Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Behandelmethoden
Opmerking vooraf
• De kop van het artikel is op deze manier gekleurd.
• Alle kopjes zijn blauw gekleurd.
• Alle deelkopjes zijn lichtblauw gekleurd.
• Alle begrippen zijn felblauw gekleurd.
• Alle belangrijke namen zijn rood gekleurd en onderstreept.
• Alle aandachtspunten waar je even op moet letten zijn felroze gekleurd: Let op.
• Alle kernwoorden zijn onderstreept.
• De Engelse vertaling is schuingedrukt.
• Alle afbeeldingen komen uit de slides van Behandelmethoden 2022-2023, tenzij
anders vermeldt.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden ........................................................................ 3
Leerdoel 1 Wat is psychotherapie? ........................................................................ 3
Leerdoel 2 Beoordeling van de kwaliteit van de evidentie .......................................13
Leerdoel 3 Hoe effectief is psychotherapie? ...........................................................16
Hoorcollege 2 Common factors ...............................................................................20
Leerdoel 1 Welke gemeenschappelijke factoren zorgen ervoor dat behandeling werkt?
.......................................................................................................................20
Leerdoel 2 Hoe werken common factors? ..............................................................36
Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy?
An update. World Psychiatry, 14(3), 270-277. ................................................41
Leerdoel 1 Het contextuele model ........................................................................41
Leerdoel 2 Bewijs voor diverse gemeenschappelijke factoren ..................................42
Hoorcollege 3 Gedragstherapie ...............................................................................43
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Gedragstherapie: de Leertheorie .......44
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Gedragstherapie: het gedragstherapeutische
proces ..............................................................................................................50
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Gedragstherapie ...............54
Hoorcollege 4 Systeemtherapie ..............................................................................55
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Systeemtherapie ............................55
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Systeemtherapie .........................................62
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Systeemtherapie ..............67
Hoorcollege 5 Psychodynamische psychotherapie .....................................................69
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Psychodynamische Psychotherapie ....69
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Psychodynamische Psychotherapie ................73
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Psychodynamische
Psychotherapie ..................................................................................................77
Tentamenvragen ..................................................................................................81
Q & A sessies .......................................................................................................84
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden ....................................................................84
Hoorcollege 2 Common factors ............................................................................89
Hoorcollege 3 Gedragstherapie ............................................................................89
Hoorcollege 4 Systeemtherapie ...........................................................................91
Hoorcollege 5 Psychodynamische therapie ............................................................93
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden
Leerdoel 1 Wat is psychotherapie?
Psychotherapie is een (vooral) interpersoonlijke behandeling met deze kenmerken
(Wampold & Izel, 2014):
a. De behandeling is gericht op het verbeteren van een stoornis, probleem of klacht
bij een cliënt die daar hulp voor zoekt (in geval van kinderen en jeugd zullen dat
vooral de ouders zijn).
b. De behandeling wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is.
c. De behandeling is voldoende aangepast aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of
haar stoornis, probleem of klacht.
d. De behandeling is gebaseerd op psychologische principes.
Bona Fide (= deugdelijk/goed opgezette) Psychotherapie
(Wampold & Izel, 2014)
• Beschreven in een handleiding, is gestructureerd.
• Gebaseerd op een coherente theorie over de aard van de psychopathologie en de
aard van de verandering die nodig is, inclusief een beschrijving van
werkingsmechanismen en actieve ingrediënten van de behandeling. Zodat de
behandelaar weet welke interventies hij/zij wel en niet moet uitvoeren om
bepaalde veranderingen teweeg te brengen in de klacht of het probleem.
• Gebaseerd op modellen en principes waar onderzoeksevidentie voor bestaat
(bestaande stromingen binnen bv. gedrags-, systeem- of psychodynamische
therapie).
• Worden al langere tijd uitgevoerd.
• Uitgevoerd door een academisch opgeleide behandelaar.
• Afgestemd op individuele hulpvraag, klachten en problemen van de cliënt.
• Gebaseerd op face to face meetings en dus op een therapeutische relatie.
Evidence-based
• Evidence-based behandelmethoden zijn theoretisch onderbouwd en worden
ondersteund door wetenschappelijke evidentie.
• Wetenschappelijke evidentie is afgeleid uit onderzoek; de kwaliteit van het design
zegt iets over de kwaliteit van de evidentie.
• Niet alle evidentie is even sterk; in richtlijnen worden aanbevelingen gebaseerd op
de kwaliteit van de evidentie die voor diverse behandelmethoden werd verzameld.
• Diverse designs verschillen in de mate waarin ze doorgaans focussen op diverse
aspecten van interne versus externe validiteit:
o Interne validiteit: het accent van het design ligt op het kunnen borgen van
de juistheid/exactheid van de conclusies als er in het design een bepaald
behandeleffect van een bepaalde interventie wordt waargenomen. Of het
meer effect van de ene interventie inderdaad ook kan toegeschreven
worden aan het feit dat de ene interventie effectief beter is dan de andere
interventie. Hoe overtuigend kan het waargenomen behandeleffect
inderdaad aan de specifieke interventie zelf worden toegeschreven?
o Externe validiteit: hoe representatief zijn de conclusies uit deze studie voor
de dagelijkse klinische praktijk? In welke mate zijn de resultaten te
generaliseren voor de dagelijkse klinische praktijk? Een onderzoek met een
hoge interne validiteit kan, maar er kunnen zoveel restricties zijn aan bv.
de doelgroep of behandelaar dat het niet meer representatief is voor de
cliënten en behandelaar in de buitenwereld.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Enkele types designs
Case study design; Case study design met herhaalde metingen; One group pre-post
treatment design; Pretest-posttest nonequivalent groups design; Randomized Controlled
design.
Case study design
Opzet:
• Erg gedetailleerde beschrijving van de toepassing van een behandelmethode bij
één of een beperkt aantal gevallen.
• Klein aantal gevallen.
• Kwalitatieve benadering.
• Thick description: gedetailleerde en dichte beschrijving van de casus in al haar
facetten.
• Studie van de casus in haar natuurlijke context beschrijven. Er kan rekening
worden gehouden in de beschrijving met bv. zaken die in de context van de cliënt
zijn opgetreden buiten de behandelkamer zelf, maar mogelijk veel impact hebben
gehad op de werkzaamheid van de behandeling.
• Gerichte keuze van een case op basis van de verwachting dat die veel informatie
kan opleveren (representatief voor de theorie, eerder dan voor de populatie).
Voordelen:
• Kleinschalig, pilot, passend bij ontwikkelfase van een nieuwe behandelmethode.
• Nauwkeurige en rijke observaties en beschrijvingen (er kan erg van binnenuit
gereageerd worden op interventies, hoe er iets verandert bv. in hun depressieve
cognities).
• Onderzoek van unieke of zeldzame gevallen.
• Vaak erg geschikt om hypotheses over de specifieke werkingsmechanismen van
een behandeling te genereren.
• Focus kan niet alleen liggen op de interventie, maar ook op de beschrijving van de
context waarin de interventie werd uitgevoerd.
Nadelen:
• Generaliseerbaarheid is beperkt: weinig representatief voor de populatie; vaak
worden cases geselecteerd omdat ze werkzaamheid aantonen en zijn ze dus
weinig representatief voor de werkzaamheid in een bredere groep.
• Weinig informatie over de grootte van het effect, omdat slechts één of enkele
cases worden onderzocht.
• Interne validiteit is volgens critici laag: geen controlegroep en dus weinig controle
of de effecten niet bv. aan placebo zijn toe te schrijven.
Historische voorbeelden: Anna O (Freud), Kleine Hans (Freud), Little Albert (Watson).
Case study design met herhaalde metingen (single case experimental design)
Opzet:
• Kwantitatieve case study, waarbij je herhaalde metingen uitvoert volgens een
bepaald schema, het effect dat hieruit volgt, hangt samen met het toedienen en
onthouden (=meting tijdens baseline) van de interventie (AB, ABA, ABAB etc.).
• Het principe is dat de n klein is, maar het aantal meetmomenten per subject is
hoog, waarbij bovendien de meetmomenten toevallig verdeeld kunnen worden
over de condities (toediening/onthouding).
• Interne validiteit neemt toe door de verwachting dat de veranderingen in de
uitkomstvariabelen samenhangen met het al dan niet toedienen van de
interventie.
Voordelen:
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
IndyJacobs
Behandelmethoden
Opmerking vooraf
• De kop van het artikel is op deze manier gekleurd.
• Alle kopjes zijn blauw gekleurd.
• Alle deelkopjes zijn lichtblauw gekleurd.
• Alle begrippen zijn felblauw gekleurd.
• Alle belangrijke namen zijn rood gekleurd en onderstreept.
• Alle aandachtspunten waar je even op moet letten zijn felroze gekleurd: Let op.
• Alle kernwoorden zijn onderstreept.
• De Engelse vertaling is schuingedrukt.
• Alle afbeeldingen komen uit de slides van Behandelmethoden 2022-2023, tenzij
anders vermeldt.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden ........................................................................ 3
Leerdoel 1 Wat is psychotherapie? ........................................................................ 3
Leerdoel 2 Beoordeling van de kwaliteit van de evidentie .......................................13
Leerdoel 3 Hoe effectief is psychotherapie? ...........................................................16
Hoorcollege 2 Common factors ...............................................................................20
Leerdoel 1 Welke gemeenschappelijke factoren zorgen ervoor dat behandeling werkt?
.......................................................................................................................20
Leerdoel 2 Hoe werken common factors? ..............................................................36
Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy?
An update. World Psychiatry, 14(3), 270-277. ................................................41
Leerdoel 1 Het contextuele model ........................................................................41
Leerdoel 2 Bewijs voor diverse gemeenschappelijke factoren ..................................42
Hoorcollege 3 Gedragstherapie ...............................................................................43
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Gedragstherapie: de Leertheorie .......44
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Gedragstherapie: het gedragstherapeutische
proces ..............................................................................................................50
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Gedragstherapie ...............54
Hoorcollege 4 Systeemtherapie ..............................................................................55
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Systeemtherapie ............................55
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Systeemtherapie .........................................62
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Systeemtherapie ..............67
Hoorcollege 5 Psychodynamische psychotherapie .....................................................69
Leerdoel 1 Visie op psychopathologie vanuit de Psychodynamische Psychotherapie ....69
Leerdoel 2 Visie op therapie vanuit de Psychodynamische Psychotherapie ................73
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Leerdoel 3 Evidence-based Behandelmethoden binnen de Psychodynamische
Psychotherapie ..................................................................................................77
Tentamenvragen ..................................................................................................81
Q & A sessies .......................................................................................................84
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden ....................................................................84
Hoorcollege 2 Common factors ............................................................................89
Hoorcollege 3 Gedragstherapie ............................................................................89
Hoorcollege 4 Systeemtherapie ...........................................................................91
Hoorcollege 5 Psychodynamische therapie ............................................................93
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Hoorcollege 1 Onderzoeksmethoden
Leerdoel 1 Wat is psychotherapie?
Psychotherapie is een (vooral) interpersoonlijke behandeling met deze kenmerken
(Wampold & Izel, 2014):
a. De behandeling is gericht op het verbeteren van een stoornis, probleem of klacht
bij een cliënt die daar hulp voor zoekt (in geval van kinderen en jeugd zullen dat
vooral de ouders zijn).
b. De behandeling wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is.
c. De behandeling is voldoende aangepast aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of
haar stoornis, probleem of klacht.
d. De behandeling is gebaseerd op psychologische principes.
Bona Fide (= deugdelijk/goed opgezette) Psychotherapie
(Wampold & Izel, 2014)
• Beschreven in een handleiding, is gestructureerd.
• Gebaseerd op een coherente theorie over de aard van de psychopathologie en de
aard van de verandering die nodig is, inclusief een beschrijving van
werkingsmechanismen en actieve ingrediënten van de behandeling. Zodat de
behandelaar weet welke interventies hij/zij wel en niet moet uitvoeren om
bepaalde veranderingen teweeg te brengen in de klacht of het probleem.
• Gebaseerd op modellen en principes waar onderzoeksevidentie voor bestaat
(bestaande stromingen binnen bv. gedrags-, systeem- of psychodynamische
therapie).
• Worden al langere tijd uitgevoerd.
• Uitgevoerd door een academisch opgeleide behandelaar.
• Afgestemd op individuele hulpvraag, klachten en problemen van de cliënt.
• Gebaseerd op face to face meetings en dus op een therapeutische relatie.
Evidence-based
• Evidence-based behandelmethoden zijn theoretisch onderbouwd en worden
ondersteund door wetenschappelijke evidentie.
• Wetenschappelijke evidentie is afgeleid uit onderzoek; de kwaliteit van het design
zegt iets over de kwaliteit van de evidentie.
• Niet alle evidentie is even sterk; in richtlijnen worden aanbevelingen gebaseerd op
de kwaliteit van de evidentie die voor diverse behandelmethoden werd verzameld.
• Diverse designs verschillen in de mate waarin ze doorgaans focussen op diverse
aspecten van interne versus externe validiteit:
o Interne validiteit: het accent van het design ligt op het kunnen borgen van
de juistheid/exactheid van de conclusies als er in het design een bepaald
behandeleffect van een bepaalde interventie wordt waargenomen. Of het
meer effect van de ene interventie inderdaad ook kan toegeschreven
worden aan het feit dat de ene interventie effectief beter is dan de andere
interventie. Hoe overtuigend kan het waargenomen behandeleffect
inderdaad aan de specifieke interventie zelf worden toegeschreven?
o Externe validiteit: hoe representatief zijn de conclusies uit deze studie voor
de dagelijkse klinische praktijk? In welke mate zijn de resultaten te
generaliseren voor de dagelijkse klinische praktijk? Een onderzoek met een
hoge interne validiteit kan, maar er kunnen zoveel restricties zijn aan bv.
de doelgroep of behandelaar dat het niet meer representatief is voor de
cliënten en behandelaar in de buitenwereld.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Behandelmethoden – TiU
IndyJacobs
Enkele types designs
Case study design; Case study design met herhaalde metingen; One group pre-post
treatment design; Pretest-posttest nonequivalent groups design; Randomized Controlled
design.
Case study design
Opzet:
• Erg gedetailleerde beschrijving van de toepassing van een behandelmethode bij
één of een beperkt aantal gevallen.
• Klein aantal gevallen.
• Kwalitatieve benadering.
• Thick description: gedetailleerde en dichte beschrijving van de casus in al haar
facetten.
• Studie van de casus in haar natuurlijke context beschrijven. Er kan rekening
worden gehouden in de beschrijving met bv. zaken die in de context van de cliënt
zijn opgetreden buiten de behandelkamer zelf, maar mogelijk veel impact hebben
gehad op de werkzaamheid van de behandeling.
• Gerichte keuze van een case op basis van de verwachting dat die veel informatie
kan opleveren (representatief voor de theorie, eerder dan voor de populatie).
Voordelen:
• Kleinschalig, pilot, passend bij ontwikkelfase van een nieuwe behandelmethode.
• Nauwkeurige en rijke observaties en beschrijvingen (er kan erg van binnenuit
gereageerd worden op interventies, hoe er iets verandert bv. in hun depressieve
cognities).
• Onderzoek van unieke of zeldzame gevallen.
• Vaak erg geschikt om hypotheses over de specifieke werkingsmechanismen van
een behandeling te genereren.
• Focus kan niet alleen liggen op de interventie, maar ook op de beschrijving van de
context waarin de interventie werd uitgevoerd.
Nadelen:
• Generaliseerbaarheid is beperkt: weinig representatief voor de populatie; vaak
worden cases geselecteerd omdat ze werkzaamheid aantonen en zijn ze dus
weinig representatief voor de werkzaamheid in een bredere groep.
• Weinig informatie over de grootte van het effect, omdat slechts één of enkele
cases worden onderzocht.
• Interne validiteit is volgens critici laag: geen controlegroep en dus weinig controle
of de effecten niet bv. aan placebo zijn toe te schrijven.
Historische voorbeelden: Anna O (Freud), Kleine Hans (Freud), Little Albert (Watson).
Case study design met herhaalde metingen (single case experimental design)
Opzet:
• Kwantitatieve case study, waarbij je herhaalde metingen uitvoert volgens een
bepaald schema, het effect dat hieruit volgt, hangt samen met het toedienen en
onthouden (=meting tijdens baseline) van de interventie (AB, ABA, ABAB etc.).
• Het principe is dat de n klein is, maar het aantal meetmomenten per subject is
hoog, waarbij bovendien de meetmomenten toevallig verdeeld kunnen worden
over de condities (toediening/onthouding).
• Interne validiteit neemt toe door de verwachting dat de veranderingen in de
uitkomstvariabelen samenhangen met het al dan niet toedienen van de
interventie.
Voordelen:
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
