Inleiding afasie
Thema 1: taal en hersenen + taal- en spraakstoornissen
Afasie: een verworven taalstoornis, veroorzaakt door focaal hersenletsel dat ontstaat nadat de taal
verworven is.
Afasie is een taalstoornis; het gaat dus om een centrale taalstoornis die enerzijds zowel de
taalproductie als het taalbegrip en anderzijds zowel gesproken als geschreven taal betreft.
Spraakstoornissen betreffen de articulatie. Het articulatorische vermogen kan ook aangetast
worden door hersenletsel, maar meestal kan een patiënt dan nog wel schrijven doordat het
taalvermogen zelf intact is.
Afasie dient ook onderscheiden te worden van taalontwikkelingsstoornissen (bij kinderen),
omdat het bij afasie gaat om een verworven taalstoornis.
Oorzaken van afasie
- Beroerte ofwel CVA (cerebrovasculair accident)
De hersenen worden van bloed voorzien door drie arteriën (slagaders), die de taalgebieden
van zuurstof en voedingsstoffen voorzien.
Als de bloedvoorziening door middel van deze arteriën stokt, kan er afasie optreden.
o Hersenbloeding; een arterie scheurt in de hersenen -> onvoldoende voedingsstoffen
vervoert -> niet langer kunnen functioneren -> het bloed kan nergens heen en
daardoor verhoogt de druk op de omliggende gebieden -> geen voldoende
voedingsstoffen
o Trombose; een bloedprop in een slagader – normaal stolt bloed als het met de
buitenlucht in aanraking komt zodat het bloeden stopt. Als de wand van een slagader
beschadigd is, kan er ook stolling optreden in het bloedvat en als dit stolsel groeit
dan kan het de slagaders gedeeltelijk of geheel verstoppen met als gevolg dat de
achterliggende gebieden onvoldoende zuurstof krijgen en niet meer kunnen
functioneren.
o Herseninfarct; een afsluiting van de arterie door trombose of een embolie (=
afgebroken stukken stolsel).
- Trauma
Traumatisch hersenletsel, ofwel contusio cerebri (hersenkneuzing). Traumatisch verwijst
hierbij naar een oorzaak van buitenaf. Denk aan: een verkeersongeval, een val van grote
hoogte, geweld of een schotwond.
- Tumor
Voor de afasie maakt het niet uit of dit een goed- of kwaadaardige tumor is. Een tumor
neemt ruimte in en er is geen extra ruimte binnen de schedel. Een groeiende tumor zal dus
altijd op gezond weefsel drukken en als dit weefsel betreft dat relevant is voor taal, dan kan
er afasie ontstaan.
- Ontsteking
De minst voorkomende oorzaak van afasie is een ontsteking, zoals meningitis
(hersenvliesontsteking) of encefalitis (hersenontsteking). Deze ontstekingen leiden maar
zelden tot taalstoornissen.
,Linguïstische begrippen
Fonologie: het systeem van klanken
Een woord begint nooit met /ng/
Semantiek: de betekenis van woorden en zinnen
Speculaasbrokken zijn brokken van speculaas, maar hondenbrokken zijn geen brokken van
honden
Morfologie: het systeem van woordvorming
Een kind dat ‘ik loopte’ zegt, snapt het Nederlandse systeem van de verleden tijd
Syntaxis: het systeem van zinsvorming
In het Engels staat het werkwoord altijd op de tweede plaats in de zin; in het Nederlands staat
het werkwoord vaak achteraan
Pragmatiek: hoe mensen hun taalgebruik aanpassen aan de context
‘Hey, geef mij effe die boter’ en ‘Zou u mij de boter kunnen doorgeven?’
Lokalisatie van taalfuncties in de hersenen
De hersenen bestaan uit 2 min of meer symmetrische helften (hemisferen).
Beide hemisferen bestaan uit 4 hersenkwabben:
Frontaalkwab Motoriek, inclusief articulatie taal: met name
grammaticale vermogens (Broca)
Temporaalkwab Gehoor, auditieve analyse en herkenning taal:
woordbeelden (Wernicke)
Occipitaalkwab Visus: scherpte van je gezichtsvermogen
Pariëtaalkwab Gevoel en geheugen voor tijd en ruimte
Linker hemisfeer = dominant voor taal (uitzonderingen daar gelaten)
, Belangrijke begrippen
Afasie: a = niet, fasie = spreken
Dysartrie: dys = moeilijk, artrie = articuleren
Dysfagie: dys = moeilijk, fagie = slikken
Anartrie: a = niet, artrie = articuleren
Spraakapraxie: problemen in ontwikkelen van motorisch programma
Anomie: woordvindproblemen en benoemstoornissen
- Aarzelen/zinsafbrekingen/herstarts
- Empty speech; patiënt praat vlot, geen articulatie- en zinsbouwproblemen – inhoudelijk heeft
de taal gebrek aan duidelijke informatie (zn, ww, bv worden vervangen of weggelaten)
- Woordsubstituties/parafasieën
Parafasieën
- Semantische parafasie (betekenis relatie) -> hond > kat
- Irrelevante parafasie (geen betekenis relatie) -> hond > boek
- Fonematische parafasie -> hond > lont
o Fonologische parafasie
o Fonetische parafasie
Fonologische stoornissen: productiefouten in klankstructuur van het woord
Klanken worden …
Vervangen
Boter -> poter
Weggelaten
Vloot -> voot
Toegevoegd
Makkelijk -> mankelijk
- Neologisme: niet herkenbaar, niet bestaand, voldoen aan fonologische regels van de taal
Paggelugge
Klinker na medeklinker, dus voldoet aan fonologische regels, maar bestaat niet
- Jargon: vloeiende aaneenrijging van fonologische, semantische parafasieën en neologismen
Grammaticale problemen
- Agrammatisme (telegramstijl): verarming of vereenvoudiging zinsstructuur
o Traag spreektempo
o Korte zinnen
o Inhoudswoorden
o Weglaten van functiewoorden
Lopen eh .. nee fietsen .. Jan en eh .. Amsterdam
Thema 1: taal en hersenen + taal- en spraakstoornissen
Afasie: een verworven taalstoornis, veroorzaakt door focaal hersenletsel dat ontstaat nadat de taal
verworven is.
Afasie is een taalstoornis; het gaat dus om een centrale taalstoornis die enerzijds zowel de
taalproductie als het taalbegrip en anderzijds zowel gesproken als geschreven taal betreft.
Spraakstoornissen betreffen de articulatie. Het articulatorische vermogen kan ook aangetast
worden door hersenletsel, maar meestal kan een patiënt dan nog wel schrijven doordat het
taalvermogen zelf intact is.
Afasie dient ook onderscheiden te worden van taalontwikkelingsstoornissen (bij kinderen),
omdat het bij afasie gaat om een verworven taalstoornis.
Oorzaken van afasie
- Beroerte ofwel CVA (cerebrovasculair accident)
De hersenen worden van bloed voorzien door drie arteriën (slagaders), die de taalgebieden
van zuurstof en voedingsstoffen voorzien.
Als de bloedvoorziening door middel van deze arteriën stokt, kan er afasie optreden.
o Hersenbloeding; een arterie scheurt in de hersenen -> onvoldoende voedingsstoffen
vervoert -> niet langer kunnen functioneren -> het bloed kan nergens heen en
daardoor verhoogt de druk op de omliggende gebieden -> geen voldoende
voedingsstoffen
o Trombose; een bloedprop in een slagader – normaal stolt bloed als het met de
buitenlucht in aanraking komt zodat het bloeden stopt. Als de wand van een slagader
beschadigd is, kan er ook stolling optreden in het bloedvat en als dit stolsel groeit
dan kan het de slagaders gedeeltelijk of geheel verstoppen met als gevolg dat de
achterliggende gebieden onvoldoende zuurstof krijgen en niet meer kunnen
functioneren.
o Herseninfarct; een afsluiting van de arterie door trombose of een embolie (=
afgebroken stukken stolsel).
- Trauma
Traumatisch hersenletsel, ofwel contusio cerebri (hersenkneuzing). Traumatisch verwijst
hierbij naar een oorzaak van buitenaf. Denk aan: een verkeersongeval, een val van grote
hoogte, geweld of een schotwond.
- Tumor
Voor de afasie maakt het niet uit of dit een goed- of kwaadaardige tumor is. Een tumor
neemt ruimte in en er is geen extra ruimte binnen de schedel. Een groeiende tumor zal dus
altijd op gezond weefsel drukken en als dit weefsel betreft dat relevant is voor taal, dan kan
er afasie ontstaan.
- Ontsteking
De minst voorkomende oorzaak van afasie is een ontsteking, zoals meningitis
(hersenvliesontsteking) of encefalitis (hersenontsteking). Deze ontstekingen leiden maar
zelden tot taalstoornissen.
,Linguïstische begrippen
Fonologie: het systeem van klanken
Een woord begint nooit met /ng/
Semantiek: de betekenis van woorden en zinnen
Speculaasbrokken zijn brokken van speculaas, maar hondenbrokken zijn geen brokken van
honden
Morfologie: het systeem van woordvorming
Een kind dat ‘ik loopte’ zegt, snapt het Nederlandse systeem van de verleden tijd
Syntaxis: het systeem van zinsvorming
In het Engels staat het werkwoord altijd op de tweede plaats in de zin; in het Nederlands staat
het werkwoord vaak achteraan
Pragmatiek: hoe mensen hun taalgebruik aanpassen aan de context
‘Hey, geef mij effe die boter’ en ‘Zou u mij de boter kunnen doorgeven?’
Lokalisatie van taalfuncties in de hersenen
De hersenen bestaan uit 2 min of meer symmetrische helften (hemisferen).
Beide hemisferen bestaan uit 4 hersenkwabben:
Frontaalkwab Motoriek, inclusief articulatie taal: met name
grammaticale vermogens (Broca)
Temporaalkwab Gehoor, auditieve analyse en herkenning taal:
woordbeelden (Wernicke)
Occipitaalkwab Visus: scherpte van je gezichtsvermogen
Pariëtaalkwab Gevoel en geheugen voor tijd en ruimte
Linker hemisfeer = dominant voor taal (uitzonderingen daar gelaten)
, Belangrijke begrippen
Afasie: a = niet, fasie = spreken
Dysartrie: dys = moeilijk, artrie = articuleren
Dysfagie: dys = moeilijk, fagie = slikken
Anartrie: a = niet, artrie = articuleren
Spraakapraxie: problemen in ontwikkelen van motorisch programma
Anomie: woordvindproblemen en benoemstoornissen
- Aarzelen/zinsafbrekingen/herstarts
- Empty speech; patiënt praat vlot, geen articulatie- en zinsbouwproblemen – inhoudelijk heeft
de taal gebrek aan duidelijke informatie (zn, ww, bv worden vervangen of weggelaten)
- Woordsubstituties/parafasieën
Parafasieën
- Semantische parafasie (betekenis relatie) -> hond > kat
- Irrelevante parafasie (geen betekenis relatie) -> hond > boek
- Fonematische parafasie -> hond > lont
o Fonologische parafasie
o Fonetische parafasie
Fonologische stoornissen: productiefouten in klankstructuur van het woord
Klanken worden …
Vervangen
Boter -> poter
Weggelaten
Vloot -> voot
Toegevoegd
Makkelijk -> mankelijk
- Neologisme: niet herkenbaar, niet bestaand, voldoen aan fonologische regels van de taal
Paggelugge
Klinker na medeklinker, dus voldoet aan fonologische regels, maar bestaat niet
- Jargon: vloeiende aaneenrijging van fonologische, semantische parafasieën en neologismen
Grammaticale problemen
- Agrammatisme (telegramstijl): verarming of vereenvoudiging zinsstructuur
o Traag spreektempo
o Korte zinnen
o Inhoudswoorden
o Weglaten van functiewoorden
Lopen eh .. nee fietsen .. Jan en eh .. Amsterdam
