Samenvatting communicatiewetenschappen H1 - H11

Communicatiewetenschappen

Hoofdstuk 1: bouwstenen – deel 1


1.1 Het teken als basis voor betekenisvol communiceren

- Het kleinste component van een communicatieproces = het teken


1.1.1 Semiotiek

- Het wetenschappelijk veld rond teken, betekenis en taal is heel ruim
 Laat zich samenvatten onder de algemene noemer van semiotiek

- Semiotiek bestudeert de wijze waarop tekens functioneren en hoe ze betekenis doen
ontstaan

- Grondleggers:
o Zwitserse taalkundige Ferdinand de Saussure
o Amerikaanse filosoof Charles Sanders Pierce

- De Saussure  semiologie en beklemtoonde sociale functie en relevantie van een teken

- Pierce  semiotiek en had meer aandacht voor de logische, formele en ‘technische functie van
een teken, zonder de sociale context uit het oog te verliezen

= synoniemen van elkaar

- 3 centrale domeinen van een studie:
1. De tekens zelf en hun indeling in soorten
2. Codes of systemen waarbinnen tekens georganiseerd zijn
3. De bredere cultuur waarin de tekens en codes opereren


- Semiotiek: overkoepelend veld, de leer van tekens
- Subdomeinen: focussen elk op een aspect van de relatie tussen tekens en betekenis

a. Fonologie (klanken en de kleinste eenheden)

b. Syntaxis (structuren, betekenisvolle patronen in communicatie)

c. Semantiek (relatie tussen teken en betekenis die aan een teken wordt gegeven)

d. Pragmatiek (relatie tussen teken en gebruiker)

, - Carnap maakt onderscheid tussen
o Intensie van een woord: geheel van criteria of kenmerken
o Extensie van een woord: klasse van zaken waarop een term correct is toegepast
 vb democratie, romantische komedie


1.1.2 Teken, tekensysteem en tekenindeling

- Centraal in het wetensschappelijke veld van de semiotiek: teken

- Saussure onderscheidt hier 2 kernelementen:
o Betekenaar: materiële tekenvorm of verschijningsvorm van een teken  Sa
= beeld, klank, neergeschreven woord, foto
= betekenisdrager

o Betekende: hetgeen waar de tekenvorm naar verwijst  Se
= betekenis, concept, beeld of idee

 Relatie tussen beide: AFSPRAAK (sociale behoefte)  betekenisvol com

- Referent is het eigenlijke fysieke object waar het teken naar verwijst
 Door de functie ven betekende kan een teken als betekenisvol zijn


- Stoel, chaise = Sa (materieel)
- Het begrip en het concept van een stoel = Se

- Sa  vb muzieknoot, materieel teken dat tot uiting kan komen
- Se  klank van de noot

- Se  ‘de’ definitie

- Auto:
o Sa: combinatie van tekens en klanken van auto
o Se: voortuig gedreven door motor


- Significatie of betekenis bepalen(Roland Barthes):

o Primair betekenisniveau: denotatie  de letterlijke betekenis van een woord

o Secundair betekenisniveau: connotatie  de figuurlijke betekenis van een woord,
bijbetekenis (2 componenten):

 Evaluatieve lading (verwijst naar iets wat goed, slecht of neutraal is)
 Referentiële lading (woorden kunnen een variabele betekenis of verwijzing hebben)
 naargelang tijdstip of culturele context

o Ideologie (verwijst naar de verschillende manieren waarop de samenleving de betekenis
van communicatieboodschap en media stuurt en organiseert)

,  concept van mythe

- Onderscheid in tekens bij het studeren van tekens:
o Tekensysteem
o Tekenindeling

- Tekensysteem: focus ligt op organisatorisch en rationeel component
- Tekenindeling: indeling van de soorten tekens die je allemaal hebt


 Tekensysteem

- 2 grondleggers semiotiek:
o Charles Sander Pierce (filosofisch en psychologisch)
o Ferdinand de Saussure (taalkundige dimensie van het teken)

 Ze vertrekken elk vanuit een ander perspectief op het teken


a. Tekensysteem van Pierce

- Betekenis ontstaat door verhouding tussen teken en object

- 3 componenten in tekensysteem van Pierce:
1. Representamen of tekenvorm
2. Object waar het teken naar verwijst
3. Interpretant of de betekenis die aan het teken gegeven wordt

- Relatie tussen object en representatie  interpretatie
- Interpretant = NOOIT PERSOON

- Interpretant wordt bepaald door ervaringen



b. Tekensysteem van de Saussure

- Geïnteresseerd in de onderliggende relaties tussen tekens
- Maakte onderscheidt tussen betekenaar en betekende

- De betekenis ontstaat door de verhouding van een teken tot een ander teken
 Betekenis van teken/woord in tegengestelden

o Vb we weten wat ‘warm’ betekend  koud is tegengestelde

- “betekenaar” = drager van betekenis van een teken



- Se
 Extra Sa voor

, Se van een ander
Teken.
o Relaties tussen tekens:




- Twee soorten relaties:

1. Syntagma
= een betekenisvolle combinatie van tekeneenheden volgens een bepaalde volgorde (hrzn)
 Drink koffie ik NIET, WEL ik drink koffie
 Niet altijd taalkundig, kan ook vb volgorde van maaltijden

2. Paradigma
= selectie, verticale relaties tussen tekens
 Ik drink koffie KAN ik drink limonade worden, NIET ik drink tafel
 Betekenis kan geconstrueerd worden door vervanging en afwezigheid
 Koffie, bier, limonade: zelfde paradigma


 Tekenindelingen

- Pierce onderscheidt 3 soorten tekens op basis van de
relaties tussen het teken en object


- 3 soorten tekens (Pierce):

1. Icoon
= een teken dat betekenis haalt uit een relatie van gelijkenis
= herken je meteen, vaak imitaties
= op visueel, auditief of olfactorisch vlak een gelijkenis met het object naar waar het
verwijst
= met andere woorden een teken dat betekenis haalt uit een relatie van gelijkenis
 Landkaart, klanknabootsing


2. Index
= een teken dat betekenis haalt uit een relatie van oorzaak en effect
= verwijst naar een teken met een rechtstreeks of natuurlijk verband met een object
= “wijzen op” “horen bij” “gepaard gaan met”
= aanleren met ervaring of kennis
= herinnert ons over bestaan van iets