Samenvatting boek ‘Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie.
Handboek voor theorie en praktijk’- Kees Korrelboom & Erik ten Broeke
(tweede herziene druk, 2023) - Hoofdstuk 10
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 10, Diagnostiek van aangrijpingspunten (III); de betekenisanalyse...........................................2
10.1. Inleiding...........................................................................................................................................................................................2
10.2. Het vertrekpunt van de betekenisanalyse..............................................................................................................2
10.3. Het schema van de betekenisanalyse.......................................................................................................................2
10.3.1. De CS..........................................................................................................................................................................................2
10.3.2. De US/UR-representatie..............................................................................................................................................3
10.3.3. De associatie tussen CS en US/UR-representatie: sequentieel/causaal of referentieel/
identiteit; overbetrokken of onderbetrokken?..........................................................................................................4
10.3.4. De CR........................................................................................................................................................................................6
10.4. Stappenplan bij het opstellen van betekenisanalyses..................................................................................6
10.4.1. Stap 1: Identificeren van de problematische situatie (CS) of emotie (CR)....................................6
10.4.2. Stap 2: Bepalen van de bijbehorende CR (of CS, indien de CR het vertrekpunt was).....7
10.4.3. Stap 3a: Formuleren van een globale hypothese over de US/UR-representatie................7
10.4.4. Stap 3b: Vaststellen of de US/UR-representatie een kerngebeurtenis of een
kernthema is......................................................................................................................................................................................8
10.4.5. Stap 3c: Vaststellen of de kerngebeurtenissen die aan een kernthema ten grondslag
liggen in een archief moeten worden opgenomen..............................................................................................8
10.4.6. Stap 3d: Vaststellen of de US/UR-representatie in representatieniveaus moet worden
ingedeeld..............................................................................................................................................................................................9
10.4.7. Stap 4a: Bepalen van de aard van de associaties tussen CS en US/UR-representatie...9
10.4.8. Stap 4b: Vaststellen of de mate van (over- of onder) betrokkenheid op de US/UR-
representatie moet worden weergeven......................................................................................................................10
10.4.9. Stap 5: Toetsen van de houdbaarheid van de hypothesen..............................................................10
10.4.10. Stap 6: ‘Kan er al worden geïntervenieerd?’.............................................................................................10
10.5. Conclusies....................................................................................................................................................................................10
1
, Hoofdstuk 10, Diagnostiek van aangrijpingspunten (III); de
betekenisanalyse
10.1. Inleiding
Samen met de FA en in mindere mate de HT, vormt de betekenisanalyse (BA) de kern van de
verklarende hypothesen in het CGT-proces. De BA helpt de therapeut hypothesen te
formuleren over factoren die de problemen van de patiënt in stand houden. Van daaruit
worden interventies geselecteerd waarmee deze factoren therapeutisch beïnvloed kunnen
worden. de FA is een vertaling van de operante leerparadigma, terwijl de BA een vertaling is
van het klassieke leerparadigma. Het BA-schema geeft dus aan hoe de confrontatie met een
bepaalde situatie of gebeurtenis (CS) zodanig kennis activeert over andere, emotioneel
betekenisvolle gebeurtenissen en situaties (US/UR-representaties), dat deze geactiveerde
kennis leidt tot een niet bij de oorspronkelijke situatie passende, emotionele reactie (CR).
10.2. Het vertrekpunt van de betekenisanalyse
Waar de FA het problematische gedrag van de patiënt als vertrekpunt heeft, start de BA bij
moeilijke situaties of gebeurtenissen of bij problematische emoties die tijdens specifieke
gebeurtenissen en in bepaalde situaties kunnen optreden. Wanneer een FA-schema
onvoldoende opheldering geeft waarom een situatie bijvoorbeeld vermeden wordt, kan in het
zoekschema van de BA worden nagegaan wat er zo lastig is aan die situatie.
10.3. Het schema van de betekenisanalyse
Het zoekschema van de BA bestaat uit 4 elementen:
1. CS: De uitlokkende stimulusconstellatie of de geconditioneerde stimulus (conditioned/
geconditioneerde stimulus)
2. US/UR-representatie: De cognitieve representatie van de betekenisvolle situatie, die in
volledig jargon de cognitieve representatie van de ongeconditioneerde stimulus
(unconditioned stimulus) en van de ongeconditioneerde respons (unconditioned
respons).
3. De associatie tussen CS en US/UR-representatie
4. CR: De emotionele reactie of de geconditioneerde respons die een uitdrukking is van
deze associatie (conditioned respons).
Basisschema betekenisanalyse (BA):
10.3.1. De CS
De CS is een situatie of gebeurtenis die door de patiënt wordt waargenomen. De CS had geen
speciale betekenis voor de patiënt, maar op een gegeven moment heeft CS zo’n bepaalde
betekenis als gevolg van een ervaring. Supermarkten (CS) kunnen bijvoorbeeld angst
opwekken (CR) omdat je er in ‘paniek’ kunt raken (US/UR-representatie). Ergens in het
geheugen bevindt zich een geheugenspoor van de CS dat telkens geactiveerd wordt wanneer
de betreffende CS daadwerkelijk wordt waargenomen. De waarneming van dergelijke CS’en
door de patiënt activeert een associatief netwerk in het langetermijngeheugen. Een deel van
dat geactiveerde netwerk is verantwoordelijk voor de disfunctionele betekenisverlening die de
problematiek van de patiënt bepaalt, de US-UR-representatie genoemd.
2
Handboek voor theorie en praktijk’- Kees Korrelboom & Erik ten Broeke
(tweede herziene druk, 2023) - Hoofdstuk 10
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 10, Diagnostiek van aangrijpingspunten (III); de betekenisanalyse...........................................2
10.1. Inleiding...........................................................................................................................................................................................2
10.2. Het vertrekpunt van de betekenisanalyse..............................................................................................................2
10.3. Het schema van de betekenisanalyse.......................................................................................................................2
10.3.1. De CS..........................................................................................................................................................................................2
10.3.2. De US/UR-representatie..............................................................................................................................................3
10.3.3. De associatie tussen CS en US/UR-representatie: sequentieel/causaal of referentieel/
identiteit; overbetrokken of onderbetrokken?..........................................................................................................4
10.3.4. De CR........................................................................................................................................................................................6
10.4. Stappenplan bij het opstellen van betekenisanalyses..................................................................................6
10.4.1. Stap 1: Identificeren van de problematische situatie (CS) of emotie (CR)....................................6
10.4.2. Stap 2: Bepalen van de bijbehorende CR (of CS, indien de CR het vertrekpunt was).....7
10.4.3. Stap 3a: Formuleren van een globale hypothese over de US/UR-representatie................7
10.4.4. Stap 3b: Vaststellen of de US/UR-representatie een kerngebeurtenis of een
kernthema is......................................................................................................................................................................................8
10.4.5. Stap 3c: Vaststellen of de kerngebeurtenissen die aan een kernthema ten grondslag
liggen in een archief moeten worden opgenomen..............................................................................................8
10.4.6. Stap 3d: Vaststellen of de US/UR-representatie in representatieniveaus moet worden
ingedeeld..............................................................................................................................................................................................9
10.4.7. Stap 4a: Bepalen van de aard van de associaties tussen CS en US/UR-representatie...9
10.4.8. Stap 4b: Vaststellen of de mate van (over- of onder) betrokkenheid op de US/UR-
representatie moet worden weergeven......................................................................................................................10
10.4.9. Stap 5: Toetsen van de houdbaarheid van de hypothesen..............................................................10
10.4.10. Stap 6: ‘Kan er al worden geïntervenieerd?’.............................................................................................10
10.5. Conclusies....................................................................................................................................................................................10
1
, Hoofdstuk 10, Diagnostiek van aangrijpingspunten (III); de
betekenisanalyse
10.1. Inleiding
Samen met de FA en in mindere mate de HT, vormt de betekenisanalyse (BA) de kern van de
verklarende hypothesen in het CGT-proces. De BA helpt de therapeut hypothesen te
formuleren over factoren die de problemen van de patiënt in stand houden. Van daaruit
worden interventies geselecteerd waarmee deze factoren therapeutisch beïnvloed kunnen
worden. de FA is een vertaling van de operante leerparadigma, terwijl de BA een vertaling is
van het klassieke leerparadigma. Het BA-schema geeft dus aan hoe de confrontatie met een
bepaalde situatie of gebeurtenis (CS) zodanig kennis activeert over andere, emotioneel
betekenisvolle gebeurtenissen en situaties (US/UR-representaties), dat deze geactiveerde
kennis leidt tot een niet bij de oorspronkelijke situatie passende, emotionele reactie (CR).
10.2. Het vertrekpunt van de betekenisanalyse
Waar de FA het problematische gedrag van de patiënt als vertrekpunt heeft, start de BA bij
moeilijke situaties of gebeurtenissen of bij problematische emoties die tijdens specifieke
gebeurtenissen en in bepaalde situaties kunnen optreden. Wanneer een FA-schema
onvoldoende opheldering geeft waarom een situatie bijvoorbeeld vermeden wordt, kan in het
zoekschema van de BA worden nagegaan wat er zo lastig is aan die situatie.
10.3. Het schema van de betekenisanalyse
Het zoekschema van de BA bestaat uit 4 elementen:
1. CS: De uitlokkende stimulusconstellatie of de geconditioneerde stimulus (conditioned/
geconditioneerde stimulus)
2. US/UR-representatie: De cognitieve representatie van de betekenisvolle situatie, die in
volledig jargon de cognitieve representatie van de ongeconditioneerde stimulus
(unconditioned stimulus) en van de ongeconditioneerde respons (unconditioned
respons).
3. De associatie tussen CS en US/UR-representatie
4. CR: De emotionele reactie of de geconditioneerde respons die een uitdrukking is van
deze associatie (conditioned respons).
Basisschema betekenisanalyse (BA):
10.3.1. De CS
De CS is een situatie of gebeurtenis die door de patiënt wordt waargenomen. De CS had geen
speciale betekenis voor de patiënt, maar op een gegeven moment heeft CS zo’n bepaalde
betekenis als gevolg van een ervaring. Supermarkten (CS) kunnen bijvoorbeeld angst
opwekken (CR) omdat je er in ‘paniek’ kunt raken (US/UR-representatie). Ergens in het
geheugen bevindt zich een geheugenspoor van de CS dat telkens geactiveerd wordt wanneer
de betreffende CS daadwerkelijk wordt waargenomen. De waarneming van dergelijke CS’en
door de patiënt activeert een associatief netwerk in het langetermijngeheugen. Een deel van
dat geactiveerde netwerk is verantwoordelijk voor de disfunctionele betekenisverlening die de
problematiek van de patiënt bepaalt, de US-UR-representatie genoemd.
2
