Psychologie hoofdstuk 1:
Geschiedenis en onderzoeksmethoden van de psychologie
Inleiding
Psychologie houdt zich bezig met de gedachten, de emoties en het gedrag van mensen.
Kennis van de psychologie is dan ook om twee redenen van belang voor een hulpverlener.
Kennis van de psychologie kan je handvatten bieden om de situatie van een cliënt te
verklaren. Een andere reden waarom psychologische kennis van groot belang is voor een
hulpverlener, is dat je er zelf ook een bepaalde manier van denken, voelen en je gedragen
op nahoudt.
§1.1 De studie psychologie
Iedereen vraagt zich wel eens af waarom mensen doen wat zij doen. Psychologie is de
wetenschap waarbij het zich verplaatsen in een ander een belangrijke rol speelt. Psychologie
werd in 1879 officieel erkend als wetenschap en ontwikkelde zich in een kort tijdsbestek tot
een zeer populaire studie. Binnen het sociaal werk wordt psychologische kennis gebruikt om
het gedrag van cliënten te verklaren en worden op basis van deze verklaringen interventies
(= systematische werkwijze om een probleem te verminderen) ontwikkeld. In dit hoofdstuk
staan de geschiedenis van de psychologie en de wetenschappelijke methoden die
psychologen toepassen om de kennis te vergaren centraal.
§1.1.1 Het belang van interpretatie
Onze interpretatie van de situatie speelt een belangrijke rol. In het ene geval maakt
bijvoorbeeld een ‘stukje komkommer’ de ontvanger trots en laat hij een trucje zien, terwijl
dezelfde beloning in een andere context leidt tot woede en het weggooien van het voedsel.
§1.1.2 De drie thema’s van de psychologie
De psychologie houdt zich bezig met de wisselwerking tussen onze gedachten, onze
emoties en ons gedrag. Psychologie is de wetenschap die zich richt op het beschrijven,
verklaren en voorspellen van het gedrag, de gedachten en de emoties van mensen. Een
variant van de psychologie is de klinische psychologie. Hier ligt de focus op stoornissen en
wordt bekeken hoe emoties, gedachten en gedrag afwijken van wat normaal is.
In tegenstelling tot de klinische psychologie houdt de psychologie zich bezig met normale
gedachten, emoties en gedrag. Aan de oorsprong van de psychologie als wetenschap
worden twee namen verbonden: de Duitser Wilhelm Wundt en de Amerikaan William James.
We beschouwen hen als grondleggers omdat zij de psychologische onderwerpen (emoties,
gedrag, denken) voor het eerst aan wetenschappelijk onderzoek onderwierpen.
Daar waar de dagelijkse kennis ophoudt, gaat wetenschappelijke kennis verder. Het verschil
tussen wetenschap en het dagelijks leven zit niet zozeer in de vragen die gesteld worden, als
wel in de grondigere methoden die gebruikt worden om een antwoord op deze vragen te
krijgen. Zo zijn de vragen of de verschillen tussen mensen aangeboren of aangeleerd zijn, en
hoe de geest en het lichaam met elkaar in verbinding staan, tot op de dag van vandaag
kwesties waarover psychologen zich het hoofd buigen.
§1.2 Het begon met filosofie
Het eerste, voorzichtige begin van de psychologie wordt vaak toegeschreven aan René
Descartes. Descartes was in de eerste plaats een filosoof. Hij hield zich sterk bezig met de
vraag wat waarheid nu precies was en hoe iemand er zeker van kon zijn dat iets ‘waar’ was.
Uiteindelijk kwam Descartes tot de conclusie dat je eigenlijk altijd moet twijfelen aan je
opvattingen.
, §1.2.1 Niet alles is vrije wil: aangeboren eigenschappen en reflexen
Als filosoof dacht Descartes niet alleen na over de aard van de waarheid, maar ook over de
aard van de mens. Hij wist dat hij nadacht en dat dit nadenken zich in zijn geest afspeelde.
Sommige handelingen van een mens worden volgens Descartes door onze vrije wil bepaald.
Als je bijvoorbeeld op een schommelstoel zit en je dreigt naar voren te vallen, dan steek je je
been uit zodat je niet valt. Dit is een voorbeeld van een reflex = een automatische handeling
die razendsnel plaatsvindt. Volgens Descartes bepaalt niet de goddelijke ziel, maar de
dierlijke ziel deze reflexen. Het lijkt erop dat het brein soms gedrag voortbrengt waar je geen
controle over hebt of over nadenkt. Wat Descartes tot zo’n belangrijk persoon voor de
psychologie heeft gemaakt, is zijn stelling dat reflexmatig gedrag kan plaatsvinden zonder
invloed van de goddelijke ziel.
§1.2.2 Een goddelijke ziel in een sterfelijk lichaam
Descartes heeft niet alleen een deur geopend naar een wereld waarin gedrag
wetenschappelijk te onderzoeken valt, hij heeft ook twee thema’s in de psychologie
aangeboord die tot op heden relevant zijn. Het eerste thema wordt het dualisme genoemd.
Volgens Descartes bestond ieder mens uit een ziel en een lichaam en was de ziel in staat
het lichaam aan te sturen. Dit sluit aan bij het idee van telekinese. Sommige mensen
beweren dat zij met hun gedachten voorwerpen op afstand kunnen besturen.
§1.2.3 Aangeboren eigenschappen
Ook een tweede punt dat Descartes aandroeg, is nog altijd actueel. Volgens Descartes was
het verschil tussen mens en dier het bestaan van de goddelijke ziel; alleen mensen bezaten
deze. Hierdoor konden mensen taken uitvoeren die voor dieren niet haalbaar waren. Volgens
Descartes hadden mensen bij hun geboorte dus al kenmerken die bij een dier ontbraken;
deze kenmerken moesten aangeboren zijn. Het uitgangspunt dat mensen met bestaande
eigenschappen worden geboren, wordt binnen de psychologie nature genoemd. Het is tot op
de dag van vandaag een actueel thema in de psychologie: zijn eigenschappen van een
persoon nu aangeboren of door de omgeving aangeleerd?
§1.3 Een blanco blad
De zeventiende-eeuwse Brit John Locke kende de nature-opvattingen van Descartes,
waarin aangeboren kenmerken centraal staan. Locke deelde zijn opvattingen echter niet. Hij
stelde dat alle kenmerken die mensen hebben door ervaring tot stand komen. Volgens Locke
wordt ieder mens geboren als een blanco blad (= onbeschreven blad) en ontstaan de
eigenschappen die mensen ontwikkelen door interactie met de omgeving. De Latijnse term
die hij daarvoor gebruikte is tabula rasa. Aan het eind van het leven is ieder mens een
volgeschreven blad: wat er op dat blad staat, is tot stand gekomen door ervaringen. Locke
beschreef 3 principes die nog altijd onderzocht worden:
1. Leren door middel van associatie
2. Leren door middel van straffen en belonen
3. Leren door middel van intimideren
§1.3.1 Leren door associatie
Een belangrijke vorm van leren vindt plaats door de associaties (= het mentaal met elkaar in
verband brengen van twee of meer zaken) die je tussen twee zaken kunt maken. Dit
verschijnsel van associatie is ook te zien bij gewoontes, denk aan een gezelligheidsroker. In
de verslavingszorg komen we dit principe ook tegen.
§1.3.2 Leren door straffen en belonen
Een mens leert volgens Locke niet alleen van associaties, maar ook van het effect dat zijn
gedrag heeft. Iemand die hard leert voor een tentamen en daarna een 10 haalt, zal
waarschijnlijk ook hard leren voor een volgens tentamen. Dit principe van straffen en
belonen wordt veelvuldig toegepast wanneer we dieren iets leren. Ook bij de begeleiding
Geschiedenis en onderzoeksmethoden van de psychologie
Inleiding
Psychologie houdt zich bezig met de gedachten, de emoties en het gedrag van mensen.
Kennis van de psychologie is dan ook om twee redenen van belang voor een hulpverlener.
Kennis van de psychologie kan je handvatten bieden om de situatie van een cliënt te
verklaren. Een andere reden waarom psychologische kennis van groot belang is voor een
hulpverlener, is dat je er zelf ook een bepaalde manier van denken, voelen en je gedragen
op nahoudt.
§1.1 De studie psychologie
Iedereen vraagt zich wel eens af waarom mensen doen wat zij doen. Psychologie is de
wetenschap waarbij het zich verplaatsen in een ander een belangrijke rol speelt. Psychologie
werd in 1879 officieel erkend als wetenschap en ontwikkelde zich in een kort tijdsbestek tot
een zeer populaire studie. Binnen het sociaal werk wordt psychologische kennis gebruikt om
het gedrag van cliënten te verklaren en worden op basis van deze verklaringen interventies
(= systematische werkwijze om een probleem te verminderen) ontwikkeld. In dit hoofdstuk
staan de geschiedenis van de psychologie en de wetenschappelijke methoden die
psychologen toepassen om de kennis te vergaren centraal.
§1.1.1 Het belang van interpretatie
Onze interpretatie van de situatie speelt een belangrijke rol. In het ene geval maakt
bijvoorbeeld een ‘stukje komkommer’ de ontvanger trots en laat hij een trucje zien, terwijl
dezelfde beloning in een andere context leidt tot woede en het weggooien van het voedsel.
§1.1.2 De drie thema’s van de psychologie
De psychologie houdt zich bezig met de wisselwerking tussen onze gedachten, onze
emoties en ons gedrag. Psychologie is de wetenschap die zich richt op het beschrijven,
verklaren en voorspellen van het gedrag, de gedachten en de emoties van mensen. Een
variant van de psychologie is de klinische psychologie. Hier ligt de focus op stoornissen en
wordt bekeken hoe emoties, gedachten en gedrag afwijken van wat normaal is.
In tegenstelling tot de klinische psychologie houdt de psychologie zich bezig met normale
gedachten, emoties en gedrag. Aan de oorsprong van de psychologie als wetenschap
worden twee namen verbonden: de Duitser Wilhelm Wundt en de Amerikaan William James.
We beschouwen hen als grondleggers omdat zij de psychologische onderwerpen (emoties,
gedrag, denken) voor het eerst aan wetenschappelijk onderzoek onderwierpen.
Daar waar de dagelijkse kennis ophoudt, gaat wetenschappelijke kennis verder. Het verschil
tussen wetenschap en het dagelijks leven zit niet zozeer in de vragen die gesteld worden, als
wel in de grondigere methoden die gebruikt worden om een antwoord op deze vragen te
krijgen. Zo zijn de vragen of de verschillen tussen mensen aangeboren of aangeleerd zijn, en
hoe de geest en het lichaam met elkaar in verbinding staan, tot op de dag van vandaag
kwesties waarover psychologen zich het hoofd buigen.
§1.2 Het begon met filosofie
Het eerste, voorzichtige begin van de psychologie wordt vaak toegeschreven aan René
Descartes. Descartes was in de eerste plaats een filosoof. Hij hield zich sterk bezig met de
vraag wat waarheid nu precies was en hoe iemand er zeker van kon zijn dat iets ‘waar’ was.
Uiteindelijk kwam Descartes tot de conclusie dat je eigenlijk altijd moet twijfelen aan je
opvattingen.
, §1.2.1 Niet alles is vrije wil: aangeboren eigenschappen en reflexen
Als filosoof dacht Descartes niet alleen na over de aard van de waarheid, maar ook over de
aard van de mens. Hij wist dat hij nadacht en dat dit nadenken zich in zijn geest afspeelde.
Sommige handelingen van een mens worden volgens Descartes door onze vrije wil bepaald.
Als je bijvoorbeeld op een schommelstoel zit en je dreigt naar voren te vallen, dan steek je je
been uit zodat je niet valt. Dit is een voorbeeld van een reflex = een automatische handeling
die razendsnel plaatsvindt. Volgens Descartes bepaalt niet de goddelijke ziel, maar de
dierlijke ziel deze reflexen. Het lijkt erop dat het brein soms gedrag voortbrengt waar je geen
controle over hebt of over nadenkt. Wat Descartes tot zo’n belangrijk persoon voor de
psychologie heeft gemaakt, is zijn stelling dat reflexmatig gedrag kan plaatsvinden zonder
invloed van de goddelijke ziel.
§1.2.2 Een goddelijke ziel in een sterfelijk lichaam
Descartes heeft niet alleen een deur geopend naar een wereld waarin gedrag
wetenschappelijk te onderzoeken valt, hij heeft ook twee thema’s in de psychologie
aangeboord die tot op heden relevant zijn. Het eerste thema wordt het dualisme genoemd.
Volgens Descartes bestond ieder mens uit een ziel en een lichaam en was de ziel in staat
het lichaam aan te sturen. Dit sluit aan bij het idee van telekinese. Sommige mensen
beweren dat zij met hun gedachten voorwerpen op afstand kunnen besturen.
§1.2.3 Aangeboren eigenschappen
Ook een tweede punt dat Descartes aandroeg, is nog altijd actueel. Volgens Descartes was
het verschil tussen mens en dier het bestaan van de goddelijke ziel; alleen mensen bezaten
deze. Hierdoor konden mensen taken uitvoeren die voor dieren niet haalbaar waren. Volgens
Descartes hadden mensen bij hun geboorte dus al kenmerken die bij een dier ontbraken;
deze kenmerken moesten aangeboren zijn. Het uitgangspunt dat mensen met bestaande
eigenschappen worden geboren, wordt binnen de psychologie nature genoemd. Het is tot op
de dag van vandaag een actueel thema in de psychologie: zijn eigenschappen van een
persoon nu aangeboren of door de omgeving aangeleerd?
§1.3 Een blanco blad
De zeventiende-eeuwse Brit John Locke kende de nature-opvattingen van Descartes,
waarin aangeboren kenmerken centraal staan. Locke deelde zijn opvattingen echter niet. Hij
stelde dat alle kenmerken die mensen hebben door ervaring tot stand komen. Volgens Locke
wordt ieder mens geboren als een blanco blad (= onbeschreven blad) en ontstaan de
eigenschappen die mensen ontwikkelen door interactie met de omgeving. De Latijnse term
die hij daarvoor gebruikte is tabula rasa. Aan het eind van het leven is ieder mens een
volgeschreven blad: wat er op dat blad staat, is tot stand gekomen door ervaringen. Locke
beschreef 3 principes die nog altijd onderzocht worden:
1. Leren door middel van associatie
2. Leren door middel van straffen en belonen
3. Leren door middel van intimideren
§1.3.1 Leren door associatie
Een belangrijke vorm van leren vindt plaats door de associaties (= het mentaal met elkaar in
verband brengen van twee of meer zaken) die je tussen twee zaken kunt maken. Dit
verschijnsel van associatie is ook te zien bij gewoontes, denk aan een gezelligheidsroker. In
de verslavingszorg komen we dit principe ook tegen.
§1.3.2 Leren door straffen en belonen
Een mens leert volgens Locke niet alleen van associaties, maar ook van het effect dat zijn
gedrag heeft. Iemand die hard leert voor een tentamen en daarna een 10 haalt, zal
waarschijnlijk ook hard leren voor een volgens tentamen. Dit principe van straffen en
belonen wordt veelvuldig toegepast wanneer we dieren iets leren. Ook bij de begeleiding
