Aardrijkskunde hoofdstuk Globalisering VWO4
1.1
Alle producten die je gebruikt, worden vervoerd in een complex transportnetwerk, een
netwerk van aanvoer-, doorvoer-, en afzetlijnen van grondstoffen, halffabricaten en
eindproducten. De afzetlijnen van de transportnetwerken komen samen in knooppunten. De
locatie en omvang van deze knooppunten hangen samen met de absolute en relatieve
ligging ervan.
Absolute ligging = de ligging van een plaats op aarde, uitgedrukt in coördinaten.
Relatieve ligging = de ligging van een gebied t.o.v. een ander gebied, uitgedrukt in mate van
bereikbaarheid in afstand en tijdsduur.
Hoe verder een gebied van een ‘brongebied’, hoe kleiner de invloed daarvan. Dit heet
afstandsverval. De mate van afstandsverval verandert door transporttechnologie, de
technologie om steeds efficiëntere manieren van transport te ontwikkelen.
Besef van tijd en afstand is heel anders geworden, dit is te danken aan innovaties in de
informatietechnologie, een geheel van technologische toepassingen om informatie uit te
kunnen wisselen door apparaten.
We leven nu in een wereld waarin afstand en tijd er niet meer toe doen. Er is sprake van tijd-
ruimtecompressie, het verschijnsel dat in de wereld de afstanden in tijd, geld en energie
(relatieve afstand) steeds korter worden. We leven in een ‘global village’.
Het verschijnsel van mondiale integratie, interactie en samenhang van cultuur, economie en
politiek heet globalisering. Globalisering leidt tot:
-Standaardisering, veel burgers lijken steeds meer op elkaar doordat ze eet en
kleedgewoonten van elkaar overnemen.
-Conflicten, wanneer mensen zich economisch buitengesloten voelen of denken dat hun
cultuur wordt aangetast door globalisering kunnen ze in opstand komen.
Interactietheorie van Ullman:
Met deze theorie is de mobiliteit van mensen en goederen tussen gebieden te verklaren.
Voor interactie tussen gebieden moet er aan 3 voorwaarden worden voldaan:
1. Complementariteit, gebieden vullen elkaar aan (push- en pull factoren).
2. Transporteerbaarheid, de interactie komt op gang als de relatieve afstand tussen push- en
pullgebied A en B te overbruggen is.
3. Tussenliggende mogelijkheden, als C tussen A en B ligt, dan is er interactie tussen A en C.
1.2
Op dit moment is de VS de grootste hegemoniale staat, een staat die in cultureel,
economisch, militair en/of politiek opzicht het overwicht heeft. Maar door globalisering
komt de status onder druk te staan.
, De huidige wereldorde is ontstaan door:
1. Handelskolonialisme:
West-Europa koloniseerde Amerika voor inheemse producten.
2. Imperialisme met exploitatiekolonialisme:
Industriële revolutie zorgde voor een kettingreactie. Door industrialisatie steeg welvaart, wat
leidde tot bevolkingsgroei. Hierdoor ontstond toenemende vraag naar grondstoffen. West-
Europa koloniseerde zo nog meer landen, dit zorgde bij de kolonies voor
ruilvoetverslechtering, waarde van de import is groter dan de export.
3. Dekolonisatie:
De kolonies wilden onafhankelijkheid, dit ging gepaard met oorlog, armoede, en grote
sociale ongelijkheid. Men ging deze landen snel perifeer noemen, er ontstond zo een
regionale ongelijkheid tussen arm en rijk. De rijken ontwikkelden zich door, er ontstond een
internationale arbeidsverdeling tussen het centrum en de periferie.
Exploitatiekolonialisme wordt vaak genoemd als de oorzaak van huidige economische
problemen van voormalige kolonies. Ze worden langdurig geconfronteerd met de backwash-
effecten van hun perifere situatie: centrumlanden onttrekken grondstoffen, kapitaal en
mensen. Deze effecten zijn vaak zwaarden dan de spread-effecten, de positieve effecten die
kunnen ontstaan door de import van buitenlands kapitaal in vorm van fabrieken, kennis en
infrastructuur.
Theorie van de cumulatieve causatie:
Centraal staat hierin dat de groei van economische activiteiten, mensen en welvaart in het
centrum zichzelf versterkt ten koste van de periferie.
Wereldsysteemtheorie van Wallerstein:
Theorie gaat ervan uit dat in een kapitalistisch systeem de internationale economische
wereldorde gebaseerd is op uitbuiting en niet op gelijkwaardigheid.
De verschillende gebieden in de wereld zijn in te delen in 3 delen:
1. Kerngebieden, westerse wereld, zijn de kapitaalkrachtigste gebieden die vooral behoefte
hebben aan goedkope grondstoffen en voedsel, produceren zelf hoogwaardige producten.
2. Periferie, levert goedkope grondstoffen en voedsel en heeft de goederen uit de kern
nodig. Hierdoor worden de kerngebieden beter ten koste van de periferie.
3. Semiperiferie, gebieden die kenmerken van kern en periferie combineren. Dit kunnen
kerngebieden in verval zijn, of periferie gebieden in ontwikkeling.
Wallerstein waarschuwde voor een wereldwijde toename van sociale en regionale
ongelijkheid en het ontstaan van neokolonialisme: kolonialisme in vernieuwede vorm,
gericht op exploitatie van de zelfstandig geworden vroegere koloniale gebieden.
1.3:
Belangrijke mechanismen voor het functioneren van de vrije markt zijn:
- Concurrentie
- Schaarste
- Specialisatie
- Vrijhandel
1.1
Alle producten die je gebruikt, worden vervoerd in een complex transportnetwerk, een
netwerk van aanvoer-, doorvoer-, en afzetlijnen van grondstoffen, halffabricaten en
eindproducten. De afzetlijnen van de transportnetwerken komen samen in knooppunten. De
locatie en omvang van deze knooppunten hangen samen met de absolute en relatieve
ligging ervan.
Absolute ligging = de ligging van een plaats op aarde, uitgedrukt in coördinaten.
Relatieve ligging = de ligging van een gebied t.o.v. een ander gebied, uitgedrukt in mate van
bereikbaarheid in afstand en tijdsduur.
Hoe verder een gebied van een ‘brongebied’, hoe kleiner de invloed daarvan. Dit heet
afstandsverval. De mate van afstandsverval verandert door transporttechnologie, de
technologie om steeds efficiëntere manieren van transport te ontwikkelen.
Besef van tijd en afstand is heel anders geworden, dit is te danken aan innovaties in de
informatietechnologie, een geheel van technologische toepassingen om informatie uit te
kunnen wisselen door apparaten.
We leven nu in een wereld waarin afstand en tijd er niet meer toe doen. Er is sprake van tijd-
ruimtecompressie, het verschijnsel dat in de wereld de afstanden in tijd, geld en energie
(relatieve afstand) steeds korter worden. We leven in een ‘global village’.
Het verschijnsel van mondiale integratie, interactie en samenhang van cultuur, economie en
politiek heet globalisering. Globalisering leidt tot:
-Standaardisering, veel burgers lijken steeds meer op elkaar doordat ze eet en
kleedgewoonten van elkaar overnemen.
-Conflicten, wanneer mensen zich economisch buitengesloten voelen of denken dat hun
cultuur wordt aangetast door globalisering kunnen ze in opstand komen.
Interactietheorie van Ullman:
Met deze theorie is de mobiliteit van mensen en goederen tussen gebieden te verklaren.
Voor interactie tussen gebieden moet er aan 3 voorwaarden worden voldaan:
1. Complementariteit, gebieden vullen elkaar aan (push- en pull factoren).
2. Transporteerbaarheid, de interactie komt op gang als de relatieve afstand tussen push- en
pullgebied A en B te overbruggen is.
3. Tussenliggende mogelijkheden, als C tussen A en B ligt, dan is er interactie tussen A en C.
1.2
Op dit moment is de VS de grootste hegemoniale staat, een staat die in cultureel,
economisch, militair en/of politiek opzicht het overwicht heeft. Maar door globalisering
komt de status onder druk te staan.
, De huidige wereldorde is ontstaan door:
1. Handelskolonialisme:
West-Europa koloniseerde Amerika voor inheemse producten.
2. Imperialisme met exploitatiekolonialisme:
Industriële revolutie zorgde voor een kettingreactie. Door industrialisatie steeg welvaart, wat
leidde tot bevolkingsgroei. Hierdoor ontstond toenemende vraag naar grondstoffen. West-
Europa koloniseerde zo nog meer landen, dit zorgde bij de kolonies voor
ruilvoetverslechtering, waarde van de import is groter dan de export.
3. Dekolonisatie:
De kolonies wilden onafhankelijkheid, dit ging gepaard met oorlog, armoede, en grote
sociale ongelijkheid. Men ging deze landen snel perifeer noemen, er ontstond zo een
regionale ongelijkheid tussen arm en rijk. De rijken ontwikkelden zich door, er ontstond een
internationale arbeidsverdeling tussen het centrum en de periferie.
Exploitatiekolonialisme wordt vaak genoemd als de oorzaak van huidige economische
problemen van voormalige kolonies. Ze worden langdurig geconfronteerd met de backwash-
effecten van hun perifere situatie: centrumlanden onttrekken grondstoffen, kapitaal en
mensen. Deze effecten zijn vaak zwaarden dan de spread-effecten, de positieve effecten die
kunnen ontstaan door de import van buitenlands kapitaal in vorm van fabrieken, kennis en
infrastructuur.
Theorie van de cumulatieve causatie:
Centraal staat hierin dat de groei van economische activiteiten, mensen en welvaart in het
centrum zichzelf versterkt ten koste van de periferie.
Wereldsysteemtheorie van Wallerstein:
Theorie gaat ervan uit dat in een kapitalistisch systeem de internationale economische
wereldorde gebaseerd is op uitbuiting en niet op gelijkwaardigheid.
De verschillende gebieden in de wereld zijn in te delen in 3 delen:
1. Kerngebieden, westerse wereld, zijn de kapitaalkrachtigste gebieden die vooral behoefte
hebben aan goedkope grondstoffen en voedsel, produceren zelf hoogwaardige producten.
2. Periferie, levert goedkope grondstoffen en voedsel en heeft de goederen uit de kern
nodig. Hierdoor worden de kerngebieden beter ten koste van de periferie.
3. Semiperiferie, gebieden die kenmerken van kern en periferie combineren. Dit kunnen
kerngebieden in verval zijn, of periferie gebieden in ontwikkeling.
Wallerstein waarschuwde voor een wereldwijde toename van sociale en regionale
ongelijkheid en het ontstaan van neokolonialisme: kolonialisme in vernieuwede vorm,
gericht op exploitatie van de zelfstandig geworden vroegere koloniale gebieden.
1.3:
Belangrijke mechanismen voor het functioneren van de vrije markt zijn:
- Concurrentie
- Schaarste
- Specialisatie
- Vrijhandel
