Oncologie
Week 1
Kanker
• Niet een enkele ziekte —> meer dan 100 typen bekend.
• Kanker ontstaat uit normale cellen en kan in alle organen voorkomen.
• Kanker is een genetische ziekte!!! —> stapeling van genetische mutaties en omgevingsfactoren
spelen ook een belangrijke rol.
Hallmarks of cancer:
Tumoren ontstaan uit normale weefsels:
• Weefsels ontstaan uit cellen
• Alle cellen ontstaan uit celdeling van bestaande cellen
• Alle cellen afkomstig uit cellijnen die zijn terug te traceren tot de bevruchte eicel.
Histologie laat zien: tumoren bestaan ook uit cellen.
Tumoren kunnen zich verspreiden door het lichaam: metastasen (uitzaaiingen)
• Melanoom metastasen in long
• Colon carcinoom metastasen in lever
• Borstkanker metastasen in hersenen
Kenmerken van kanker:
• Metastasen zijn terug te traceren tot weefsel/ orgaan van ontstaan van de primaire tumor.
• Classificatie van tumoren gebaseerd op weefsel van origine of weefsel organisatie.
• Tumoren histopathologisch te verdelen in:
• Goedaardig (benign): meerderheid van tumoren die ontstaan —> meestal niet schadelijk, maar
wel als ze drukken op vitale organen of hormonen produceren (bv. groeihormoon en
Acromegalie).
• Kwaadaardig (malignant): invasie en vormen metastasen.
Tumor vs kanker:
• Tumor: goedaardig (benign), geen metastasen
• Kanker (cancer): kwaadaardig (malignant), metastasen
1
,Meerdere tumoren ontstaan uit epitheel weefsels: carcinomen
• Afkomstig van alle drie de embryonale cel lagen (ecto-, -endo en mesoderm)
• Maag-darm kanaal, huid, borst, lever, pancreas, long, prostaat, etc.
• >80% van de kanker gerelateerde sterfte
• BM (basaal membraan) kleuring in rood
Naamgeving:
• Gebaseerd op histologie
• Weefsel van origine
• Mate van differentiatie
• Voorbeelden
• Carcinoom - epitheelcellen
• Sarcoom - bindweefsel
• Mixed Cancer - epitheel en bindweefsel
• Lymfoom - lymfoide weefsel
• Leukemie - witte bloedcellen (hematopoëtische tumoren (CLL, CML, ALL, AML))
• Melanoom - melanocyten
Squamous cell carcinoom: uit beschermende epitheellagen bv. de huid.
Adenocarcinoom: epitheelcellen uit “klierweefsel”.
Sommige tumoren vallen buiten de regulaire indeling: melanocyten en malanoom
• Melanocyten afkomstig uit neural crest
• Migreren door het lichaam
• Zeer snel metastaserende tumor
Soms is herkomst een raadsel:
• Tumorcellen behouden bijna altijd wel een aantal kenmerken van de cellen waaruit ze afkomstig
zijn.
• In 2 tot 4% van de gevallen zijn de cellen gedifferentieerd (wordt nu zelfs als aparte Hallmark
gezien).
• Anaplastische tumor van onbekende origine.
Tumoren ontwikkelen zich progressief…
• Hyperplasie: verhoogd aantal celdelingen, maar nog redelijk normale morfologie.
• Metaplasie: verandering van type epitheelweefsel, bv. squamous naar endocrien epitheel in
Barret’s oesophagus.
• Kan precursor zijn van carcinoom vorming
• Dysplasie: abnormale cellen, bv. variatie in grootte, vergrote kern, veel mitsen (celdelingen).
• Overgang tussen benigne en maligne tumoren en irreversibel.
Poliepen, adenomen, wratten, papillomen:
• Dysplastisch weefsel, maar doorbreken niet de basaalmembraan en dus benigne.
Invasieve groei (neoplasie):
• Cellen doorbreken de basaalmembraan, komen in stroma en vormen metastasen.
Carcinogenese is een meerstapsproces:
Tumorgroei monoklonaal of polyklonaal:
2
, Monoclonaliteit vanuit X-chromosoom inactivatie patronen:
• In het vroege vrouwelijke embryo wordt per cel random een Maternaal of Paternaal X
chromosoom geïnactiveerd.
• G6PD heeft 2 verschillende vormen afkomstig van 2 allelen, die anders reageren op hitte
inactivatie.
• Alle leiomyoma tumorcellen van een G6PD heterozygote patiënt brengen dezelfde vorm van het
eiwit tot expressie.
Monoclonaliteit:
• Antilichamen geproduceerd door meeloom cellen zijn allemaal van exact hetzelfde type.
• Een specifieke translocatie die tumorcellen van normale cellen onderscheidt is in alle tumorcellen
aanwezig.
Polyklonaal:
• Verschillende tumorigene mutaties kunnen in verschillende cellen tegelijkertijd ontstaan.
• Vanwege verschil in groeisnelheid zal over een periode van tientallen jaren toch 1 kloon
domineren over de andere (soort evolutie op cellulaire schaal).
• Tumoren zijn enorm genetisch instabiel.
Hallmark: tumorcellen hebben een afwijkend energie metabolisme. PK-M2 cycli is aeroob, PK-M1
cycli is anaeroob.
Kanker komt op verschillende plaatsen in verschillende frequenties voor:
• Kanker is een ziekte van chaos met verlies van biologische 'orde’ in het lichaam.
• Kanker kan monoklonaal of polyklonaal zijn.
• Kanker ontstaat veelal door niet goed functioneren van controlemechanismen (DNA repair,
celdeling, apoptose)
• Met >1016 celdelingen gedurende het leven is de kans op het ontwikkelen van een tumor erg
groot!!!!
• Het lijkt dan ook logisch dat kanker in humane populaties overal even vaak voorkomt, maar dat is
dus niet zo. Sommige gebieden hebben meer risico tot het ontwikkelen van verschillende soorten
kanker, dan andere.
Omgevingsfactoren (fysische en levensstijl) lijken de overhand te hebben (grootte invloed
te hebben op het ontstaan van kanker).
Mutagenen en carcinogenen:
• Virussen, chemicaliën en radioactiviteit kunnen mutaties aanbrengen in DNA en dit bleek
carcinogeen (kankerverwekkend) te zijn.
• Kanker is een ziekte van gemuteerde genen.
Bruce Ames onderzocht of potente carcinogenen ook potente mutagenen waren: Ames test
voor mutageniciteit.
Potente mutagenen zijn ook potente carcinogenen!!!
• Carcinogenen zijn echter niet altijd ook mutageen, maar wel ‘Tumor promotoren’ via niet
genetische mechanismen.
3
Week 1
Kanker
• Niet een enkele ziekte —> meer dan 100 typen bekend.
• Kanker ontstaat uit normale cellen en kan in alle organen voorkomen.
• Kanker is een genetische ziekte!!! —> stapeling van genetische mutaties en omgevingsfactoren
spelen ook een belangrijke rol.
Hallmarks of cancer:
Tumoren ontstaan uit normale weefsels:
• Weefsels ontstaan uit cellen
• Alle cellen ontstaan uit celdeling van bestaande cellen
• Alle cellen afkomstig uit cellijnen die zijn terug te traceren tot de bevruchte eicel.
Histologie laat zien: tumoren bestaan ook uit cellen.
Tumoren kunnen zich verspreiden door het lichaam: metastasen (uitzaaiingen)
• Melanoom metastasen in long
• Colon carcinoom metastasen in lever
• Borstkanker metastasen in hersenen
Kenmerken van kanker:
• Metastasen zijn terug te traceren tot weefsel/ orgaan van ontstaan van de primaire tumor.
• Classificatie van tumoren gebaseerd op weefsel van origine of weefsel organisatie.
• Tumoren histopathologisch te verdelen in:
• Goedaardig (benign): meerderheid van tumoren die ontstaan —> meestal niet schadelijk, maar
wel als ze drukken op vitale organen of hormonen produceren (bv. groeihormoon en
Acromegalie).
• Kwaadaardig (malignant): invasie en vormen metastasen.
Tumor vs kanker:
• Tumor: goedaardig (benign), geen metastasen
• Kanker (cancer): kwaadaardig (malignant), metastasen
1
,Meerdere tumoren ontstaan uit epitheel weefsels: carcinomen
• Afkomstig van alle drie de embryonale cel lagen (ecto-, -endo en mesoderm)
• Maag-darm kanaal, huid, borst, lever, pancreas, long, prostaat, etc.
• >80% van de kanker gerelateerde sterfte
• BM (basaal membraan) kleuring in rood
Naamgeving:
• Gebaseerd op histologie
• Weefsel van origine
• Mate van differentiatie
• Voorbeelden
• Carcinoom - epitheelcellen
• Sarcoom - bindweefsel
• Mixed Cancer - epitheel en bindweefsel
• Lymfoom - lymfoide weefsel
• Leukemie - witte bloedcellen (hematopoëtische tumoren (CLL, CML, ALL, AML))
• Melanoom - melanocyten
Squamous cell carcinoom: uit beschermende epitheellagen bv. de huid.
Adenocarcinoom: epitheelcellen uit “klierweefsel”.
Sommige tumoren vallen buiten de regulaire indeling: melanocyten en malanoom
• Melanocyten afkomstig uit neural crest
• Migreren door het lichaam
• Zeer snel metastaserende tumor
Soms is herkomst een raadsel:
• Tumorcellen behouden bijna altijd wel een aantal kenmerken van de cellen waaruit ze afkomstig
zijn.
• In 2 tot 4% van de gevallen zijn de cellen gedifferentieerd (wordt nu zelfs als aparte Hallmark
gezien).
• Anaplastische tumor van onbekende origine.
Tumoren ontwikkelen zich progressief…
• Hyperplasie: verhoogd aantal celdelingen, maar nog redelijk normale morfologie.
• Metaplasie: verandering van type epitheelweefsel, bv. squamous naar endocrien epitheel in
Barret’s oesophagus.
• Kan precursor zijn van carcinoom vorming
• Dysplasie: abnormale cellen, bv. variatie in grootte, vergrote kern, veel mitsen (celdelingen).
• Overgang tussen benigne en maligne tumoren en irreversibel.
Poliepen, adenomen, wratten, papillomen:
• Dysplastisch weefsel, maar doorbreken niet de basaalmembraan en dus benigne.
Invasieve groei (neoplasie):
• Cellen doorbreken de basaalmembraan, komen in stroma en vormen metastasen.
Carcinogenese is een meerstapsproces:
Tumorgroei monoklonaal of polyklonaal:
2
, Monoclonaliteit vanuit X-chromosoom inactivatie patronen:
• In het vroege vrouwelijke embryo wordt per cel random een Maternaal of Paternaal X
chromosoom geïnactiveerd.
• G6PD heeft 2 verschillende vormen afkomstig van 2 allelen, die anders reageren op hitte
inactivatie.
• Alle leiomyoma tumorcellen van een G6PD heterozygote patiënt brengen dezelfde vorm van het
eiwit tot expressie.
Monoclonaliteit:
• Antilichamen geproduceerd door meeloom cellen zijn allemaal van exact hetzelfde type.
• Een specifieke translocatie die tumorcellen van normale cellen onderscheidt is in alle tumorcellen
aanwezig.
Polyklonaal:
• Verschillende tumorigene mutaties kunnen in verschillende cellen tegelijkertijd ontstaan.
• Vanwege verschil in groeisnelheid zal over een periode van tientallen jaren toch 1 kloon
domineren over de andere (soort evolutie op cellulaire schaal).
• Tumoren zijn enorm genetisch instabiel.
Hallmark: tumorcellen hebben een afwijkend energie metabolisme. PK-M2 cycli is aeroob, PK-M1
cycli is anaeroob.
Kanker komt op verschillende plaatsen in verschillende frequenties voor:
• Kanker is een ziekte van chaos met verlies van biologische 'orde’ in het lichaam.
• Kanker kan monoklonaal of polyklonaal zijn.
• Kanker ontstaat veelal door niet goed functioneren van controlemechanismen (DNA repair,
celdeling, apoptose)
• Met >1016 celdelingen gedurende het leven is de kans op het ontwikkelen van een tumor erg
groot!!!!
• Het lijkt dan ook logisch dat kanker in humane populaties overal even vaak voorkomt, maar dat is
dus niet zo. Sommige gebieden hebben meer risico tot het ontwikkelen van verschillende soorten
kanker, dan andere.
Omgevingsfactoren (fysische en levensstijl) lijken de overhand te hebben (grootte invloed
te hebben op het ontstaan van kanker).
Mutagenen en carcinogenen:
• Virussen, chemicaliën en radioactiviteit kunnen mutaties aanbrengen in DNA en dit bleek
carcinogeen (kankerverwekkend) te zijn.
• Kanker is een ziekte van gemuteerde genen.
Bruce Ames onderzocht of potente carcinogenen ook potente mutagenen waren: Ames test
voor mutageniciteit.
Potente mutagenen zijn ook potente carcinogenen!!!
• Carcinogenen zijn echter niet altijd ook mutageen, maar wel ‘Tumor promotoren’ via niet
genetische mechanismen.
3
