Samenvatting Dubbele diagnose
Dubbele diagnose
Mensen die naast een psychiatrische stoornis ook een stoornis in het gebruik van middelen
hebben.
Verslaving
Verslaving is een chronische, recidiverende neuro psychiatrische aandoening met zowel
neurobiologische, psychologische als sociale aspecten (huidige visie).
Verslavingszorg
Ambulante verslavingszorg:
Kortdurend (CRA, CGT of Minnesota-model)
Langdurend (FACT)
Klinische verslavingszorg:
Jeugdkliniek, forensische kliniek, reguliere kliniek, DD kliniek of kliniek voor
ouderen
Gedwongen (reclassering, RM, IBS, ISD etc.) of vrijwillig
Middel gerelateerde stoornissen en verslavingsstoornissen
Middelenintoxicatie (middelen vergiftiging)
Stoornis in het gebruik van middelen (verslaving)
Middelen onttrekkingssyndroom
Ongespecificeerde middelensyndroom
Psychiatrische stoornissen
Wordt gekenmerkt door afwijkingen in ervaringen en gedrag
Stoornissen in denken, emotie en gedrag
Complexe gedragsfenomenen waarbij (neuro) biologische, psychologische en sociale
factoren een rol spelen
Prevalentie van verslaving bij cliënt in GGZ
Bij cliënten binnen GGZ heeft 20-60% een verslavingsprobleem (hoe ernstiger de
psychopathologie hoe hoger de co morbiditeit*)
Bipolaire stoornis 56%
Schizofrenie 47%
Depressie 27% (alcoholgebruik kan leiden tot depressie)
Angststoornis 24%
* co morbiditeit: meer dan gemiddeld gelijktijdig voorkomende stoornis
Epidemiologie (het vóórkomen)
19% van de algemene bevolking is op enige tijd in hun leven middelen afhankelijk
60-80% van de patiënten in de verslavingszorg heeft ook een andere psychiatrische
stoornis
20-60% van de patiënten die in behandeling zijn binnen de GGz, heeft een
verslavingsprobleem
,Behandelingen
IDDT: Integrated Dual Disorder Treatment
Behandeling in fasen: contact maken, overtuigen, actieve behandeling en terugvalpreventie.
Geïntegreerd
Multidisciplinair team
Out-reachend
Lange termijn
Op basis van motivatie (model van Prochaska en Diclemente)
Psychotherapeutische benadering
Vermindering van negatieve gevolgen
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Door het ophalen van herinneringen in combinatie met piepjes of bewegingen die je moet
volgen met je ogen komt er toegang tot herinneringen, verminderd de emotionaliteit van de
herinnering en neemt lichaamsspanning af. Herinneringen vervagen. Cliënt moet hiervoor
weerbaar genoeg zijn.
Exposure therapie
Imaginaire exposure
Situatie laten herbeleven/blootstellen aan de ingrijpende gebeurtenis. De
beschrijving van de situatie wordt opgenomen en moet de patiënt dagelijks
afluisteren
Exposure in vivo
Directe confrontatie (bijvoorbeeld de plaats waar de gebeurtenis heeft
plaatsgevonden opzoeken)
Bij exposure therapie moet aandacht zijn voor middelengebruik, omdat dit
voor sommige veiligheidsgedrag kan zijn (bijvoorbeeld: het lukt me wel, als ik
een biertje neem)
Exposure therapie en EMDR werken even goed, even snel en zijn net zo belastend
Cognitieve therapie
Verwerking door middel van verandering van disfunctionele cognities. Bij cognitieve
gedragstherapie (CGT) gaat het ook om het aanpassen van het gedrag/strategieën van de
persoon. Gedachten en gedrag worden veranderd.
Farmacotherapie
Acamprosaat en naltrexon (verminderen zucht naar alcohol)
Disulfiram (bij terugvalpreventie van alcohol afhankelijkheid, bij gebruik van alcohol
treden aversieve reacties op)
Methadon (substitie voor heroïne)
Benzodiazepines (detoxificatie=ontgiften van alcohol)
Expressed emotions
Verwijst naar de (negatieve) houding van familieleden of andere naasten ten opzichte van de
psychiatrische cliënt (hoge of lage EE-score). Een hoge expressed emotion wordt
,gekenmerkt door een hoge mate van betrokkenheid, negativiteit, vijandigheid, kritiek en een
conflictueuze sfeer.
VERS-training
Vaardigheidstraining emotie regulatie stoornis (VERS) is gebaseerd op het pannetjesmodel.
Maakt emoties inzichtelijk en biedt vaardigheden om emoties te hanteren. Oorspronkelijk
ontwikkelt voor mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Dialectische gedragstherapie (DGT) of Linehan therapie
Linehan heeft een biosociale visie op Borderline. Mensen met Borderline hebben
een aangeboren gevoeligheid (biologisch) om deze stoornis te ontwikkelen, maar deze komt
pas tot uiting onder bepaalde omstandigheden (sociaal).
Gericht op aanleren van vaardigheden met ruimte voor emotieregulatie. Ontwikkelt voor
mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Mentalization Based Treatment (MBT)
Begrip krijgen van eigen gedrag en gevoelens en van die van anderen (mentaliseren).
Ontwikkelt voor mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Neurobiologisch verklaringsmodel
Gaat uit van kwetsbaarheden in onderliggende neurobiologische systemen.
Bio psychosociale verklaringsmodel
Combinatie van aangeboren kwetsbaarheid, persoonlijke ontwikkeling en de
omstandigheden waarin iemand zich bevindt.
Ontstaan van een psychiatrische stoornis kan worden verklaard doordat biologische,
psychische en sociale systemen, die altijd op zich een oorzakelijke factor kunnen vormen,
samenhang vertonen en elkaar over en weer kunnen beïnvloeden.
Kwetsbaarheidsstressmodel
Geeft een verklaring voor het ontstaan en instand blijven van de dubbele diagnose.
Uitgangspunt is dat de cliënt een biologische gevoeligheid heeft voor de psychiatrische
stoornis, die door invloed van omgevingsfactoren (stress) tot uiting is gekomen. M.b.v. dit
model is uit te leggen dat de cliënt door diens kwetsbaarheid gevoelig is voor de effecten
van alcohol en drugs (een omgevingsfactor) en probleemgedragingen niet behoren tot de
persoonlijkheid van de cliënt maar het gevolg zijn van de stoornis.
Sensitiviteitsmodel
Met dit model wordt betoogd dat psychiatrische patiënten door biologische kwetsbaarheid
gevoeliger zijn dan anderen voor de effecten van psychoactieve middelen. Het gevolg is dat
ook kleine hoeveelheden alcohol of drugs aanzienlijke negatieve gevolgen kunnen hebben.
, Hoofdstuk 1 Geïntegreerd behandelen
Sequentieel behandelen
Eerst voor het een behandelen, dan voor het ander. In deze situatie wordt tijdens het
verwijzen het secundaire psychopathologie- en/of verslavingsmodel gehanteerd. Daarnaast
speelt ook een rol dat hulpverleners deskundigheid op het andere terrein te kort komen.
Knelpunt is een gebrek aan overeenstemming welke stoornis eerst behandeld moet worden,
omdat niet duidelijk is welke stoornis de primaire stoornis is.
Secundaire psychopathologie- en/of verslavingsmodel
Een verklaringsmodel dat er vanuit gaat dat psychopathologie ontstaat als gevolg van het
gebruik van middelen of andersom.
Parallel behandelen
Behandeling van beide stoornissen vindt tegelijkertijd, maar gescheiden van elkaar plaats.
Hierbij gehanteerde verklaringsmodel is dat er aan beide stoornissen een
gemeenschappelijke oorzaak ten grondslag ligt. Problemen die optreden zijn gebrekkige
communicatie tussen beide instellingen, onduidelijkheid over eindverantwoordelijkheid en
het ontbreken van een gemeenschappelijk kader.
Geïntegreerd behandelen
Psychiatrische stoornissen en verslaving worden tegelijkertijd en gecoördineerd behandeld
door dezelfde behandelaar of hetzelfde team die getraind en deskundig zijn in beiden
behandelvormen. Hierbij gaan ze uit van een hoge prevalentie van middelenafhankelijkheid
bij cliënten in de GGZ en andersom. Hulpverlening wordt bij voorkeur georganiseerd in de
vorm van (F)ACT*. Behandeling vanuit dezelfde benadering, expertise en visie.
*Flexible Assertive Community Treatment (FACT)
Neurobiologisch verklaringsmodel
Gaat uit van kwetsbaarheden in onderliggende neurobiologische systemen.
Bio psychosociale verklaringsmodel
Combinatie van aangeboren kwetsbaarheid, persoonlijke ontwikkeling en de
omstandigheden waarin iemand zich bevindt.
Ontstaan van een psychiatrische stoornis kan worden verklaard doordat biologische,
psychische en sociale systemen, die altijd op zich een oorzakelijke factor kunnen vormen,
samenhang vertonen en elkaar over en weer kunnen beïnvloeden.
Hoofdstuk 2 Co morbiditeit
Co morbiditeit
Het hebben van meerdere aandoeningen.
Diagnostic Statistic Manual of Mental Disorders (DSM-5)
Classificerend systeem voor psychische aandoeningen. Het beschrijft categorieën, met als
doel om onderlinge vergelijking van (groepen) psychiatrische patiënten mogelijk te maken.
Dubbele diagnose
Mensen die naast een psychiatrische stoornis ook een stoornis in het gebruik van middelen
hebben.
Verslaving
Verslaving is een chronische, recidiverende neuro psychiatrische aandoening met zowel
neurobiologische, psychologische als sociale aspecten (huidige visie).
Verslavingszorg
Ambulante verslavingszorg:
Kortdurend (CRA, CGT of Minnesota-model)
Langdurend (FACT)
Klinische verslavingszorg:
Jeugdkliniek, forensische kliniek, reguliere kliniek, DD kliniek of kliniek voor
ouderen
Gedwongen (reclassering, RM, IBS, ISD etc.) of vrijwillig
Middel gerelateerde stoornissen en verslavingsstoornissen
Middelenintoxicatie (middelen vergiftiging)
Stoornis in het gebruik van middelen (verslaving)
Middelen onttrekkingssyndroom
Ongespecificeerde middelensyndroom
Psychiatrische stoornissen
Wordt gekenmerkt door afwijkingen in ervaringen en gedrag
Stoornissen in denken, emotie en gedrag
Complexe gedragsfenomenen waarbij (neuro) biologische, psychologische en sociale
factoren een rol spelen
Prevalentie van verslaving bij cliënt in GGZ
Bij cliënten binnen GGZ heeft 20-60% een verslavingsprobleem (hoe ernstiger de
psychopathologie hoe hoger de co morbiditeit*)
Bipolaire stoornis 56%
Schizofrenie 47%
Depressie 27% (alcoholgebruik kan leiden tot depressie)
Angststoornis 24%
* co morbiditeit: meer dan gemiddeld gelijktijdig voorkomende stoornis
Epidemiologie (het vóórkomen)
19% van de algemene bevolking is op enige tijd in hun leven middelen afhankelijk
60-80% van de patiënten in de verslavingszorg heeft ook een andere psychiatrische
stoornis
20-60% van de patiënten die in behandeling zijn binnen de GGz, heeft een
verslavingsprobleem
,Behandelingen
IDDT: Integrated Dual Disorder Treatment
Behandeling in fasen: contact maken, overtuigen, actieve behandeling en terugvalpreventie.
Geïntegreerd
Multidisciplinair team
Out-reachend
Lange termijn
Op basis van motivatie (model van Prochaska en Diclemente)
Psychotherapeutische benadering
Vermindering van negatieve gevolgen
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Door het ophalen van herinneringen in combinatie met piepjes of bewegingen die je moet
volgen met je ogen komt er toegang tot herinneringen, verminderd de emotionaliteit van de
herinnering en neemt lichaamsspanning af. Herinneringen vervagen. Cliënt moet hiervoor
weerbaar genoeg zijn.
Exposure therapie
Imaginaire exposure
Situatie laten herbeleven/blootstellen aan de ingrijpende gebeurtenis. De
beschrijving van de situatie wordt opgenomen en moet de patiënt dagelijks
afluisteren
Exposure in vivo
Directe confrontatie (bijvoorbeeld de plaats waar de gebeurtenis heeft
plaatsgevonden opzoeken)
Bij exposure therapie moet aandacht zijn voor middelengebruik, omdat dit
voor sommige veiligheidsgedrag kan zijn (bijvoorbeeld: het lukt me wel, als ik
een biertje neem)
Exposure therapie en EMDR werken even goed, even snel en zijn net zo belastend
Cognitieve therapie
Verwerking door middel van verandering van disfunctionele cognities. Bij cognitieve
gedragstherapie (CGT) gaat het ook om het aanpassen van het gedrag/strategieën van de
persoon. Gedachten en gedrag worden veranderd.
Farmacotherapie
Acamprosaat en naltrexon (verminderen zucht naar alcohol)
Disulfiram (bij terugvalpreventie van alcohol afhankelijkheid, bij gebruik van alcohol
treden aversieve reacties op)
Methadon (substitie voor heroïne)
Benzodiazepines (detoxificatie=ontgiften van alcohol)
Expressed emotions
Verwijst naar de (negatieve) houding van familieleden of andere naasten ten opzichte van de
psychiatrische cliënt (hoge of lage EE-score). Een hoge expressed emotion wordt
,gekenmerkt door een hoge mate van betrokkenheid, negativiteit, vijandigheid, kritiek en een
conflictueuze sfeer.
VERS-training
Vaardigheidstraining emotie regulatie stoornis (VERS) is gebaseerd op het pannetjesmodel.
Maakt emoties inzichtelijk en biedt vaardigheden om emoties te hanteren. Oorspronkelijk
ontwikkelt voor mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Dialectische gedragstherapie (DGT) of Linehan therapie
Linehan heeft een biosociale visie op Borderline. Mensen met Borderline hebben
een aangeboren gevoeligheid (biologisch) om deze stoornis te ontwikkelen, maar deze komt
pas tot uiting onder bepaalde omstandigheden (sociaal).
Gericht op aanleren van vaardigheden met ruimte voor emotieregulatie. Ontwikkelt voor
mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Mentalization Based Treatment (MBT)
Begrip krijgen van eigen gedrag en gevoelens en van die van anderen (mentaliseren).
Ontwikkelt voor mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis.
Neurobiologisch verklaringsmodel
Gaat uit van kwetsbaarheden in onderliggende neurobiologische systemen.
Bio psychosociale verklaringsmodel
Combinatie van aangeboren kwetsbaarheid, persoonlijke ontwikkeling en de
omstandigheden waarin iemand zich bevindt.
Ontstaan van een psychiatrische stoornis kan worden verklaard doordat biologische,
psychische en sociale systemen, die altijd op zich een oorzakelijke factor kunnen vormen,
samenhang vertonen en elkaar over en weer kunnen beïnvloeden.
Kwetsbaarheidsstressmodel
Geeft een verklaring voor het ontstaan en instand blijven van de dubbele diagnose.
Uitgangspunt is dat de cliënt een biologische gevoeligheid heeft voor de psychiatrische
stoornis, die door invloed van omgevingsfactoren (stress) tot uiting is gekomen. M.b.v. dit
model is uit te leggen dat de cliënt door diens kwetsbaarheid gevoelig is voor de effecten
van alcohol en drugs (een omgevingsfactor) en probleemgedragingen niet behoren tot de
persoonlijkheid van de cliënt maar het gevolg zijn van de stoornis.
Sensitiviteitsmodel
Met dit model wordt betoogd dat psychiatrische patiënten door biologische kwetsbaarheid
gevoeliger zijn dan anderen voor de effecten van psychoactieve middelen. Het gevolg is dat
ook kleine hoeveelheden alcohol of drugs aanzienlijke negatieve gevolgen kunnen hebben.
, Hoofdstuk 1 Geïntegreerd behandelen
Sequentieel behandelen
Eerst voor het een behandelen, dan voor het ander. In deze situatie wordt tijdens het
verwijzen het secundaire psychopathologie- en/of verslavingsmodel gehanteerd. Daarnaast
speelt ook een rol dat hulpverleners deskundigheid op het andere terrein te kort komen.
Knelpunt is een gebrek aan overeenstemming welke stoornis eerst behandeld moet worden,
omdat niet duidelijk is welke stoornis de primaire stoornis is.
Secundaire psychopathologie- en/of verslavingsmodel
Een verklaringsmodel dat er vanuit gaat dat psychopathologie ontstaat als gevolg van het
gebruik van middelen of andersom.
Parallel behandelen
Behandeling van beide stoornissen vindt tegelijkertijd, maar gescheiden van elkaar plaats.
Hierbij gehanteerde verklaringsmodel is dat er aan beide stoornissen een
gemeenschappelijke oorzaak ten grondslag ligt. Problemen die optreden zijn gebrekkige
communicatie tussen beide instellingen, onduidelijkheid over eindverantwoordelijkheid en
het ontbreken van een gemeenschappelijk kader.
Geïntegreerd behandelen
Psychiatrische stoornissen en verslaving worden tegelijkertijd en gecoördineerd behandeld
door dezelfde behandelaar of hetzelfde team die getraind en deskundig zijn in beiden
behandelvormen. Hierbij gaan ze uit van een hoge prevalentie van middelenafhankelijkheid
bij cliënten in de GGZ en andersom. Hulpverlening wordt bij voorkeur georganiseerd in de
vorm van (F)ACT*. Behandeling vanuit dezelfde benadering, expertise en visie.
*Flexible Assertive Community Treatment (FACT)
Neurobiologisch verklaringsmodel
Gaat uit van kwetsbaarheden in onderliggende neurobiologische systemen.
Bio psychosociale verklaringsmodel
Combinatie van aangeboren kwetsbaarheid, persoonlijke ontwikkeling en de
omstandigheden waarin iemand zich bevindt.
Ontstaan van een psychiatrische stoornis kan worden verklaard doordat biologische,
psychische en sociale systemen, die altijd op zich een oorzakelijke factor kunnen vormen,
samenhang vertonen en elkaar over en weer kunnen beïnvloeden.
Hoofdstuk 2 Co morbiditeit
Co morbiditeit
Het hebben van meerdere aandoeningen.
Diagnostic Statistic Manual of Mental Disorders (DSM-5)
Classificerend systeem voor psychische aandoeningen. Het beschrijft categorieën, met als
doel om onderlinge vergelijking van (groepen) psychiatrische patiënten mogelijk te maken.
