draait om
ideeën en taal en betekenis staan centraal.
- Kennisvisie: sociaal constructivisme (= we hebben opvattingen over dingen die
wenselijk zijn beleid is een strijd over interpretatie van betekenis, heeft altijd
bepaalde waarde en is dus niet objectief).
- Doelen, problemen en oplossingen in beleid zijn sociaal geconstrueerd.
Sociale werkelijkheid minstens complex, ambigu en overgedetermineerd.
- Mens- en maatschappijvisie:
(Descriptief) mens is niet (alleen) rationeel; niet doel-rationeel, niet ego-gericht,
biases in gedrag en begrensde rationaliteit. Daarnaast vormt de sociale context
individu en individuele keuzen.
(Normatief) mensbeeld in beleid ‘vormt’ ook gedrag.
- Mens is een politiek en sociaal wezen. De samenleving is een politieke
gemeenschap met psychologische, sociale, emotionele en materiele banden.
- Maatschappij bestaat uit communities. Er zijn sociale (sub-)gemeenschappen.
, Over het boek:
- Market kan drie dingen betekenen: rationele/standaard visie op beleid,
maatschappijvisie binnen het model of de markt zelf.
- Het is een boek dat je probeert te overtuigen van de polis.
- Wordt gepresenteerd als hobson’s choice (= een schijnkeuze tussen
perspectieven).
- In sommige gevallen kan de market ook handig zijn: duidelijk omschreven doelen en
het duidelijk hebben van oorzaken en gevolgen.
Stone (H1):
Het market model wordt gekenmerkt door mensen die handelen voor hun ‘self-interest’: voor
hun eigen welvaart (niet hetzelfde als egoïstisch, want kan ook voor eigen familie zijn
bijvoorbeeld). In dit model gaan ze ervan uit dat informatie klopt, compleet en bereikbaar is
voor iedereen. Middelen zijn schaars (op=op), er wordt gehandeld vanuit de ‘laws of matter’.
De polis gaat juist uit van gezamenlijke wil en gezamenlijke moeite. Dit wordt gekenmerkt
door ‘altruisme’ (= mensen voeren gedrag uit om andere daarmee te helpen). Er is hier een
publiek belang, er zijn gezamenlijke problemen. Mensen werken er samen om die problemen
op te lossen. Hier gaan ze er niet vanuit dat informatie klopt, het is namelijk afhankelijk van
interpretatie en manipulatie. Hier zijn naast de ‘laws of matter’ ook de ‘laws of passion’, er zit
namelijk emotie achter. Middelen zijn niet volledig schaars, ze kunnen namelijk ambigu zijn.
Hoogerwerf (beleidstheorie 1.0):
Beleidsvoorbereiding = het proces van het verzamelen en analyseren van informatie en het
formuleren van adviezen met het oog op een te voeren beleid.
Ontwerpen van beleid = uitdenken, beargumenteren en formuleren van een beleid. Is een
denkproces en machtsproces.
Maatstaven beleid = rationaliteit/redelijkheid (waarden-, doel- en causale rationaliteit) en
legitimiteit (aanvaardbaarheid voor betrokkenen). De criteria voor wenselijke
beleidsdocumenten lopen uiteen.
De centrale empirische veronderstelling is hier dat beleid een grotere kans heeft om rationeel
en legitiem te zijn, naarmate het berust op meer betrouwbare informatie over het
beleidsprobleem, de oorzaken van de problematische situatie, de beleidsdoeleinden, de
beleidsinstrumenten, de beleidsuitvoering en de beleidseffecten.
Stappen in ontwerpproces:
1. De analyse van de opdracht tot het ontwerpen van een beleid;
2. De analyse van de probleemsituatie;
3. De analyse van de oorzaken en gevolgen van de probleemsituatie (causaal
veldmodel);
4. Het formuleren van het einddoel;
5. Het overwegen van de beleidsinstrumenten en hun effecten (instrumentenmodel);
6. Ontwerpen van de beleidsuitvoering (door wie en hoe worden de instrumenten
toegepast?);
7. Het afwegen van de kosten en baten (ook kijken naar neveneffecten);
8. De uiteindelijke formulering van het beleidsontwerp.
Bannink & Bosselaar (beleidstheorie 2.0)
Beleidstheorie: coherente optelsom van drie typen vooronderstellingen die beleid vormen:
hoe komen we van a naar b. Deze deugt wanneer deze rationeel en legitiem is. Bij
beleidstheorie 1.0 horen de volgende vooronderstelingen:
1. Causale vooronderstellingen: oorzaak en gevolg: als je weet wat de oorzaak is, kan
je het probleem misschien oplossen/verminderen door die oorzaak aan te passen.
