1 Ethiek de basis samenvatting
Hoofdstuk 1
Moraal, een kwestie van oordelen
1.1 Het intuïtief moreel oordeel
Een moreel oordeel is een oordeel dat gaat over het gedrag van mensen en hoe ze met elkaar
omgaan. Moreel oordelen is een onderdeel van het dagelijkse leven, en gaat vaak vanzelf. Dit noemen
we een intuïtief moreel oordeel. Dit gaat automatisch.
Als intuïtieve morele oordelen bewust worden gemaakt, maken we onderscheid tussen drie
verschillende processen die zich in het bewustzijn afspelen:
1. Je oordeelt dat iets goed of slecht is. Je vindt iets.
2. Je kent je oordeel. Je weet dat het je mening is en je kent het standpunt van de ander.
3. Je voelt dat je het oneens bent met de ander. Het oordeel brengt een bepaald gevoel met zich
mee.
1.2 Het verschil tussen kennen, oordelen en voelen
Als je de wereld kent, plaats je dat wat er gebeurt buiten jezelf en beschrijft het vervolgens. Dit
proces heet objectiveren en het resultaat van dit proces is kennis van de buitenwereld.
Als je de wereld beleeft, richt je je op wat er innerlijk met je gebeurt. Dit proces heet subjectiveren,
en het resultaat is een gevoel in je binnenwereld.
Als je de wereld beoordeelt, richt je je op gedrag van mensen en wat jij daarvan vindt. Je verbindt
gedrag van anderen met je eigen oordeel. Dit proces heet normeren en het resultaat is een
verbinding van jezelf met anderen ofwel een tussenwereld (normatief).
Feiten, oordelen en kennis kun je uitwisselen met elkaar. Morele oordelen zitten wat het uitwisselen
betreft tussen het delen van kennis en vermeerderen van emoties in. Een moreel oordeel is enerzijds
iets dat in jezelf zit, zoals een emotie, maar het is ook iets dat voor meerdere mensen gelijk kan zijn.
1.3 Waaraan herken je een moreel oordeel?
Vijf kenmerken van morele oordelen
1 Gaat over menselijk gedrag
2 Overstijgt het individuele (is veralgemeniseerbaar)
universaliteitsprincipe -> wat ik voor mij goed vind, verwacht ik ook van jou
3 Is normatief (schrijft voor hoe het moet)
4 Is gericht op het goede
moreel uitgangspunt -> nastrevenswaardig iets, student die hard werkt maar lage cijfers haalt
5 Kan morele verontwaardiging veroorzaken.
morele verontwaardiging -> niet eerlijk
Een moreel oordeel is een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele uitgangspunten.
,2Ethiek de basis samenvatting
1.4 Ethiek, moraal en het moreel vertoog
Een moraal is het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek.
Het is het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Ethiek is de wetenschap die moraal bestudeert en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe
argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen.
De moraal van een familie, organisatie of cultuur wordt vaak aangeduid met de normen en waarden.
Dit is misleidend want het zijn niet de normen en waarden die verschillen, maar de morele oordelen
van die groep.
Als we zeggen dat moraal leidt tot gesprek, dan heeft het woord gesprek hier een heel brede
betekenis. Daardoor is een nieuw woord hiervoor geïntroduceerd, namelijk moreel vertoog. Het
moreel vertoog is het geheel aan communicatie en interactie waarin mensen hun morele oordelen,
en daarmee hun moraal, vormen en op elkaar afstemmen.
1.5 Morele competenties
Er zijn een aantal redenen waarom oordelen met behulp van je morele intuïtie tekortschiet in het
functioneren van een professional:
1. Je morele intuïtie is niet uit te leggen aan anderen
2. Als je alleen intuïtief oordeelt, kun je niet leren van je fouten en successen
3. Je intuïtie bereidt je niet voor op nieuwe situaties
Er is een noodzaak tot het expliciet formuleren en onderbouwen van je morele oordeel. De manier
waarop we dat doen, is door het morele oordeel te beschouwen als een antwoord op een morele
vraag. We formuleren een vraag en kijken of we goede argumenten kunnen vinden om tot een
antwoord te komen.
De morele competenties die je dus als professional nodig hebt zijn: het stellen van morele vragen, en
het geven van morele argumenten.
, 3Ethiek de basis samenvatting
Hoofdstuk 2
Normen, waarden én … deugden
2.1 Normen
Een argument in de vorm van een regel waar je je aan houden moet, noemen we een norm. En als
het een regel is over hoe mensen met elkaar om moeten gaan, dan is het een morele norm. Morele
normen kun je zien als gedragsregels die zich onderscheiden van andere regels, omdat normen regels
zijn die we onszelf stellen, terwijl bijvoorbeeld verkeersregels ons worden opgelegd.
Een morele norm is een zelfopgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven.
Normen kunnen geformuleerd worden in de vorm van wetten. In Nederland is een aantal morele
regels in de wet vastgelegd, op het overtreden ervan staan straffen. In de Grondwet liggen de meest
fundamentele morele regels vast. Een ander belangrijk document waarin morele regels voor het
handelen te vinden zijn, is de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. In de UVRM zijn
morele regels als rechten geformuleerd om te benadrukken dat ieder mens er aanspraak op kan
maken. Hierop staan in tegenstelling tot de Grondwet geen sancties voor het overtreden, waardoor
het afdwingen van deze rechten vele moeilijker is.
2.2 Waarden
Om de gevolgen van een handeling moreel te beoordelen, gebruiken we waarden. We vergelijken de
gevolgen van ons gedrag met een vooropgesteld doel dat we willen realiseren.
Een morele waarde is een ideaal, een principe betreffende goed samenleven dat we proberen te
realiseren door middel van ons gedrag.
Het verschil tussen normen en waarden kan als volgt worden omschreven:
Waarden zijn abstracte idealen of doelen die men door middel van bepaald gedrag nastreeft; het is
datgene wat men uiteindelijk beoogt te bereiken. Normen daarentegen zijn concrete regels die als
praktische richtlijn voor het handelen functioneren.
2.3 Deugden
Een deugd is een goede karaktereigenschap betreffende goed samenleven. Als je gedrag aan de hand
van deugden beoordeelt, doe je niet zozeer een uitspraak over een incidentele handeling als wel over
de persoon en diens houding.
Als we het over deugd hebben, bedoelen we expliciet aan te leren, te ontwikkelen
karaktereigenschappen. Meestal leren we deugden door mensen die belangrijk voor ons zijn na te
doen.
Hoofdstuk 1
Moraal, een kwestie van oordelen
1.1 Het intuïtief moreel oordeel
Een moreel oordeel is een oordeel dat gaat over het gedrag van mensen en hoe ze met elkaar
omgaan. Moreel oordelen is een onderdeel van het dagelijkse leven, en gaat vaak vanzelf. Dit noemen
we een intuïtief moreel oordeel. Dit gaat automatisch.
Als intuïtieve morele oordelen bewust worden gemaakt, maken we onderscheid tussen drie
verschillende processen die zich in het bewustzijn afspelen:
1. Je oordeelt dat iets goed of slecht is. Je vindt iets.
2. Je kent je oordeel. Je weet dat het je mening is en je kent het standpunt van de ander.
3. Je voelt dat je het oneens bent met de ander. Het oordeel brengt een bepaald gevoel met zich
mee.
1.2 Het verschil tussen kennen, oordelen en voelen
Als je de wereld kent, plaats je dat wat er gebeurt buiten jezelf en beschrijft het vervolgens. Dit
proces heet objectiveren en het resultaat van dit proces is kennis van de buitenwereld.
Als je de wereld beleeft, richt je je op wat er innerlijk met je gebeurt. Dit proces heet subjectiveren,
en het resultaat is een gevoel in je binnenwereld.
Als je de wereld beoordeelt, richt je je op gedrag van mensen en wat jij daarvan vindt. Je verbindt
gedrag van anderen met je eigen oordeel. Dit proces heet normeren en het resultaat is een
verbinding van jezelf met anderen ofwel een tussenwereld (normatief).
Feiten, oordelen en kennis kun je uitwisselen met elkaar. Morele oordelen zitten wat het uitwisselen
betreft tussen het delen van kennis en vermeerderen van emoties in. Een moreel oordeel is enerzijds
iets dat in jezelf zit, zoals een emotie, maar het is ook iets dat voor meerdere mensen gelijk kan zijn.
1.3 Waaraan herken je een moreel oordeel?
Vijf kenmerken van morele oordelen
1 Gaat over menselijk gedrag
2 Overstijgt het individuele (is veralgemeniseerbaar)
universaliteitsprincipe -> wat ik voor mij goed vind, verwacht ik ook van jou
3 Is normatief (schrijft voor hoe het moet)
4 Is gericht op het goede
moreel uitgangspunt -> nastrevenswaardig iets, student die hard werkt maar lage cijfers haalt
5 Kan morele verontwaardiging veroorzaken.
morele verontwaardiging -> niet eerlijk
Een moreel oordeel is een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele uitgangspunten.
,2Ethiek de basis samenvatting
1.4 Ethiek, moraal en het moreel vertoog
Een moraal is het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek.
Het is het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Ethiek is de wetenschap die moraal bestudeert en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe
argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen.
De moraal van een familie, organisatie of cultuur wordt vaak aangeduid met de normen en waarden.
Dit is misleidend want het zijn niet de normen en waarden die verschillen, maar de morele oordelen
van die groep.
Als we zeggen dat moraal leidt tot gesprek, dan heeft het woord gesprek hier een heel brede
betekenis. Daardoor is een nieuw woord hiervoor geïntroduceerd, namelijk moreel vertoog. Het
moreel vertoog is het geheel aan communicatie en interactie waarin mensen hun morele oordelen,
en daarmee hun moraal, vormen en op elkaar afstemmen.
1.5 Morele competenties
Er zijn een aantal redenen waarom oordelen met behulp van je morele intuïtie tekortschiet in het
functioneren van een professional:
1. Je morele intuïtie is niet uit te leggen aan anderen
2. Als je alleen intuïtief oordeelt, kun je niet leren van je fouten en successen
3. Je intuïtie bereidt je niet voor op nieuwe situaties
Er is een noodzaak tot het expliciet formuleren en onderbouwen van je morele oordeel. De manier
waarop we dat doen, is door het morele oordeel te beschouwen als een antwoord op een morele
vraag. We formuleren een vraag en kijken of we goede argumenten kunnen vinden om tot een
antwoord te komen.
De morele competenties die je dus als professional nodig hebt zijn: het stellen van morele vragen, en
het geven van morele argumenten.
, 3Ethiek de basis samenvatting
Hoofdstuk 2
Normen, waarden én … deugden
2.1 Normen
Een argument in de vorm van een regel waar je je aan houden moet, noemen we een norm. En als
het een regel is over hoe mensen met elkaar om moeten gaan, dan is het een morele norm. Morele
normen kun je zien als gedragsregels die zich onderscheiden van andere regels, omdat normen regels
zijn die we onszelf stellen, terwijl bijvoorbeeld verkeersregels ons worden opgelegd.
Een morele norm is een zelfopgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven.
Normen kunnen geformuleerd worden in de vorm van wetten. In Nederland is een aantal morele
regels in de wet vastgelegd, op het overtreden ervan staan straffen. In de Grondwet liggen de meest
fundamentele morele regels vast. Een ander belangrijk document waarin morele regels voor het
handelen te vinden zijn, is de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. In de UVRM zijn
morele regels als rechten geformuleerd om te benadrukken dat ieder mens er aanspraak op kan
maken. Hierop staan in tegenstelling tot de Grondwet geen sancties voor het overtreden, waardoor
het afdwingen van deze rechten vele moeilijker is.
2.2 Waarden
Om de gevolgen van een handeling moreel te beoordelen, gebruiken we waarden. We vergelijken de
gevolgen van ons gedrag met een vooropgesteld doel dat we willen realiseren.
Een morele waarde is een ideaal, een principe betreffende goed samenleven dat we proberen te
realiseren door middel van ons gedrag.
Het verschil tussen normen en waarden kan als volgt worden omschreven:
Waarden zijn abstracte idealen of doelen die men door middel van bepaald gedrag nastreeft; het is
datgene wat men uiteindelijk beoogt te bereiken. Normen daarentegen zijn concrete regels die als
praktische richtlijn voor het handelen functioneren.
2.3 Deugden
Een deugd is een goede karaktereigenschap betreffende goed samenleven. Als je gedrag aan de hand
van deugden beoordeelt, doe je niet zozeer een uitspraak over een incidentele handeling als wel over
de persoon en diens houding.
Als we het over deugd hebben, bedoelen we expliciet aan te leren, te ontwikkelen
karaktereigenschappen. Meestal leren we deugden door mensen die belangrijk voor ons zijn na te
doen.
