Samenvatting studietekst 4 – Fundamentele pragmatiek 4
Inleiding
Verbaal communiceren: geeft te vermoeden dat er sprake is van een interactief proces waarbij tenminste twee
taalgebruikers betrokken zijn in de – al dan niet wisselende – rol van zender (spreker, schrijver) en ontvanger
(hoorder, lezer), en waarbij het ‘product’ communicatie voortkomt uit het gecoördineerd handelen van die
twee taalgebruikers.
De hoorder heeft een heel actieve bijdrage in het communicatieproces: er wordt van hem verwacht dat hij in
staat en bereid is inhoudelijke leemten op te vullen, om ontbrekende maar voor een goed begrip noodzakelijke
gegevens aan te vullen.
Pragmatische voorwaarden bij taalhandelingen
Realisatiecondities
Geïnspireerd door Austins bijdrage over geslaagdheidsvoorwaarden, werkte Searle het inzicht uit dat alle talige
handelingen tot stand komen tegen de achtergrond van vier typen realisatiecondities:
1. Inhoudsregel: de inhoud van de uiting moet op enigerlei wijze naar een toekomstige handeling van de
spreker verwijzen.
2. Voorbereidende voorwaarde: de spreker acht de hoorder bereid en in staat om de beoogde
handeling uit te voeren.
3. Oprechtheidsvoorwaarde: de spreker is serieus van plan de genoemde handeling uit te voeren.
4. Essentiële voorwaarde: poging van de spreker om de hoorder er van te overtuigen dat de spreker iets
zal doen.
Deze voorwaarden kunnen op twee manieren worden opgevat:
1. Normatief: ze verwoorden en verantwoorden een aantal normen dat aan het gebruik van taal als
communicatiemiddel gesteld wordt.
2. Cognitieve toestanden bij hoorders: de taalgedragsnormen voor sprekers kunnen geïnterpreteerd
worden als cognitieve toestanden bij hoorder, en geherformuleerd tot veronderstellingen van de
hoorder over de spreker (pragmatische presupposities).
Pragmatische presupposities
Veronderstellingen ten aanzien van het talig handelen van anderen worden pragmatische presupposities
genoemd: ik ga er vanuit dat de spreker de realisatienormen met betrekking tot taalhandelingen kent en in
acht neemt.
Logische presupposities: hebben betrekking op de inhoud van uitingen, en spelen in de taalwetenschap
voornamelijk een rol bij vraagstukken inzake de waarheidsfunctionaliteit van uitspraken.
Het beginsel van coöperatie
Paul Grice: verhelderende beschouwingen over de fundamenten van (verbale) communicatie en andere
vormen van menselijke interactie. Aan elke gemeenschappelijke activiteit ligt het principe van samenwerking
ten grondslag. Zelfs het ontbreken van informatie kan informatief zijn.
Communicatie en cognitie
Taalproductie en taalverwerking zijn semiotische processen die uitgevoerd worden en ingebed zijn in een rijke
cognitieve omgeving die veelal wat onbeholpen wordt aangeduid als ‘het hoofd van de taalgebruiker’. Mensen
zijn in staat om niet alleen een letterlijke maar ook een pragmatische betekenis toe te kennen aan een uiting.
Het produceren van een uiting is dus slechts een deelhandeling bij het verrichten van een taalhandeling.
Stelregels voor taalgedrag
Conversationele maximen van Paul Grice:
Kwaliteitsmaxime: behelst de aanwijzing om nooit dingen te beweren die ongegrond zijn, en om geen
dingen te zeggen die je niet meent.
Inleiding
Verbaal communiceren: geeft te vermoeden dat er sprake is van een interactief proces waarbij tenminste twee
taalgebruikers betrokken zijn in de – al dan niet wisselende – rol van zender (spreker, schrijver) en ontvanger
(hoorder, lezer), en waarbij het ‘product’ communicatie voortkomt uit het gecoördineerd handelen van die
twee taalgebruikers.
De hoorder heeft een heel actieve bijdrage in het communicatieproces: er wordt van hem verwacht dat hij in
staat en bereid is inhoudelijke leemten op te vullen, om ontbrekende maar voor een goed begrip noodzakelijke
gegevens aan te vullen.
Pragmatische voorwaarden bij taalhandelingen
Realisatiecondities
Geïnspireerd door Austins bijdrage over geslaagdheidsvoorwaarden, werkte Searle het inzicht uit dat alle talige
handelingen tot stand komen tegen de achtergrond van vier typen realisatiecondities:
1. Inhoudsregel: de inhoud van de uiting moet op enigerlei wijze naar een toekomstige handeling van de
spreker verwijzen.
2. Voorbereidende voorwaarde: de spreker acht de hoorder bereid en in staat om de beoogde
handeling uit te voeren.
3. Oprechtheidsvoorwaarde: de spreker is serieus van plan de genoemde handeling uit te voeren.
4. Essentiële voorwaarde: poging van de spreker om de hoorder er van te overtuigen dat de spreker iets
zal doen.
Deze voorwaarden kunnen op twee manieren worden opgevat:
1. Normatief: ze verwoorden en verantwoorden een aantal normen dat aan het gebruik van taal als
communicatiemiddel gesteld wordt.
2. Cognitieve toestanden bij hoorders: de taalgedragsnormen voor sprekers kunnen geïnterpreteerd
worden als cognitieve toestanden bij hoorder, en geherformuleerd tot veronderstellingen van de
hoorder over de spreker (pragmatische presupposities).
Pragmatische presupposities
Veronderstellingen ten aanzien van het talig handelen van anderen worden pragmatische presupposities
genoemd: ik ga er vanuit dat de spreker de realisatienormen met betrekking tot taalhandelingen kent en in
acht neemt.
Logische presupposities: hebben betrekking op de inhoud van uitingen, en spelen in de taalwetenschap
voornamelijk een rol bij vraagstukken inzake de waarheidsfunctionaliteit van uitspraken.
Het beginsel van coöperatie
Paul Grice: verhelderende beschouwingen over de fundamenten van (verbale) communicatie en andere
vormen van menselijke interactie. Aan elke gemeenschappelijke activiteit ligt het principe van samenwerking
ten grondslag. Zelfs het ontbreken van informatie kan informatief zijn.
Communicatie en cognitie
Taalproductie en taalverwerking zijn semiotische processen die uitgevoerd worden en ingebed zijn in een rijke
cognitieve omgeving die veelal wat onbeholpen wordt aangeduid als ‘het hoofd van de taalgebruiker’. Mensen
zijn in staat om niet alleen een letterlijke maar ook een pragmatische betekenis toe te kennen aan een uiting.
Het produceren van een uiting is dus slechts een deelhandeling bij het verrichten van een taalhandeling.
Stelregels voor taalgedrag
Conversationele maximen van Paul Grice:
Kwaliteitsmaxime: behelst de aanwijzing om nooit dingen te beweren die ongegrond zijn, en om geen
dingen te zeggen die je niet meent.
