Samenvatting communicatiewetenschappen

Communicatievaardigheden – communicatiewetenschappen
Communicatiewetenschap = wetenschappelijke studie van relatie tssn media & samenleving
 Impact op cultuur, politiek, economie, …
 Jong, maar breed & divers  fragmentatie + interdisciplinaire invloeden
 Taalaspect: dominantie Angelsaksische landen
 Belang historische & maatschappelijke context
 Wetenschappelijke & kritische benadering
Mediatisering = processen v sociale veranderingen id maatschappij op zowel macro- als microniveau,
die gelinkt kunnen zijn aan toenemende impact op & verwevenheid v media in deze maatschappij
Media roept effect op op verschillende manieren:
- Oproepen van emoties bij kijken van film/foto’s (bv. immigratiecrisis)
- Sensibilisering door bepaalde actuele gebeurtenissen (bv. aanslagen Parijs, sexting schandaal)
- Propaganda om mensen aan te zetten dingen te doen/kopen (bv. oorlog Rusland-Oekraïne)
 Argumenten voor/tegen zaken verspreiden  beïnvloeden v stemgedrag (bv. Brexit)
- Belangrijke figuren die fake/foute informatie verspreiden (bv. Trump op Twitter)
- Relatie media/gaming & geweld/verslaving (bv. GTA)
Mediacommunicatie centraal = communicatieprocessen via technologisch medium
 NIET mediacentralisme = te centraal plaatsen van media/communicatie in de samenleving
 Door ze af te zonderen van de sociaal-economische context
 NIET technologisch determinisme = geloof dat technologische veranderingen eigen logica
volgen, onafh v mens & zo de drijvende kracht zijn voor sociale veranderingen
 NIET maatschappijcentrisme = maatsch beïnvl media (media = weerspiegeling samenleving)
Media & communicatie = multidisciplinair:
 Invloed historische, politieke, economische, culturele, sociale, psychologische,
technologische, juridische, … processen  onderzoeken vanuit verschillende perspectieven

H1: Bouwstenen
Communicatie > enkel overbrengen info  complex samengaan van versch sociale, culturele,
gedragsmatige & cognitieve aspecten
 Omvat ook gevoelens, rituelen, emoties & sociaal handelen ~ Lego
Teken als basis voor betekenisvol communiceren
Hoe ontstaat betekenis?
Semiotiek = overkoepelend veld rond teken, betekenis & taal = leer van tekens
3 centrale domeinen:
1) Tekens zelf & hun indeling in soorten
2) Codes/systemen waarbinnen tekens georganiseerd zijn
3) Brede cultuur waarin tekens/codes opereren
4 subdomeinen:
1) Fonologie = studie van klanken & kleinste eenheden (letters)
2) Syntaxis = linguïstische studie van taalconventies/patronen/structuren/ordening van tekens
3) Pragmatiek = studie van relatie tssn betekenis & tekengebruiker (contextuele & sociale
factoren die rol spelen bij betekeniscreatie)
4) Semantiek = relatie tssn teken & betekenis

,  Intensie = alle criteria/kenmerken dat bepalen of term mag worden gebruikt
 Extensie = klasse van zaken waarop de term correct is toegepast
Teken, tekensystemen & tekenindeling:
Teken = allerkleinste eenheid v communicatie
- Betekenaar = signifiant (Sa) = materiële/fysieke verschijningsvorm (beeld, klank, woord)
- Betekende = signifié (Se) = (mentale) concept, begrip, beeld, idee waar het Sa naar verwijst
 Kan bij verschillende personen verschillend zijn
Relatie Sa & Se = arbitrair (obv toeval) & obv afspraak
Referent = eigenlijke fysieke object waar teken naar verwijst:
 Moet niet perse aanwezig zijn om er betekenisvol over te communiceren
 Soms geen referent: bv. liefde, engel, vrijheid, waarheid, …
Significatie = betekenis (Roland Barthes):
1) Primair betekenisniveau = denotatie = letterlijke/objectieve betekenis teken
 Deel betekenis dat voor elke tekengebruiker hetzelfde is & waar sociale consensus over is
 Standaard, neutrale of primaire betekenis
2) Secundair betekenisniveau = connotatie = figuurlijke/subjectieve betekenis
 Bijbetekenis of associatie
 Evaluatieve lading = verwijzing naar goed, slecht of neutraal
 Referentiële lading = betekenis afh van persoon, tijdstip & culturele context
3) Soms derde niveau = ideologie = manier waarop samenleving (machtshebbers) de betekenis
van communicatieboodschappen & -media stuurt & organiseert
 ~ Mythe = bestaande & met waarden beladen ideeën afgeleid vd cultuur die via
communicatie worden overgedragen
Tekensystemen = alles mbt organisatorische/functionele aspect v tekens:
Peirce De Saussure
Focus op hoe mensen de wereld waarnemen & Focus op onderlinge relatie tussen tekens
dit communiceren via hun representatie  Betekenis komt tot stand uit de
 Filosofisch/psychologisch verhouding tot andere tekens
 Teken = drager van betekenis  Betekenis teken/woord ligt vnl. in zijn
 Representamen = tekenvorm tegengestelde
 Object = waar teken nr verwijst Fundamenteel onderscheid betekenaar &
 Interpretant = betekenis die aan teken betekende  betekende w ook betekenaar
gegeven wordt voor een ander teken
Relatie representamen & object  Indelen & categoriseren
= determinerende component betekenis Betekenaar = drager van betekenis
 Betekeniseffect bij tekengebruiker Se wordt extra Sa voor (Se van) een ander teken
 Mentale concept dat hierbij wordt 2 soorten relaties:
opgeroepen = interpretant 1) Paradigma = selectie, verticale relatie
 Bep door persoonlijke ervaringen tssn tekens = reeks homogene tekens
 = bron van additionele betekenissen 2) Syntagma = betekenisvolle combinatie,
horizontale relatie tssn tekens

,Tekenindelingen = verschillende soorten tekens:
Peirce = obv relatie teken & object Peters
Icoon = sterke gelijkenis teken en object
 Herken je direct
Index = rechtstreeks, natuurlijk verband teken & object
 Leer je door ervaring/kennis
 Oorzaak & gevolg
Symbool = betekenis obv afspraak/conventie
 Arbitrair/toevallig
 Vaak vereenvoudiging
Elementen van het communicatieproces:
Niet één overkoepelende definitie  wel eensgezindheid over de elementen/bouwstenen ervan:
1) Communicator ~ zender
2) Boodschap ~ informatie
3) Fase van encoderen/decoderen
4) Transmissie, kanaal, medium ~ overbrengen
5) Ontvanger
Communicator  bron:
- Communicator = actor die boodschap met info uitzendt
 Bedoeld  onbedoeld (bv. zweten, blozen, …)  wel bewust van
 Bewust  onbewust (bv. bij pijn handen in rug zetten)  heb je niet door
 Individu  groep/organisatie
- Bron = actor die boodschap bevat, maar niet uitzendt
We kunnen niet niet communiceren  ook stilte/niets doen zendt een boodschap uit
Geen vaste rol  we gaan constant in communicatie  communicator w ontvanger & omgekeerd!
- Feedback = manier waarop communicator beïnvloed w door reactie ontvanger op boodschap
 Vaak onbewust adhv non-verbale communicatie
- Feedforward = als communicator anticiperen op mogelijke reactie van de ontvanger
- Selectie = sommige zaken uitvergroot/beklemtoond, andere zaken geminimaliseerd
- Copresence = communicator is aanwezig bij ontvanger tijdens overbrengen boodschap
 Vnl. voor non-verbale communicatie = extra informatiebron + oordeel geloofwaardigheid
Boodschap = bewustzijnsinhoud dat communicator kenbaar wil maken aan ontvanger(s):
 Bv. gedachten, normen, waarden, emoties, droomen, bestaande kennis, …
Externaliseren = interne bewustzijnsinhoud omzetten/coderen in tekens voor ontvanger
2 belangrijke vragen:
- Is er communicatie als boodschap niet w opgevangen door een ontvanger?
 Bv. gedachten neerschrijven in dagboek, auteur die boek niet verkocht krijgt, …
 JA, indien de mogelijkheid bestaat die iemand het OOIT zal ontvangen
- Is er communicatie als de ontvanger onbekend of onbedoeld is?
 Bv. dakboek van Anne Frank, iemand die gesprek afluistert, …
 JA, de ontvanger moet niet op voorhand bepaald worden
3 lagen van de boodschap (schema van Muylle):
1) Referentiële/inhoudelijke aspect = 1e betekenislaag = zakelijke inhoud v/d boodschap
 Gebruik tekens die verwijzen naar iets anders dan de tekens zelf
 Representationele verwijzingsfunctie = teken verwijst nr bepaald begrip (immaterieel)

,  Referentiële verwijzingsfunctie = teken verwijst nr iets van materiële aard
 DUS comm enkel mogelijk indien symbool/teken bestaat voor zaken/begrip
2) Expressieve/vormelijke aspect = “verpakking”
 Heeft invloed op hoe iemand boodschap verwerkt
 Bv. lay-out, intonatie, …
3) Relationele aspect = weergave van relatie communicator tov ontvanger (bv. u/jij)
Appellerende of handelingsaspect = verwachting tov ontvanger + aanzetten iets te doen
Om alle lagen te kunnen waarnemen is copresence belangrijk!
Encoderen & decoderen:
Code = manier waarop set tekens systematisch georganiseerd is in een systeem (bv. Nederlandse taal)
- Eenheden (bv. A-Z)
- Patronen (bv. grammatica)
Conceptueel onderscheid:
- Digitale/conventionele codes (letters, taal, cijfers, …) = geen gradatie in betekenisintensiteit
 Moet aangeleerd worden  obv afspraak, geen gelijkenis tssn teken en betekenis
- Analoge/natuurlijke codes (non-verbaal, beeldend) = wel gradatie in betekenisintensiteit
 Situatiegebonden, gelijkenissen met wat je wilt uitdrukken
Encoderen = omzetten inhoud in symbolen/tekens door
communicator om via geschikt kanaal te versturen nr ontvanger
Decoderen = dubbel proces:
- Syntactisch proces = ontcijferen v/ specifieke code
- Semantisch proces = interpreteren & toekennen betekenis
Onderscheid agv interpretatie v/d boodschap door ontvanger:
1. Dominante/hegemonische decodering (preferred reading)
= voorkeurslezing = doel v/d communicator
 Zender & ontvanger kennen zelfde betekenis toe
 Ontvanger aanvaardt betekenis & beschouwt lezing als natuurlijk/transparant
2. Aberrante decodering (opposite of counter-hegemonic reading)
 Ontvanger geeft andere/afwijkende/tegenovergestelde betekenis dan communicator
 Verwerping geëncodeerde betekenis agv botsende waarde/norm, versch wereldvisies, …
3. Onderhandelde decodering (negotiated reading) = ontvanger gaat grotendeels akkoord met
lezing van communicator, maar met enkele zaken gaat hij niet akkoord
Media-logic = mediaproducenten zijn gebonden aan bep professionele codes, publieksverwachtingen
& conventies  niet gevolgd = veel aandacht
Belang delen v zelfde code  zodat alle ontvangers zelfde interpretatie geven aan boodschap
 Veel ontvangers van media verkiezen om passief de preferred reading te volgen
 Bv. een belangrijke Poolse krant heeft geen betekenis vr mensen die geen Pools spreken
Belangrijke aspecten  “betekenis zit in mensen, niet in woorden”
- Gemakkelijkheidsgraad = bv. gedachten, gevoelens & zintuigelijke ervaringen moeilijker
- Verschillend vermogen om te en- & decoderen (bv. kinderen, talenknobbel, …)
- Onderscheid digitale & analoge code
Transmissie = overbrengen van geëncodeerde boodschap v communicator nr ontvanger:
Nodig: kanaal = materiële/fysische drager signaal (teken), als verbindingsschakel tssn 2/meer actoren