Samenvatting
‘Immuunsysteem
als netwerk’
Daan Beers
Q4 – MGZ
,Inhoudsopgave
Algemene inleiding ..................................................................................................................................... 3
De cellen van het immuunsysteem ...................................................................................................................... 3
De organen van het immuunsysteem .................................................................................................................. 4
Het aangeboren immuunsysteem........................................................................................................................ 4
Het verworven immuunsysteem .......................................................................................................................... 5
Overzicht immuuncellen....................................................................................................................................... 6
Immunologie .............................................................................................................................................. 7
Aangeboren immuunsysteem .............................................................................................................................. 7
Dendritische cellen.......................................................................................................................................... 7
Cytokines en chemokines ............................................................................................................................... 7
Complementsysteem ...................................................................................................................................... 7
Pathologie ....................................................................................................................................................... 8
Verworven immuunsysteem ................................................................................................................................ 8
Lymfoïde organen ........................................................................................................................................... 8
T-cellen ............................................................................................................................................................ 9
Intermezzo CD-nummers ................................................................................................................................ 9
Herkenning van pathogenen......................................................................................................................... 10
Antilichaam & antistof .................................................................................................................................. 10
Van B-cel naar plasmacel .............................................................................................................................. 12
Lokale immuunsysteem ..................................................................................................................................... 13
Epidermis....................................................................................................................................................... 13
Mucosa .......................................................................................................................................................... 14
Normale hematopoëse ............................................................................................................................. 15
Beenmerg aspiraat en botbiopt .................................................................................................................... 15
Extra-medullaire hematopoëse .................................................................................................................... 15
Stamcellen .......................................................................................................................................................... 16
Pleiotrope- en lineage specifieke groeifactoren ........................................................................................... 16
Erytropoëse ........................................................................................................................................................ 17
Megakaryopoëse ............................................................................................................................................... 17
Trombocyten ................................................................................................................................................. 17
Lymfopoëse ........................................................................................................................................................ 18
Lymfocyten .................................................................................................................................................... 19
Myelopoëse ........................................................................................................................................................ 20
Neutrofiele granulocyten .............................................................................................................................. 20
Basofiele granulocyten.................................................................................................................................. 21
Eosinofiele granulocyten............................................................................................................................... 21
Monocyten .................................................................................................................................................... 21
Macrofagen ................................................................................................................................................... 21
Overzicht ............................................................................................................................................................ 22
Histologie van het immuunsysteem........................................................................................................... 23
Lymfeklieren ....................................................................................................................................................... 23
Lymfe ............................................................................................................................................................. 23
Cortex & paracortex ...................................................................................................................................... 23
Vaatvoorziening ............................................................................................................................................ 23
Milt ..................................................................................................................................................................... 24
Vaatvoorziening ............................................................................................................................................ 24
Miltpulpa ....................................................................................................................................................... 24
Thymus ............................................................................................................................................................... 25
Mucosa associated lymphoid tissue (MALT) ...................................................................................................... 25
Overzicht ............................................................................................................................................................ 26
2
, Algemene inleiding
Niet alle micro-organismen zijn pathogeen; ons lichaam wordt onder normale
omstandigheden bevolkt door honderden verschillende soorten micro-organismen, vooral in
de darmen. Deze commensale (=mee-etende) micro-organismen vervullen vaak een nuttige
functie, o.a. bij de vertering van voedsel, de productie van vitamines en de bescherming
tegen pathogene (=ziekte veroorzakende) micro-organismen. De eerste barrière tegen
pathogene indringers wordt gevormd door de huid en de slijmvliezen. De barrièrefunctie
berust deels op mechanische eigenschappen, maar ook op de productie van antimicrobiële
stoffen zoals defensines door de huid en zoutzuur door de maagwand. Als deze eerste
barrière door pathogenen is gepasseerd wordt het immuunsysteem in stelling gebracht. Het
immuunsysteem omvat een natuurlijk, aangeboren defensiesysteem en verworven
defensiemechanismen die meer specifiek gericht zijn, maar ook meer tijd nodig hebben om
effectief te worden. Elke vorm van immuunrespons heeft grofweg 2 fasen, namelijk de
herkenningsfase en de effectorfase.
De cellen van het immuunsysteem
De leukocyten in het perifere bloed ontstaan uit hematopoïetische stamcellen uit het
beenmerg. Hieruit differentiëren verschillende categorieën van cellen:
- Vanuit de myeloïde stamcel ontstaan o.a. granulocyten (neutrofiele, eosinofiele, en
basofiele granulocyten) en monocyten/macrofagen;
- Vanuit de lymfoïde stamcel ontstaan T-, B- en NK-cellen;
- Vanuit de erythroïde stamcel ontstaan de erytrocyten maar ook (via de megakaryocyt)
de trombocyten.
De cellen van het immuunsysteem zijn goed te herkennen op grond van licht- en
elektronenmicroscopische kenmerken, terwijl de stamcellen in het beenmerg vaak slechts
identificeerbaar zijn op grond van CD-markers (Cluster of Differentiation) die met
monoklonale antistoffen worden zichtbaar gemaakt.
De myeloïde en lymfoïde cellen worden geproduceerd en komen in de perifere circulatie op
"aanvraag" van een immuunrespons in het lichaam. Dit differentiatie- en productieproces
wordt gestuurd met behulp van interleukinen en colony stimulating factors (CSF). De
myeloïde cellen fungeren als non-specifieke "hulptroepen" die antigenen opruimen op geleide
van de antigeenspecifieke T- en B-lymfocyten of hun producten. Leukocyten zoals monocyten
en granulocyten beschikken over een verscheidenheid aan receptoren aan het celoppervlak,
welke nodig zijn om bijvoorbeeld micro- organismen te kunnen herkennen en te fagocyteren;
om signalen te kunnen ontvangen van lymfocyten; om te kunnen aanhechten aan
endotheelcellen van bloedvaten en vervolgens te migreren naar de plaats van ontsteking; om
mediatoren te kunnen uitstoten. De verschillende celtypen hanteren vaak verschillende
manieren om vreemde organismen onschadelijk te maken.
De effectiviteit van dit non-specifieke deel van het immuunsysteem wordt grondig verbeterd
door de specifieke antistoffen geproduceerd door de B-cellen en door effectorfuncties van T-
cellen. De gehele B-cel ontwikkeling tot naïeve (nog niet eerder gestimuleerd door antigen)
immuuncompetente B-cel vindt plaats in het beenmerg. De T-cel ontwikkeling vindt
voornamelijk plaats in de thymus, waar uit het beenmerg afkomstige progenitor T-cellen
3
‘Immuunsysteem
als netwerk’
Daan Beers
Q4 – MGZ
,Inhoudsopgave
Algemene inleiding ..................................................................................................................................... 3
De cellen van het immuunsysteem ...................................................................................................................... 3
De organen van het immuunsysteem .................................................................................................................. 4
Het aangeboren immuunsysteem........................................................................................................................ 4
Het verworven immuunsysteem .......................................................................................................................... 5
Overzicht immuuncellen....................................................................................................................................... 6
Immunologie .............................................................................................................................................. 7
Aangeboren immuunsysteem .............................................................................................................................. 7
Dendritische cellen.......................................................................................................................................... 7
Cytokines en chemokines ............................................................................................................................... 7
Complementsysteem ...................................................................................................................................... 7
Pathologie ....................................................................................................................................................... 8
Verworven immuunsysteem ................................................................................................................................ 8
Lymfoïde organen ........................................................................................................................................... 8
T-cellen ............................................................................................................................................................ 9
Intermezzo CD-nummers ................................................................................................................................ 9
Herkenning van pathogenen......................................................................................................................... 10
Antilichaam & antistof .................................................................................................................................. 10
Van B-cel naar plasmacel .............................................................................................................................. 12
Lokale immuunsysteem ..................................................................................................................................... 13
Epidermis....................................................................................................................................................... 13
Mucosa .......................................................................................................................................................... 14
Normale hematopoëse ............................................................................................................................. 15
Beenmerg aspiraat en botbiopt .................................................................................................................... 15
Extra-medullaire hematopoëse .................................................................................................................... 15
Stamcellen .......................................................................................................................................................... 16
Pleiotrope- en lineage specifieke groeifactoren ........................................................................................... 16
Erytropoëse ........................................................................................................................................................ 17
Megakaryopoëse ............................................................................................................................................... 17
Trombocyten ................................................................................................................................................. 17
Lymfopoëse ........................................................................................................................................................ 18
Lymfocyten .................................................................................................................................................... 19
Myelopoëse ........................................................................................................................................................ 20
Neutrofiele granulocyten .............................................................................................................................. 20
Basofiele granulocyten.................................................................................................................................. 21
Eosinofiele granulocyten............................................................................................................................... 21
Monocyten .................................................................................................................................................... 21
Macrofagen ................................................................................................................................................... 21
Overzicht ............................................................................................................................................................ 22
Histologie van het immuunsysteem........................................................................................................... 23
Lymfeklieren ....................................................................................................................................................... 23
Lymfe ............................................................................................................................................................. 23
Cortex & paracortex ...................................................................................................................................... 23
Vaatvoorziening ............................................................................................................................................ 23
Milt ..................................................................................................................................................................... 24
Vaatvoorziening ............................................................................................................................................ 24
Miltpulpa ....................................................................................................................................................... 24
Thymus ............................................................................................................................................................... 25
Mucosa associated lymphoid tissue (MALT) ...................................................................................................... 25
Overzicht ............................................................................................................................................................ 26
2
, Algemene inleiding
Niet alle micro-organismen zijn pathogeen; ons lichaam wordt onder normale
omstandigheden bevolkt door honderden verschillende soorten micro-organismen, vooral in
de darmen. Deze commensale (=mee-etende) micro-organismen vervullen vaak een nuttige
functie, o.a. bij de vertering van voedsel, de productie van vitamines en de bescherming
tegen pathogene (=ziekte veroorzakende) micro-organismen. De eerste barrière tegen
pathogene indringers wordt gevormd door de huid en de slijmvliezen. De barrièrefunctie
berust deels op mechanische eigenschappen, maar ook op de productie van antimicrobiële
stoffen zoals defensines door de huid en zoutzuur door de maagwand. Als deze eerste
barrière door pathogenen is gepasseerd wordt het immuunsysteem in stelling gebracht. Het
immuunsysteem omvat een natuurlijk, aangeboren defensiesysteem en verworven
defensiemechanismen die meer specifiek gericht zijn, maar ook meer tijd nodig hebben om
effectief te worden. Elke vorm van immuunrespons heeft grofweg 2 fasen, namelijk de
herkenningsfase en de effectorfase.
De cellen van het immuunsysteem
De leukocyten in het perifere bloed ontstaan uit hematopoïetische stamcellen uit het
beenmerg. Hieruit differentiëren verschillende categorieën van cellen:
- Vanuit de myeloïde stamcel ontstaan o.a. granulocyten (neutrofiele, eosinofiele, en
basofiele granulocyten) en monocyten/macrofagen;
- Vanuit de lymfoïde stamcel ontstaan T-, B- en NK-cellen;
- Vanuit de erythroïde stamcel ontstaan de erytrocyten maar ook (via de megakaryocyt)
de trombocyten.
De cellen van het immuunsysteem zijn goed te herkennen op grond van licht- en
elektronenmicroscopische kenmerken, terwijl de stamcellen in het beenmerg vaak slechts
identificeerbaar zijn op grond van CD-markers (Cluster of Differentiation) die met
monoklonale antistoffen worden zichtbaar gemaakt.
De myeloïde en lymfoïde cellen worden geproduceerd en komen in de perifere circulatie op
"aanvraag" van een immuunrespons in het lichaam. Dit differentiatie- en productieproces
wordt gestuurd met behulp van interleukinen en colony stimulating factors (CSF). De
myeloïde cellen fungeren als non-specifieke "hulptroepen" die antigenen opruimen op geleide
van de antigeenspecifieke T- en B-lymfocyten of hun producten. Leukocyten zoals monocyten
en granulocyten beschikken over een verscheidenheid aan receptoren aan het celoppervlak,
welke nodig zijn om bijvoorbeeld micro- organismen te kunnen herkennen en te fagocyteren;
om signalen te kunnen ontvangen van lymfocyten; om te kunnen aanhechten aan
endotheelcellen van bloedvaten en vervolgens te migreren naar de plaats van ontsteking; om
mediatoren te kunnen uitstoten. De verschillende celtypen hanteren vaak verschillende
manieren om vreemde organismen onschadelijk te maken.
De effectiviteit van dit non-specifieke deel van het immuunsysteem wordt grondig verbeterd
door de specifieke antistoffen geproduceerd door de B-cellen en door effectorfuncties van T-
cellen. De gehele B-cel ontwikkeling tot naïeve (nog niet eerder gestimuleerd door antigen)
immuuncompetente B-cel vindt plaats in het beenmerg. De T-cel ontwikkeling vindt
voornamelijk plaats in de thymus, waar uit het beenmerg afkomstige progenitor T-cellen
3
