Samenvatting boek ‘Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie.
Handboek voor theorie en praktijk’- Kees Korrelboom & Erik ten Broeke
(tweede herziene druk, 2023) - Hoofdstuk 9
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 9, Diagnostiek van aangrijpingspunten (II): de functieanalyse.....................................................2
9.1. Inleiding..............................................................................................................................................................................................2
9.2. Het vertrekpunt van de functieanalyse.......................................................................................................................2
9.3. Het schema van de functieanalyse................................................................................................................................2
9.3.1. De R...............................................................................................................................................................................................3
9.3.2. De vermeende positieve en de feitelijke negatieve gedragsconsequenties..........................4
9.3.3. De Sd...........................................................................................................................................................................................4
9.3.4. De →, de associatie tussen gedrag en (gepercipieerde) consequenties.....................................4
9.4. Stappenplan bij het opstellen van functieanalyses...........................................................................................5
9.4.1. Stap 1: Identificeren van het problematische gedrag (R).......................................................................5
9.4.2. Stappen 2 en 3: Het bepalen van de bekrachtigers (Sr en feitelijke Sr-neg) en het
toetsen ervan.....................................................................................................................................................................................5
9.4.3. Stap 4: Is de bekrachtiger een CS of een US?................................................................................................6
9.4.4. Stap 5: Bepalen van de aard van de associatie: sequentieel (→) of zelfs causaal;
overbetrokken of onderbetrokken.....................................................................................................................................6
9.4.5. Stap 6: Bepalen van de context (Sd).....................................................................................................................6
9.4.6. Stap 7: Kan al worden geïntervenieerd?...........................................................................................................6
9.5. Therapeutische maatregelen die uit de functieanalyse kunnen voortvloeien...............................7
9.6. Conclusies........................................................................................................................................................................................7
1
, Hoofdstuk 9, Diagnostiek van aangrijpingspunten (II): de functieanalyse
9.1. Inleiding
Tijdens de diagnostiekfase moeten er 2 soorten diagnoses worden geformuleerd:
1. Beschrijvende classificatie volgens het DSM-systeem: Vormt toegang tot de
vakliteratuur waarin gestandaardiseerde en bij voorkeur evidence-based interventies
voor de betreffende aandoening zijn beschreven. In Nederland is de DSM-code de
ingang voor de diagnosebehandelcombinatie (DBC), die weer een noodzakelijke
voorwaarde is om de behandeling door de verzekering gefinancierd te krijgen.
- Interventies worden geselecteerd op basis van gebleken effectiviteit.
2. Verklarende diagnose in de vorm van een functie- en betekenisanalyse (FA’s en BA’s),
eventueel in combinatie met een holistische theorie (HT).
- Interventies worden geselecteerd op basis van theoretische vermoedens.
- FA’s: Zijn hypothesen over de factoren die problematische gedragingen in stand
houden.
- BA’s: Zijn hypothesen over de wijze waarop de patiënt disfunctionele,
problematische betekenissen toekent aan in feite niet of in ieder geval minder
problematische situaties en gebeurtenissen.
- HT’s: Geven de veronderstelde samenhang weer van de verschillende problemen
en moeilijkheden waarmee de patiënt kampt, alsmede aan de achtergronden
daarvan.
Functieanalyses en betekenisanalyses hebben 5 gemeenschappelijke aspecten:
1. Associatie als vertrekpunt: FA en Ba zijn een vertaling naar de klinische praktijk van het
operante leerparadigma (=gepercipieerde samenhang tussen gedrag en de
consequenties ervan) en het klassieke leerparadigma (de ervaren samenhang tussen
de ene gebeurtenis en de andere).
2. Post hoc-interpretaties: Men moet uitgaan van de associaties die de patiënt
waarneemt of meent waar te nemen.
3. Hypothesen: Beide analyses zijn altijd achteraf geformuleerde hypothesen over
samenhang. Het gaat vaak om de dynamiek achter emotionele problemen.
4. Moet ten dienste staan van de interventies binnen de GGZ: Er wordt door
gediagnosticeerd naar bijvoorbeeld een DSM-classificatie.
5. Klachten en problemen van de patiënt zijn het vertrekpunt van de analyses.
9.2. Het vertrekpunt van de functieanalyse
De klachten die de patiënt benoemt, zijn het voornaamste vertrekpunt van de FA. Na een
kennismaking inventariseert de therapeut de verschillende klachten, waarvan 1 of 2 problemen
nader worden onderzocht. Wanneer er vage klachten gerapporteerd worden, kunnen die
klachten worden opgenomen als feitelijke negatieve consequenties van problematisch gedrag
(R) op de lange termijn (+S-, -S+, ~S+), in dat geval moet eerst worden vastgesteld wat dat
problematische gedrag dan zou kunnen zijn.
Vragen die je kunt stellen: Hoe hebben deze klachten kunnen ontstaan? Welke
veranderingen in uw doen en laten of in uw leven gingen vooraf an het ontstaan van
deze vage klachten? Wat doet u allemaal, dat u zo moe bent geworden? Hoe
beïnvloeden die vage klachten uw doen en laten? Hoe gaat u er mee om?
Wanneer de patiënt eerst problematische situaties (werk staat tegen, niet over straat durven)
of problematische emoties (driftbuien, stemmingswisselingen), dan volgt de therapeut als
eerst het schema van de BA. De therapeut wil begrijpen op basis van welke associaties
bepaalde situaties/gebeurtenissen problematische gevoelens oproepen. Echter, de therapeut
zou ook weer snel overstappen op een FA. vrijwel ieder emotioneel probleem kent immers
betekenisaspecten en gedragsaspecten.
Bijvoorbeeld: Wie de openbare ruimte beangstigend vindt (betekenis= BA) zal deze
doorgaans proberen te vermijden (gedrag= FA).
9.3. Het schema van de functieanalyse
Het zoekschema van de functieanalyse bestaat uit 5 elementen:
1. Het te verklaren gedrag gesymboliseerd in de R (respons)
2
Handboek voor theorie en praktijk’- Kees Korrelboom & Erik ten Broeke
(tweede herziene druk, 2023) - Hoofdstuk 9
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 9, Diagnostiek van aangrijpingspunten (II): de functieanalyse.....................................................2
9.1. Inleiding..............................................................................................................................................................................................2
9.2. Het vertrekpunt van de functieanalyse.......................................................................................................................2
9.3. Het schema van de functieanalyse................................................................................................................................2
9.3.1. De R...............................................................................................................................................................................................3
9.3.2. De vermeende positieve en de feitelijke negatieve gedragsconsequenties..........................4
9.3.3. De Sd...........................................................................................................................................................................................4
9.3.4. De →, de associatie tussen gedrag en (gepercipieerde) consequenties.....................................4
9.4. Stappenplan bij het opstellen van functieanalyses...........................................................................................5
9.4.1. Stap 1: Identificeren van het problematische gedrag (R).......................................................................5
9.4.2. Stappen 2 en 3: Het bepalen van de bekrachtigers (Sr en feitelijke Sr-neg) en het
toetsen ervan.....................................................................................................................................................................................5
9.4.3. Stap 4: Is de bekrachtiger een CS of een US?................................................................................................6
9.4.4. Stap 5: Bepalen van de aard van de associatie: sequentieel (→) of zelfs causaal;
overbetrokken of onderbetrokken.....................................................................................................................................6
9.4.5. Stap 6: Bepalen van de context (Sd).....................................................................................................................6
9.4.6. Stap 7: Kan al worden geïntervenieerd?...........................................................................................................6
9.5. Therapeutische maatregelen die uit de functieanalyse kunnen voortvloeien...............................7
9.6. Conclusies........................................................................................................................................................................................7
1
, Hoofdstuk 9, Diagnostiek van aangrijpingspunten (II): de functieanalyse
9.1. Inleiding
Tijdens de diagnostiekfase moeten er 2 soorten diagnoses worden geformuleerd:
1. Beschrijvende classificatie volgens het DSM-systeem: Vormt toegang tot de
vakliteratuur waarin gestandaardiseerde en bij voorkeur evidence-based interventies
voor de betreffende aandoening zijn beschreven. In Nederland is de DSM-code de
ingang voor de diagnosebehandelcombinatie (DBC), die weer een noodzakelijke
voorwaarde is om de behandeling door de verzekering gefinancierd te krijgen.
- Interventies worden geselecteerd op basis van gebleken effectiviteit.
2. Verklarende diagnose in de vorm van een functie- en betekenisanalyse (FA’s en BA’s),
eventueel in combinatie met een holistische theorie (HT).
- Interventies worden geselecteerd op basis van theoretische vermoedens.
- FA’s: Zijn hypothesen over de factoren die problematische gedragingen in stand
houden.
- BA’s: Zijn hypothesen over de wijze waarop de patiënt disfunctionele,
problematische betekenissen toekent aan in feite niet of in ieder geval minder
problematische situaties en gebeurtenissen.
- HT’s: Geven de veronderstelde samenhang weer van de verschillende problemen
en moeilijkheden waarmee de patiënt kampt, alsmede aan de achtergronden
daarvan.
Functieanalyses en betekenisanalyses hebben 5 gemeenschappelijke aspecten:
1. Associatie als vertrekpunt: FA en Ba zijn een vertaling naar de klinische praktijk van het
operante leerparadigma (=gepercipieerde samenhang tussen gedrag en de
consequenties ervan) en het klassieke leerparadigma (de ervaren samenhang tussen
de ene gebeurtenis en de andere).
2. Post hoc-interpretaties: Men moet uitgaan van de associaties die de patiënt
waarneemt of meent waar te nemen.
3. Hypothesen: Beide analyses zijn altijd achteraf geformuleerde hypothesen over
samenhang. Het gaat vaak om de dynamiek achter emotionele problemen.
4. Moet ten dienste staan van de interventies binnen de GGZ: Er wordt door
gediagnosticeerd naar bijvoorbeeld een DSM-classificatie.
5. Klachten en problemen van de patiënt zijn het vertrekpunt van de analyses.
9.2. Het vertrekpunt van de functieanalyse
De klachten die de patiënt benoemt, zijn het voornaamste vertrekpunt van de FA. Na een
kennismaking inventariseert de therapeut de verschillende klachten, waarvan 1 of 2 problemen
nader worden onderzocht. Wanneer er vage klachten gerapporteerd worden, kunnen die
klachten worden opgenomen als feitelijke negatieve consequenties van problematisch gedrag
(R) op de lange termijn (+S-, -S+, ~S+), in dat geval moet eerst worden vastgesteld wat dat
problematische gedrag dan zou kunnen zijn.
Vragen die je kunt stellen: Hoe hebben deze klachten kunnen ontstaan? Welke
veranderingen in uw doen en laten of in uw leven gingen vooraf an het ontstaan van
deze vage klachten? Wat doet u allemaal, dat u zo moe bent geworden? Hoe
beïnvloeden die vage klachten uw doen en laten? Hoe gaat u er mee om?
Wanneer de patiënt eerst problematische situaties (werk staat tegen, niet over straat durven)
of problematische emoties (driftbuien, stemmingswisselingen), dan volgt de therapeut als
eerst het schema van de BA. De therapeut wil begrijpen op basis van welke associaties
bepaalde situaties/gebeurtenissen problematische gevoelens oproepen. Echter, de therapeut
zou ook weer snel overstappen op een FA. vrijwel ieder emotioneel probleem kent immers
betekenisaspecten en gedragsaspecten.
Bijvoorbeeld: Wie de openbare ruimte beangstigend vindt (betekenis= BA) zal deze
doorgaans proberen te vermijden (gedrag= FA).
9.3. Het schema van de functieanalyse
Het zoekschema van de functieanalyse bestaat uit 5 elementen:
1. Het te verklaren gedrag gesymboliseerd in de R (respons)
2
