Dyspareunie
Type Aandoening Klinische prestatie Diagnostiek & behandeling Pathofysiologie Epidemi
ologie
Vrouw
Ontstekingen Vulvovaginitis - Oppervlakkige pijn Kweek → bij open blaasjes Ontsteking van vulva of Vaak
- Branderig gevoel bij vrijen vagina
- Vaginawanden en vulva rood en Candida → typerend brokkelig en
opgezet geurloos Mogelijke verwekkers:
- Afwijkende afscheiding → Candida, trichomonas
kleur, geur en hoeveelheid Trichomonas vaginalis (protozoa) → vaginalis of herpes genitalis
- Bacteriële vaginose niet perse vaginale afscheiding, soms schuimig
pijn bij vrijen (wel vieze geur) of groenig, riekend
- SOA’s moeten worden
uitgesloten Herpes → blaasjes,pijn
Bartholinitis - Oppervlakkige pijn Behandeling: marsupialisatie Ontsteking van uitvoergang Zelden
- Zichtbare zwelling onderste deel (vasthechten van de omgeklapte van vestibulaire klieren van
grote schaamlippen cystewanden) Bartholin
Provoked - Meest voorkomend bij < 50 jaar Diagnose bij: oppervlakkige dyspareunie Vulva doet pijn als het Zelden
vestibulodynia - Chronische, branderige pijn in + pijn bij aanraking met wattenstok aangeraakt wordt en/of
(PVD) vestibulum (gebied binnenzijde gepenetreerd
binnenste schaamlip) - Overspannenheid bekkenbodem Ontstaanswijze onbekend
- Pijn tijdens en/of na coïtus aanpakken
- Kan ook jeukend, drukkend, - Bekkenbodemfysiotherapie
scherp, stekend en/of irriterend
worden omschreven
Ontsteking - Buikpijn Verhoogd BSE en CRP Ontsteking van het kleine Zelden/
kleine bekken - Koorts bekken soms
Anatomische en traumatische (Relatief) - Pijnklachten oppervlakkig Bij inspectie soms kleine beschadigingen Onderste rand van vaginale Zelden
,afwijkingen nauwe te zien aan huid bij introïtus opening bij rugligging
commissura
posterior Zeldzame oorzaak →
besnijdenis (verwijdering
clitoris, buitenste en
binnenste schaamlippen)
Litteken na - Pijnklachten oppervlakkig Soms
bevalling
Seksuele en/of Opwindingssto - Vicieuze cirkel → minder Sildenafil verhoogt de genitale - Vagina niet vochtig Vaak
pijnstoornissen ornis opwinding = meer pijn etc. doorbloeding genoeg en nog
- “Het aanhoudende of opgezwollen voor
recidiverende onvermogen om Psychosociale anamnese goed uitvoeren wrijving
de adequate - Verminderde genitale
lubricatiezwelingsproces van doorbloeding
seksuele opwinding te krijgen of
in stand te houden tot het einde
van de seksuele activiteit.”
Hypoactive - Verminderd seksueel verlangen - Lichamelijk onderzoek - Tekort aan
Seksual Desire - “Het aanhoudend of recidiverend - Hormonaal onderzoek geslachtshormonen
Disorder gebrek aan of het ontbreken van - Partnerrelatietherapie - Laag zelfbeeld
seksuele fantasieën en - Cognitieve gedragstherapie - Slechte partnerrelatie
verlangen naar seksuele - Een simpel gesprek
activiteit” - Sekstherapie
Medicatie - Droogte als bijwerking van Antidepressiva, Soms?
medicatie antihypertensiva,
anticholinergica (o.a.
ipratropium, tiotropium,
solifenacine en tolterodine)
Vaginisme - Penetratie niet mogelijk van de Kan soms worden opgewekt - Spieren van distale deel Soms
, penis, vinger en tampon soms met vaginaal toucher van vagina onwillekeurig
wel → onwillekeurige aangespannen
- VG: aanspanningen introïtus - Soms door somatische
● In begin: oorzaak vaak oorzaak zoals een te
(on)bewuste angst of afkeer Behandeling: strak hymen
voor penetratie Systematische desensitisatie, sensate - Oorzaak kan psychisch
● Later ontstaan: gevolg van focus oefeningen en seksuele educatie zijn
ziekte of relatieproblemen
● !! niet seksueel misbruik
Bekkenbodemhypertonie - Kan als kind beginnen bij het te Behandeling: bekkenbodemfysiotherapie Ontwikkeling van hypertone, Vaak
lang ophouden en niet kunnen disfunctionele
ontspannen om te plassen of bekkenbodemspieren
poepen
Hormonale veranderingen Borstvoeding - Minder vochtige vagina Tekort aan oestrogenen Zelden
- Vaginawand dunner → minder lubricatie
Menopauze/ - Vaginawand wordt dunner en LO → slijmvlies ziet er roder en Geen oestrogeen Soms
urogenitaal droger (verminderde dunner uit aanmaak → minder
syndroom doorbloeding) lubricatie
(atrofie) - Verminderde lubricatie
- Onvoldoende voorspel/
opwinding kan verergeren
Zeldzame aandoeningen Pudendus neuralgie → vulvair pijnsyndroom waarbij nervus pudendus is betrokken, pijn bij zitten Zelden
Lichen sclerosus et atroflcans → ontstekingsziekte van de huid
Aandoeningen kleine bekken → endometriose, pelvic inflammatory disease, ovariumcarcinoom
Allergie → rubber, sperma of spermadodende middelen
Vulvacarcinoom → lichamelijk onderzoek doe je speculum onderzoek, vaginaal toucher,
cervixuitstrijkje, echo en bij een afwijkende bevinding dan een colposcopie (kijkonderzoek
baarmoederwand)
, Man
Ontstekingen Balanitis → ontsteking eikel door SOA → uitvloed urethra, kweek of Soms
candida PCR chlamydia
SOA → verschillende, oa. herpes Balanitis → rode eikel Soms
Prostatitis → ontsteking prostaat Herpes → blaasje op eikel of huid
Epididymitis → ontsteking bijbal (PCR) Zelden
Urethritis → ontsteking plasbuis Epydidimitis → pijnlijk palpatie testes
Prostatitis → gevoelig bij rectaal
toucher
Urethritis → ochtend urine
Anatomische afwijkingen en Phimosis - Jonge mannen LO → inspectie voorhuid Kan veroorzaakt worden Zelden
traumatische afwijkingen - Relatief nauwe voorhuid Behandeling → met oefening door een ontsteking
op te rekken of circumcisie
Te kort - Eikel kan zich niet goed LO → inspectie eikel Te kort toompje waarmee de Zelden
frenulum oprichten bij erectie eikel vastzit
Peyronie - Scheefstand penis in erectie Meestal gaat het vanzelf over Ontstaat door eerdere Zelden
- Hard stukje voelbaar beschadigingen in het
zwellichaam
Liesbreuk- - Pijn bij vrijen sinds de operatie Zenuwbeschadiging tijdens Zelden
correctie opereren
Seksuele en/of Blauwe ballen - Pijn in testis en prostaatregio bij - Gaat over na orgasme of geduldig Door stuwing van oa. bloed Zelden
pijnstoornissen langdurige seksuele opwinding afwachten
zonder orgasme
Chronisch - Infectieuze of niet-infectieuze
prostatitis/bek prostaatproblemen leiden tot
kenpijnsyndro bekkenpijn en pijn bij de coïtus
om en ejaculatie
Medicatie Pijnlijke ejaculatie Antipsychotica en
Type Aandoening Klinische prestatie Diagnostiek & behandeling Pathofysiologie Epidemi
ologie
Vrouw
Ontstekingen Vulvovaginitis - Oppervlakkige pijn Kweek → bij open blaasjes Ontsteking van vulva of Vaak
- Branderig gevoel bij vrijen vagina
- Vaginawanden en vulva rood en Candida → typerend brokkelig en
opgezet geurloos Mogelijke verwekkers:
- Afwijkende afscheiding → Candida, trichomonas
kleur, geur en hoeveelheid Trichomonas vaginalis (protozoa) → vaginalis of herpes genitalis
- Bacteriële vaginose niet perse vaginale afscheiding, soms schuimig
pijn bij vrijen (wel vieze geur) of groenig, riekend
- SOA’s moeten worden
uitgesloten Herpes → blaasjes,pijn
Bartholinitis - Oppervlakkige pijn Behandeling: marsupialisatie Ontsteking van uitvoergang Zelden
- Zichtbare zwelling onderste deel (vasthechten van de omgeklapte van vestibulaire klieren van
grote schaamlippen cystewanden) Bartholin
Provoked - Meest voorkomend bij < 50 jaar Diagnose bij: oppervlakkige dyspareunie Vulva doet pijn als het Zelden
vestibulodynia - Chronische, branderige pijn in + pijn bij aanraking met wattenstok aangeraakt wordt en/of
(PVD) vestibulum (gebied binnenzijde gepenetreerd
binnenste schaamlip) - Overspannenheid bekkenbodem Ontstaanswijze onbekend
- Pijn tijdens en/of na coïtus aanpakken
- Kan ook jeukend, drukkend, - Bekkenbodemfysiotherapie
scherp, stekend en/of irriterend
worden omschreven
Ontsteking - Buikpijn Verhoogd BSE en CRP Ontsteking van het kleine Zelden/
kleine bekken - Koorts bekken soms
Anatomische en traumatische (Relatief) - Pijnklachten oppervlakkig Bij inspectie soms kleine beschadigingen Onderste rand van vaginale Zelden
,afwijkingen nauwe te zien aan huid bij introïtus opening bij rugligging
commissura
posterior Zeldzame oorzaak →
besnijdenis (verwijdering
clitoris, buitenste en
binnenste schaamlippen)
Litteken na - Pijnklachten oppervlakkig Soms
bevalling
Seksuele en/of Opwindingssto - Vicieuze cirkel → minder Sildenafil verhoogt de genitale - Vagina niet vochtig Vaak
pijnstoornissen ornis opwinding = meer pijn etc. doorbloeding genoeg en nog
- “Het aanhoudende of opgezwollen voor
recidiverende onvermogen om Psychosociale anamnese goed uitvoeren wrijving
de adequate - Verminderde genitale
lubricatiezwelingsproces van doorbloeding
seksuele opwinding te krijgen of
in stand te houden tot het einde
van de seksuele activiteit.”
Hypoactive - Verminderd seksueel verlangen - Lichamelijk onderzoek - Tekort aan
Seksual Desire - “Het aanhoudend of recidiverend - Hormonaal onderzoek geslachtshormonen
Disorder gebrek aan of het ontbreken van - Partnerrelatietherapie - Laag zelfbeeld
seksuele fantasieën en - Cognitieve gedragstherapie - Slechte partnerrelatie
verlangen naar seksuele - Een simpel gesprek
activiteit” - Sekstherapie
Medicatie - Droogte als bijwerking van Antidepressiva, Soms?
medicatie antihypertensiva,
anticholinergica (o.a.
ipratropium, tiotropium,
solifenacine en tolterodine)
Vaginisme - Penetratie niet mogelijk van de Kan soms worden opgewekt - Spieren van distale deel Soms
, penis, vinger en tampon soms met vaginaal toucher van vagina onwillekeurig
wel → onwillekeurige aangespannen
- VG: aanspanningen introïtus - Soms door somatische
● In begin: oorzaak vaak oorzaak zoals een te
(on)bewuste angst of afkeer Behandeling: strak hymen
voor penetratie Systematische desensitisatie, sensate - Oorzaak kan psychisch
● Later ontstaan: gevolg van focus oefeningen en seksuele educatie zijn
ziekte of relatieproblemen
● !! niet seksueel misbruik
Bekkenbodemhypertonie - Kan als kind beginnen bij het te Behandeling: bekkenbodemfysiotherapie Ontwikkeling van hypertone, Vaak
lang ophouden en niet kunnen disfunctionele
ontspannen om te plassen of bekkenbodemspieren
poepen
Hormonale veranderingen Borstvoeding - Minder vochtige vagina Tekort aan oestrogenen Zelden
- Vaginawand dunner → minder lubricatie
Menopauze/ - Vaginawand wordt dunner en LO → slijmvlies ziet er roder en Geen oestrogeen Soms
urogenitaal droger (verminderde dunner uit aanmaak → minder
syndroom doorbloeding) lubricatie
(atrofie) - Verminderde lubricatie
- Onvoldoende voorspel/
opwinding kan verergeren
Zeldzame aandoeningen Pudendus neuralgie → vulvair pijnsyndroom waarbij nervus pudendus is betrokken, pijn bij zitten Zelden
Lichen sclerosus et atroflcans → ontstekingsziekte van de huid
Aandoeningen kleine bekken → endometriose, pelvic inflammatory disease, ovariumcarcinoom
Allergie → rubber, sperma of spermadodende middelen
Vulvacarcinoom → lichamelijk onderzoek doe je speculum onderzoek, vaginaal toucher,
cervixuitstrijkje, echo en bij een afwijkende bevinding dan een colposcopie (kijkonderzoek
baarmoederwand)
, Man
Ontstekingen Balanitis → ontsteking eikel door SOA → uitvloed urethra, kweek of Soms
candida PCR chlamydia
SOA → verschillende, oa. herpes Balanitis → rode eikel Soms
Prostatitis → ontsteking prostaat Herpes → blaasje op eikel of huid
Epididymitis → ontsteking bijbal (PCR) Zelden
Urethritis → ontsteking plasbuis Epydidimitis → pijnlijk palpatie testes
Prostatitis → gevoelig bij rectaal
toucher
Urethritis → ochtend urine
Anatomische afwijkingen en Phimosis - Jonge mannen LO → inspectie voorhuid Kan veroorzaakt worden Zelden
traumatische afwijkingen - Relatief nauwe voorhuid Behandeling → met oefening door een ontsteking
op te rekken of circumcisie
Te kort - Eikel kan zich niet goed LO → inspectie eikel Te kort toompje waarmee de Zelden
frenulum oprichten bij erectie eikel vastzit
Peyronie - Scheefstand penis in erectie Meestal gaat het vanzelf over Ontstaat door eerdere Zelden
- Hard stukje voelbaar beschadigingen in het
zwellichaam
Liesbreuk- - Pijn bij vrijen sinds de operatie Zenuwbeschadiging tijdens Zelden
correctie opereren
Seksuele en/of Blauwe ballen - Pijn in testis en prostaatregio bij - Gaat over na orgasme of geduldig Door stuwing van oa. bloed Zelden
pijnstoornissen langdurige seksuele opwinding afwachten
zonder orgasme
Chronisch - Infectieuze of niet-infectieuze
prostatitis/bek prostaatproblemen leiden tot
kenpijnsyndro bekkenpijn en pijn bij de coïtus
om en ejaculatie
Medicatie Pijnlijke ejaculatie Antipsychotica en
