Sociale en politieke leerstelsels
Inleiding
HOOFDSTUK 1. DE ONTRAFELING VAN MIDDELEEUWSE ORDE
- Wetenschappelijke revolutie ( 1500-1700) -> intellectuele veranderingen in het denken
zetten de middeleeuwse orde op zijn kop & bedreigde leer vd Kerk
- De Renaissance
veranderingen politiek, economie, plaats v christendom & denken over mens in
maaatschappij -> impact op West-Europese maatschappijen
Periode van op de oudheid gebaseerde bloei vd kunsten en letteren
Begin -> Italie 14e eeuw -> volgende twee eeuwen -> Europa
Term -> Italiaanse humanisten -> aantonen fase wedergeboorte Europa
Verwijst naar
Teloorgang feodale systeem
ontstaan nieuwe economische verhoudingen,
verovering nieuwe landen en werelddelen door groei scheepvaart ,
ontwikkeling nieuwe wetenschappelijke inzichten bv Copernicus
Invoering kennis andere werelddelen
Nieuwe zienswijze -> individu belangrijke rol
Platoonse idealisme centraal
Basis voor latere Verlichting
Werd meer empirisch & de toekomstgericht
Geloof in toekomst van de mens stond centraal
Mensbeeld dat niet ondergeschikt macht vd Kerk
Mens centrale ankerpunt denken & eerste wetenschappelijke ontdekkingen
Leidden tot een versterkt menselijk zelfbewustzijn -> drang naar kennis en vraag nar
wat kennis is
1. Wetenschappelijke vooruitgang en de geleidelijke emancipatie van de politiek
- Leonardo da Vinci (1452-1519)
Personifieerde geleidelijke overgang ->
traditie georiënteerde houding —> meer empirische houding
- Macht tijdens Renaissance-> stadstaten
- -> geleid door aristocratie; succesvolle bankiers en kooplieden
- Bloeiden door handel* -> Milaan, Venetië, Rome en Firenze
- * geld die werd verdiend= kern van de macht
- Zeehandel verafgelegen gebieden -> grote risico’s ->interest verbod kerk afgebrokkeld
Lenen geld -> noodzaak
Bankiers respectabel
- Mercantilisme = vorst had de taak om het inkomen van de natie te ontwikkelen
- Koning vergroot commerciële ontwikkeling natie en eigen macht door te steunen op
groeiende macht v handelaars -> door geleidelijke kolonisering toegang edele metalen &
lucratieve producten bv specerijen
,- Politiek vd stadstaten —> politieke moderniteit
Stadstaten niet meer geleid door traditie, Kerk, geestelijken maar mannen met visie en
creativiteit
Niet meer beheer van God gewilde ordening maar kunstwerk -> staatsmanschap
Il Principe van Niccolo Machiavelli
Geen filosofisch traktaat -> analyse politiek als kunst die ontdaan is van moraal en religie
Over de staat
Ging ervan uit dat heerser samenviel met staat
- Machiavelli (1469-1527)
Was geïnteresseerd in de feitelijkheid van hoe maatschappij concreet geregeerd werd en
hoe mensen zich gedroegen
Introduceerde wetenschappelijke blik op menselijk maatschappelijk gedrag door
verwerpen moraal als basis van reflectie over politiek
Empirisme -> kennis komt voort uit ervaring
Menselijk natuur is
- altijd en overal hetzelfde
- goed en slecht tegelijkertijd
Cruciaal -> wetenschappelijke methode focussen op essentie vd politiek -> niet
contextuele verschijningsvorm
Emancipatie v politiek van de religieuze -> geleidelijke secularisering het leven en denken
Secularisme is niet gelijk aan antiklerikaal
Religie belangrijk als sociaal cement
Geseculariseerde analyse van religie mogelijk door religie als geobjectiveerde kracht te
zien
La raison d’état (de staatsrede) werd een doel & om deze uit te bouwen waren alle
middelen heilig
Pleitte voor oprichten volksleger
Vrijheid betekende zeker heid -> orde, vooral onaantastbaarheid privébezit
Adagium -> doel heiligt de middelen
Basis -> populair machiavellisme
Door politiek en moraal te scheiden -> secularisering politiek maar aandacht cynisme van
politieke leven
Verantwoordelijkheid vorst tegenover God verwaarloosd
Vorst is alleen zichzelf en zijn onderdanen verantwoording schuldig
Secularisering politieke theorie ondermijnde religieuze legitimering van monarchie ->
moeilijker voor Kerk macht legitimeren
- Thomas More (1478-1535)
Utopia -> fictieve reisverhaal avonturier Raphael Hythlodaeus
1ste deel: kritiek op wat hij ziet in Engeland -> armoede -> daar overdreven aantal edelen
-> arbeid verricht door de armen voor deze edelen “Kan je wel een mens kopen?”
Privaat bezit gronden -> intrede kapitalisme
2de deel: de utopie, een mysterieuze ideale wereld, de perfecte maatschappij
->gebaseerd op gemeenschappelijk bezit van productiemiddelen
->geen handel gebaseerd op geld
->private accumulatie bestond niet
-> terugkeer ideale, christelijke, middeleeuwse ordening
Gedreven door gevoelens van rechtvaardigheid
Armoede en ongelijkheid samen met nieuwe sociaal-economische verhoudingen
, - Vorstenspiegel = leerboek voor toekomstige vorsten -> idealen van het koningsschap om
zich een spiegel te kunnne voorhouden waarop je je gedrag kon richten
2. Het einde van de katholieke hegemonie: reformatie en contrareformatie
- Intellectuele en theologische conflict Scholastici en humanisten
- Luther (1483-1546)
Humanisten verzetten zich tegen scholastische dogmatische argumenten, niet
antireligieus -> bekritiseerden geestelijkheid niet christendom
Stellingen van toegeeflijkheid-> opstand decadentie van kerk; protesteerde tegen
vergaande vercommercialisering ( aflaten: kwijtschelden zonden betaling)
Christendom heeft niets te maken met politiek
Maatschappij als distributiesysteem waar iedereen eigen plek waar goederen eerlijke
prijs en productie ten behoeve van productie en winst verboden
Copernicus -> dwaas
Product van agrarisch Duitsland
Streefde naar:
religieuze bevrijding van mens -> onderworpen aan sterk gezag , religieuze bevrijding is
niet gelijk aan gelijkheid op wereld
Scheppen directe band individu en God -> zonder tussenkomst kerkelijke instelling
Thomas munzer ( geïnspireerd door leeer van Luther)
Opstand met boeren tegen hebzucht van edelen -> Luther keerde zich tegen
Boeren eisden -> maaatschappij werk en prive bezit gemeenschappelijk en algehele
vrijheid
Luther motiveerde vorsten om de boeren sterk aan te pakken hierdoor verloor hij
stem van boeren en stadsmensen maar met vorst achter hem kon hij zijn leer
verspreiden
- Calvijn (1509-1564)
Mens was voorbestemd, lot stond vast -> hemel, hel
Genève (handelsstad) -> morele macht inwoners $
Winst was net als andere inkomsten, hoe kan je het resultaat van arbeid verwerpen? Het
resultaat van ijver en harde werk van individuen
Arbeidsethiek en zelfrealisatie waren belangrijke waarden
Leider protestantse hervorming
Verwierp katholieke verbod op rente door strenge ethische regels
Gelovigen moesten ascetische levenswandel tonen, angst voor God leven en pleziertjes
uitbannen dus geld alleen kapitaal
Politieke principes -> religieuze ijver
Ordannances -> theocratie -> ministerie & consistorie
Ministerie = gedisciplineerde groep van protestantse predikers strenge leer Calvijn
aanvaardden& verspreiden -> omarmde religieuze leer
Consistorie = verantwoordelijk moraal van de stad, rechtbank die klachten over moraal
straffen uitsprak
Ontwikkeling individuele vrijheid en politieke individualisme
Gelijkheid voor de wet maar maatschappelijke ongelijkheid
Reformatie -> religieuze hervormingsbeweging
Belangrijkste gevolgen —> versterking territoriale staat, groei middenklasse, kapitalisme
$ morele macht werd ook politiek door dat hij uit de stad werd gestuurd door mensen
die zijn harde leer niet aanvaarddden maar zijn volgelingen kregen hem er terug in op
Inleiding
HOOFDSTUK 1. DE ONTRAFELING VAN MIDDELEEUWSE ORDE
- Wetenschappelijke revolutie ( 1500-1700) -> intellectuele veranderingen in het denken
zetten de middeleeuwse orde op zijn kop & bedreigde leer vd Kerk
- De Renaissance
veranderingen politiek, economie, plaats v christendom & denken over mens in
maaatschappij -> impact op West-Europese maatschappijen
Periode van op de oudheid gebaseerde bloei vd kunsten en letteren
Begin -> Italie 14e eeuw -> volgende twee eeuwen -> Europa
Term -> Italiaanse humanisten -> aantonen fase wedergeboorte Europa
Verwijst naar
Teloorgang feodale systeem
ontstaan nieuwe economische verhoudingen,
verovering nieuwe landen en werelddelen door groei scheepvaart ,
ontwikkeling nieuwe wetenschappelijke inzichten bv Copernicus
Invoering kennis andere werelddelen
Nieuwe zienswijze -> individu belangrijke rol
Platoonse idealisme centraal
Basis voor latere Verlichting
Werd meer empirisch & de toekomstgericht
Geloof in toekomst van de mens stond centraal
Mensbeeld dat niet ondergeschikt macht vd Kerk
Mens centrale ankerpunt denken & eerste wetenschappelijke ontdekkingen
Leidden tot een versterkt menselijk zelfbewustzijn -> drang naar kennis en vraag nar
wat kennis is
1. Wetenschappelijke vooruitgang en de geleidelijke emancipatie van de politiek
- Leonardo da Vinci (1452-1519)
Personifieerde geleidelijke overgang ->
traditie georiënteerde houding —> meer empirische houding
- Macht tijdens Renaissance-> stadstaten
- -> geleid door aristocratie; succesvolle bankiers en kooplieden
- Bloeiden door handel* -> Milaan, Venetië, Rome en Firenze
- * geld die werd verdiend= kern van de macht
- Zeehandel verafgelegen gebieden -> grote risico’s ->interest verbod kerk afgebrokkeld
Lenen geld -> noodzaak
Bankiers respectabel
- Mercantilisme = vorst had de taak om het inkomen van de natie te ontwikkelen
- Koning vergroot commerciële ontwikkeling natie en eigen macht door te steunen op
groeiende macht v handelaars -> door geleidelijke kolonisering toegang edele metalen &
lucratieve producten bv specerijen
,- Politiek vd stadstaten —> politieke moderniteit
Stadstaten niet meer geleid door traditie, Kerk, geestelijken maar mannen met visie en
creativiteit
Niet meer beheer van God gewilde ordening maar kunstwerk -> staatsmanschap
Il Principe van Niccolo Machiavelli
Geen filosofisch traktaat -> analyse politiek als kunst die ontdaan is van moraal en religie
Over de staat
Ging ervan uit dat heerser samenviel met staat
- Machiavelli (1469-1527)
Was geïnteresseerd in de feitelijkheid van hoe maatschappij concreet geregeerd werd en
hoe mensen zich gedroegen
Introduceerde wetenschappelijke blik op menselijk maatschappelijk gedrag door
verwerpen moraal als basis van reflectie over politiek
Empirisme -> kennis komt voort uit ervaring
Menselijk natuur is
- altijd en overal hetzelfde
- goed en slecht tegelijkertijd
Cruciaal -> wetenschappelijke methode focussen op essentie vd politiek -> niet
contextuele verschijningsvorm
Emancipatie v politiek van de religieuze -> geleidelijke secularisering het leven en denken
Secularisme is niet gelijk aan antiklerikaal
Religie belangrijk als sociaal cement
Geseculariseerde analyse van religie mogelijk door religie als geobjectiveerde kracht te
zien
La raison d’état (de staatsrede) werd een doel & om deze uit te bouwen waren alle
middelen heilig
Pleitte voor oprichten volksleger
Vrijheid betekende zeker heid -> orde, vooral onaantastbaarheid privébezit
Adagium -> doel heiligt de middelen
Basis -> populair machiavellisme
Door politiek en moraal te scheiden -> secularisering politiek maar aandacht cynisme van
politieke leven
Verantwoordelijkheid vorst tegenover God verwaarloosd
Vorst is alleen zichzelf en zijn onderdanen verantwoording schuldig
Secularisering politieke theorie ondermijnde religieuze legitimering van monarchie ->
moeilijker voor Kerk macht legitimeren
- Thomas More (1478-1535)
Utopia -> fictieve reisverhaal avonturier Raphael Hythlodaeus
1ste deel: kritiek op wat hij ziet in Engeland -> armoede -> daar overdreven aantal edelen
-> arbeid verricht door de armen voor deze edelen “Kan je wel een mens kopen?”
Privaat bezit gronden -> intrede kapitalisme
2de deel: de utopie, een mysterieuze ideale wereld, de perfecte maatschappij
->gebaseerd op gemeenschappelijk bezit van productiemiddelen
->geen handel gebaseerd op geld
->private accumulatie bestond niet
-> terugkeer ideale, christelijke, middeleeuwse ordening
Gedreven door gevoelens van rechtvaardigheid
Armoede en ongelijkheid samen met nieuwe sociaal-economische verhoudingen
, - Vorstenspiegel = leerboek voor toekomstige vorsten -> idealen van het koningsschap om
zich een spiegel te kunnne voorhouden waarop je je gedrag kon richten
2. Het einde van de katholieke hegemonie: reformatie en contrareformatie
- Intellectuele en theologische conflict Scholastici en humanisten
- Luther (1483-1546)
Humanisten verzetten zich tegen scholastische dogmatische argumenten, niet
antireligieus -> bekritiseerden geestelijkheid niet christendom
Stellingen van toegeeflijkheid-> opstand decadentie van kerk; protesteerde tegen
vergaande vercommercialisering ( aflaten: kwijtschelden zonden betaling)
Christendom heeft niets te maken met politiek
Maatschappij als distributiesysteem waar iedereen eigen plek waar goederen eerlijke
prijs en productie ten behoeve van productie en winst verboden
Copernicus -> dwaas
Product van agrarisch Duitsland
Streefde naar:
religieuze bevrijding van mens -> onderworpen aan sterk gezag , religieuze bevrijding is
niet gelijk aan gelijkheid op wereld
Scheppen directe band individu en God -> zonder tussenkomst kerkelijke instelling
Thomas munzer ( geïnspireerd door leeer van Luther)
Opstand met boeren tegen hebzucht van edelen -> Luther keerde zich tegen
Boeren eisden -> maaatschappij werk en prive bezit gemeenschappelijk en algehele
vrijheid
Luther motiveerde vorsten om de boeren sterk aan te pakken hierdoor verloor hij
stem van boeren en stadsmensen maar met vorst achter hem kon hij zijn leer
verspreiden
- Calvijn (1509-1564)
Mens was voorbestemd, lot stond vast -> hemel, hel
Genève (handelsstad) -> morele macht inwoners $
Winst was net als andere inkomsten, hoe kan je het resultaat van arbeid verwerpen? Het
resultaat van ijver en harde werk van individuen
Arbeidsethiek en zelfrealisatie waren belangrijke waarden
Leider protestantse hervorming
Verwierp katholieke verbod op rente door strenge ethische regels
Gelovigen moesten ascetische levenswandel tonen, angst voor God leven en pleziertjes
uitbannen dus geld alleen kapitaal
Politieke principes -> religieuze ijver
Ordannances -> theocratie -> ministerie & consistorie
Ministerie = gedisciplineerde groep van protestantse predikers strenge leer Calvijn
aanvaardden& verspreiden -> omarmde religieuze leer
Consistorie = verantwoordelijk moraal van de stad, rechtbank die klachten over moraal
straffen uitsprak
Ontwikkeling individuele vrijheid en politieke individualisme
Gelijkheid voor de wet maar maatschappelijke ongelijkheid
Reformatie -> religieuze hervormingsbeweging
Belangrijkste gevolgen —> versterking territoriale staat, groei middenklasse, kapitalisme
$ morele macht werd ook politiek door dat hij uit de stad werd gestuurd door mensen
die zijn harde leer niet aanvaarddden maar zijn volgelingen kregen hem er terug in op
