Encyclopedie I Samenvatting week 4

Encyclopedie samenvatting


#Week 4 ‘’Niccolo Machiavelli en (Thomas Hobbes, zie week 5)’’




 Begin van de moderne tijd

1. Ideaal van de humanisten in de Renaissance?
De individuele mens staat centraal. Het gaat om de volle zelfontplooiing van de enkeling.
- De individu is autonoom en heeft waarde in zichzelf.

2. Economie in de Renaissance?
In de Renaissance bloeide de handel op. Eigendomsrecht werd vastgelegd. Er vond een
ontwikkeling van economische rationaliteit plaats, die los stond van de morele rationaliteit*.
- De contractvrijheid heerst: bepalend is de wil van de partijen.
- Economisch rationeel: zoveel mogelijk winst maken, dus mag er een zo hoog mogelijke
prijs worden gevraagd. (maximaliseren van de winst)
o Economische doelmatigheid en morele juistheid staan los van elkaar.

*In de Middeleeuwen heerste de leer van de ‘juiste prijs’: aan elk voorwerp werd een eigen
waarde toegekend die de maatstaf vormde voor een correcte eigendomsoverdracht. Je mocht wel
een scherpe prijs vragen, maar daarbij niet te zeer van die rechtvaardige prijs afwijken, door er
meer dan de helft bij te doen en de ander te benadelen.

3. Moderne natuurwetenschap?
Het streven naar zoveel mogelijk macht of winst vereist realistische kennis van de werkelijkheid.
Alleen dan is het mogelijk om succesvolle berekeningen op langere termijn te maken.
- Eenheid van het goede is niet van belang.
- Inzicht in processen is wél van belang.
- Waarheid = objectieve kennis.
4. Waarom ontstaan centrale staten in deze periode?

1

,Ontwikkelingen op het gebied van het wettenschappelijke, politieke en economische handelen
vereisen in organisatorisch opzicht het ontstaan van centrale staten die gecoördineerd handelen op
grote schaal mogelijk maken.
- Noodzakelijk en functioneel
- De staat moet zorgen voor veilige wegen, de garantie dat overeenkomsten worden
nagekomen etc.
De centrale overheid moet vergaand ingrijpen in het maatschappelijk verkeer, onder andere
d.m.v. het recht. Zo verzakelijkt ook het recht en krijgt het naast zijn traditionele morele rol
steeds meer een eigensoortige ordenende functie.
- Moraal, recht, politiek, economie, religie en wetenschap krijgen zo elk hun eigen gebied,
gekenmerkt door eigensoortige doelstellingen en regels.

5. Moderne morele ideaal? Smalle of brede ethiek?
Smalle ethiek. Het morele ideaal van de moderne tijd ligt in de individuele autonomie. De mens
draagt zijn eigen verantwoordelijkheid.
- Het behoort tot de eigen verantwoordelijkheid van de enkeling om zijn leven zelf op de
juiste manier in te richten.
o Het recht heeft daarom niet tot taak de burger een deugdzame levenswijze voor te
schrijven (zoals bij Aristoteles), MAAR moet slechts de maatschappelijke
voorwaarden scheppen tot gelijke vrijheid van ieder.

6. Kritiek op Verlichtingsidealen?
Verlichtingsidealen = Emancipatie, gelijkheid, vrijheid, democratie.
Kritiek >> Deze verlichtingsidealen maken aanspraak op universele gelding. Voor zover andere
culturen nog niet ‘verlicht’ zijn en zich het wetenschappelijke denken niet hebben eigengemaakt,
gelden ze als ‘primitief’ (:gebrekkig, onontwikkeld). Door hun irrationele wereldbeeld verkeren
ze op een lagere trap van de menselijke beschaving, vergelijkbaar met de kindertijd van een
individueel mens.
- Zij moeten in hun eigen bestwil ‘gemoderniseerd’ worden.
- Niets garandeert dat individuen geen misbruik zullen maken van de vrijheid die de
Verlichters hun toekennen.


 Van Gods soevereiniteit naar volkssoevereiniteit: het calvinisme

1. Waarom een breuk met de RK kerk?
Omdat de RK kerk vooral strijd voerde met de seculiere machthebbers om de wereldlijke macht.
Ze bemoeide zich teveel met het wereldlijke en niet met het spirituele.

2. Welke denkers?
 Desiderius Erasmus; Maarten Luther; Calvijn

3. Uitgangspunten Gereformeerden?

2

,  Zuiver natuurrecht?
Is in de wereld na de zondeval (adam en eva) voor mensen onbereikbaar geworden. In plaats
daarvan een aangepaste natuurwet, die samen is gevat in de Tien Geboden. Deze dient er niet
meer toe de menselijke natuur volmaakt tot vervulling te brengen, maar alleen nog een dam op te
werpen tegen de zonde en daardoor het ‘tijdelijke leven’ (aardse leven) tijdelijk mogelijk te
maken.

 Dualisme?
Werkelijke (aardse) wereld en de eeuwige wereld (hiernamaals). De werkelijke wereld heeft geen
waarde in zichzelf, in vergelijking met het eeuwige leven, maar is het terrein waarop de gelovige
zichzelf als instrument van de goddelijke wil waar moet maken. (Gods wil strekt uit tot de gehele
wereld)
- Daarom mag de gelovige aan ‘wereldse zaken’ geen waarde in zichzelf toekennen, maar
ze alleen als middel gebruiken.
o ‘’In de wereld, maar niet van de wereld.’’

 Verhouding kerk en staat?
Ze hebben elk hun eigen taak en zijn in de uitoefening daarvan niet van elkaar afhankelijk.
Kerk >> Streeft de innerlijke aanvaarding van het geloof na en gebruikt daarbij alleen geestelijke
middelen. De kerk heeft ook verantwoordelijkheid voor het zedelijk correcte handelen. Ze
gebruikt daartoe het middel van de kerkelijke tucht (openbare vermaning; uitsluiting van het
avondmaal enz.).
Staat >> Streeft de uiterlijke realisering van Gods wil na en werkt daartoe met dwang. De staat
dwingt daarbij ook deelname af van ieder individu aan de bediening van Woord en Sacramenten.
- De staat dient 2 doelen: de instandhouding van de ware religie én het gemene goed (salus
publica) = orde en welvaart.
- De staat is slechts een instrument!

Let op: De staat kan de kerk de wet niet voorschrijven, maar is omgekeerd niet gebonden aan
priesterlijk gezag, alleen aan de in de Bijbel geopenbaarde wil van God.




 Realisme en relativisme: de Renaissance

3