Samenvatting gezondheidsrecht
Hoofdstuk 1 – Plaatsbepaling en uitgangspunten van het gezondheidsrecht
Plaatsbepaling
Ontwikkeling van het gezondheidsrecht
o Eerst gezien als een specialisatie binnen het bestuursrecht
o 20e eeuw: publieke regulering gezondheidszorg en beroepsuitoefening:
Behoefte van de samenleving om de gezondheidszorg te brengen onder
de invloedsfeer van het openbaar bestuur
Waarden en normen ook in gezondheidszorg
Ontwikkeling rechten van patiënten
Beheersing van de kosten
Snelle evolutie van de geneeskunde en ingrijpender wordende ingrepen
Specialisatie en arbeidsverdeling
Veiligheid en kwaliteit in de gezondheidszorg
Omschrijving van het gezondheidsrecht
o Gezondheidsrecht = het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg
voor de gezondheid en de toepassing van overig burgerlijk, bestuurs- en
strafrecht in dat verband
Het kan daarbij gaan om preventieve activiteiten, cure en care
Gezondheidsrecht en gezondheidsethiek
o Vooral ruimte voor ethiek waar de wet iets niet heeft geregeld
Bronnen van het recht in de gezondheidszorg
Bovennationale rechtsbronnen
o Meest voorkomende rechtsbronnen: internationale verdragen, wetgeving,
rechtspraak en zelfregulering
o Bovennationaal: internationale mensenrechten verdragen en het supranationale
recht van de Europese Unie
In het EVRM neergelegde ‘gezondheidsrechten’: art. 2/3/6/8/ EVRM
Wetgeving in de gezondheidszorg
o Motieven om wetten te reguleren:
Vastleggen van de structuur en het functioneren van de gezondheidszorg
Waarborgen veiligheid en kwaliteit
Garanderen van financiële toegankelijkheid
Beschermen van de afhankelijkheid van de patiënt
Beschermen van individuen waarbij belangen van derden een rol spelen
Bescherming van volksgezondheid op collectief niveau
Zelfregulering
o Zelfregulering = personen, groepen of instellingen in de samenleving stellen
regels vast om aan te geven welke normen zij onderling of in hun betrekkingen
met derden in acht zullen nemen autonoom recht
Rechtsbeginselen en grondrechten
Rechtsbeginselen en grondrechten in het algemeen
o Rechtsbeginselen = normen die aan het positieve recht ten grondslag liggen
Verbonden met het doel en de functie van het recht
Kunnen rechtvaardigheidsgehalte toetsen
Positivering van rechtsbeginselen heeft tot voordeel dat ze kenbaar en
afdwingbaar worden maar: aspecten harder en dus minder
flexibiliteit
, o Grondrechten = juridische vormgeving van de fundamentele plaats van de mens
in de samenleving
Klassiek = bescherming van een individueel vrijheidsgebied tegenover
de overheid overheid moet zich onthouden van = negatieve
verplichtingen
Sociaal = het bieden van kansen aan de mens en zijn deelhebben aan de
maatschappelijke verworvenheden overheid draagt zorg voor
goederen en diensten = inspannings- / positieve verplichtingen
Rechtsbeginselen en grondrechten in het gezondheidsrecht
o Zelfbeschikkingsrecht = toetsing van de rechtspositie van de mens in de
gezondheidszorg en voor medisch handelen buiten de gezondheidszorg
Een wilsbekwame patiënt mag zelf beslissingen nemen over zijn
gezondheidssituatie
o Beschermingsbeginsel = het nemen van verantwoordelijkheid voor diegenen die
zorg of hulp behoeven
Criteria van subsidiariteit / proportionaliteit / effectiviteit /
zorgvuldigheid / bijdragen aan zelfbeschikking
o Gelijkheidsbeginsel = iedereen moet aanspraak kunnen maken op een
behandeling die getuigt van gelijk respect voor ieders waardigheid (Hendriks)
o Recht op gezondheidszorg = ziet op de verantwoordelijkheid van de overheid
om enerzijds de gezondheid van haar burgers te beschermen en bevorderen en
anderzijds erop toe te zien dat gezondheidszorg beschikbaar is voor degenen die
dit op een bepaald moment behoeven
Gezondheidszorg in de zin van care en cure
Cure = curatieve zorg gericht op diagnose en behandeling
Care = verzorging / verpleging / begeleiding
De professionele standaard
Medisch-professionele standaard wordt in beginsel bepaald door de beroepsgroep
o Medische indicatie en lege artis-uitvoering
Rechtstreekse relatie tussen de geuite klachten, de waargenomen
fenomenen en de toe te passen diagnostische methoden
+ relatie tussen de diagnose en de therapie
o Medische zinvolheid en verhouding tussen doel en middelen
Criteria voor medisch zinvol handelen:
Het handelen draagt bij aan de oplossing van het medisch
probleem respectievelijk de instandhouding of verbetering van
de medische toestand van de patiënt of zal daaruit redelijkerwijze
kunnen resulteren
De te gebruiken middelen staan in redelijke verhouding tot het
doel
De patiënt is niet onder een bepaald minimumniveau gezakt
o Omschrijving van de medisch-professionele standaard
‘zorgvuldig volgens de inzichten van de medische wetenschap en ervaring
handelen als een redelijk bekwaam arts van gelijke medische categorie in
gelijke omstandigheden met middelen die in redelijke verhouding staan tot
het concrete behandelingsdoel’
Redelijk bekwaam = de arts hoeft niet aan de hoogste normen te
voldoen
Richtlijnen, standaarden en protocollen
o Richtlijn = enigerlei handelingsinstructie voor zorgvuldig professioneel handelen
in de zorg
Te onderscheiden naar:
, Doel: kwaliteitsbewaking en -verbetering of kostenbeheersing
Inhoud: zorginhoudelijk of organisatorisch, mono- of
multidisciplinair
Herkomst: vaak afkomstig van medisch-wetenschappelijke
verenigingen of instellingen met een organisatorisch karakter
Vorm: meer of minder gedetailleerd of meer of minder dwingend
o Een richtlijn bindt een beroepsbeoefenaar in beginsel
o HR: opstellers moeten er rekening mee houden dat de richtlijn wordt gehanteerd
door redelijk bekwame artsen
Medisch-professionele autonomie
o Professionele autonomie = de arts is ten aanzien van zijn beroepsplichten zelf
verantwoordelijk
Functie in het belang van de patiënt
o Richtlijnen vormen vaak de uitdrukking van de medisch-professionele
autonomie, omdat die gelden voor de beroepsgroep als geheel en niet de
individuele arts
o Kan het medisch professioneel handelen van een arts worden bepaald door
kostenoverwegingen?
Maatschappelijke norm: een arts mag geen onnodige kosten veroorzaken
De arts gaat zelf na ‘als goed rentmeester’ welke kosten bij deze
specifieke patiënt uit maatschappelijk oogpunt nog te verantwoorden zijn
Kosten overwegingen mogen niet afdoen aan de medisch-professionele
standaard
Gewetensbezwaren
o Een beroep op gewetensbezwaren door de arts betekent niet dat de
overeenkomst met de patiënt komt te vervallen
Tenzij gewichtige reden blijft hij de arts (7:460 BW) anders totdat hij een
nieuwe arts heeft gevonden
Hoofdstuk 2 – Rechten van patiënten
Inleiding
Patiëntenrechten hebben geen absoluut karakter
o Verwezenlijking is onderhevig aan beperkingen
Geneeskundige behandelingsovereenkomst
Reikwijdte van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
o Werking ten aanzien van handelingen op het gebied van de geneeskunst,
rechtstreeks betrekking hebbend op de persoon van de opdrachtgever of van een
bepaalde derde (7:446 BW)
Verrichtingen (onderzoeken + raadgeven) in de
gezondheidsomstandigheden van de patiënt
Andere handelingen
Het in het kader van dergelijke handelingen verplegen en verzorgen van
de patiënt
o Art. 7:464 BW impliceert dat buiten de behandelingsovereenkomst de WGBO ook
geldt, tenzij de aard van de rechtsbetrekking zich daartegen verzet
Werking uitsluiten bij wet
Buiten de werking valt o.a. euthanasie
Professionele standaard: eigen verantwoordelijkheid van de hulpverlener die door de
wensen van de patiënt niet opzij gezet kunnen worden (art. 7:453)
Plichten van de patiënt in het kader van de WGBO
o Art. 7:452 BW: de patiënt geeft naar beste weten inlichtingen en medewerking
Niet voor afdwinging vatbaar
, Past eigenlijk niet goed in de wettelijke regeling
Recht op informatie
Expliciete koppeling door HR tussen recht op informatie en het zelfbeschikkingsrecht
Doelen van het recht op informatie
o Geen toestemming kan worden gegeven voor een handeling waarover men niet is
geïnformeerd informed consent
Uitzonderingen:
Sprake van een acuut geval
Het recht op informatie is breder dan het bereik van de
toestemming voor de medische handeling informatie ook na
het uitvoeren van de handeling nodig
Informatieplicht kleiner voor de arts dan het bereik van de
toestemming ter voorkoming van schade wordt informatie
achtergehouden (therapeutische exceptie)
o Informatie heeft een positief effect op de patiënt en verkort over het algemeen de
verpleegduur
o Shared decisionmaking 7:448?
Uitwisseling van informatie tussen de hulpverlener en de patiënt is
wederkerig tweerichtingsverkeer
De uitwisseling tussen hulpverlener en patiënt betreft zowel medisch-
professionele als persoonlijke informatie
De hulpverlener en de patiënt overleggen samen over alle aspecten die
relevant zijn voor de besluitvorming
De hulpverlener en de patiënt nemen uiteindelijk gezamenlijk het besluit
over het te volgen besluit
Inhoud van het recht op informatie: de hulpverlener moet de patiënt op duidelijke wijze
en passend bij zijn bevattingsvermogen inlichten + tijdig voor bedenktijd
o Betreft: het voorgenomen onderzoek + voorgestelde behandeling +
ontwikkelingen omtrent het onderzoek + behandeling + gezondheidstoestand
van de patiënt
o 7:448 lid 2 BW: de hulpverlener laat zich leiden door wat de patiënt
redelijkerwijze dient te weten ten aanzien van:
De aard en het doel van het voorgenomen onderzoek, de voorgestelde
behandeling of de uit te voeren verrichtingen
De te verwachten gevolgen en risico’s daarvan voor de gezondheid van de
patiënt en de gevolgen en risico’s van niet-behandelen
Andere mogelijke methoden van onderzoek en behandelingen, al dan niet
uitgevoerd door andere hulpverleners
De staat van en de vooruitzichten met betrekking tot de gezondheid van
de patiënt voor wat betreft het terrein van de mogelijke methoden van
onderzoek of behandelingen
De termijn waarop de mogelijke methoden van onderzoek of
behandelingen kunnen worden uitgevoerd en de verwachte tijdsduur
daarvan
o Van de arts mag worden verwacht dat hij duidelijk communiceert
De mate en de omvang van de aan de patiënt te verstrekken informatie
hangen af van de verrichting en van de individuele omstandigheden
redelijkheidscriterium
Verstrekken van inlichtingen over de feiten en mogelijkheden die
een redelijk mens in gegeven omstandigheden verwacht mag
worden te overwegen voordat hij een beslissing neemt of die hij
nodig heeft voor zijn verdere gedrag
Hoofdstuk 1 – Plaatsbepaling en uitgangspunten van het gezondheidsrecht
Plaatsbepaling
Ontwikkeling van het gezondheidsrecht
o Eerst gezien als een specialisatie binnen het bestuursrecht
o 20e eeuw: publieke regulering gezondheidszorg en beroepsuitoefening:
Behoefte van de samenleving om de gezondheidszorg te brengen onder
de invloedsfeer van het openbaar bestuur
Waarden en normen ook in gezondheidszorg
Ontwikkeling rechten van patiënten
Beheersing van de kosten
Snelle evolutie van de geneeskunde en ingrijpender wordende ingrepen
Specialisatie en arbeidsverdeling
Veiligheid en kwaliteit in de gezondheidszorg
Omschrijving van het gezondheidsrecht
o Gezondheidsrecht = het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg
voor de gezondheid en de toepassing van overig burgerlijk, bestuurs- en
strafrecht in dat verband
Het kan daarbij gaan om preventieve activiteiten, cure en care
Gezondheidsrecht en gezondheidsethiek
o Vooral ruimte voor ethiek waar de wet iets niet heeft geregeld
Bronnen van het recht in de gezondheidszorg
Bovennationale rechtsbronnen
o Meest voorkomende rechtsbronnen: internationale verdragen, wetgeving,
rechtspraak en zelfregulering
o Bovennationaal: internationale mensenrechten verdragen en het supranationale
recht van de Europese Unie
In het EVRM neergelegde ‘gezondheidsrechten’: art. 2/3/6/8/ EVRM
Wetgeving in de gezondheidszorg
o Motieven om wetten te reguleren:
Vastleggen van de structuur en het functioneren van de gezondheidszorg
Waarborgen veiligheid en kwaliteit
Garanderen van financiële toegankelijkheid
Beschermen van de afhankelijkheid van de patiënt
Beschermen van individuen waarbij belangen van derden een rol spelen
Bescherming van volksgezondheid op collectief niveau
Zelfregulering
o Zelfregulering = personen, groepen of instellingen in de samenleving stellen
regels vast om aan te geven welke normen zij onderling of in hun betrekkingen
met derden in acht zullen nemen autonoom recht
Rechtsbeginselen en grondrechten
Rechtsbeginselen en grondrechten in het algemeen
o Rechtsbeginselen = normen die aan het positieve recht ten grondslag liggen
Verbonden met het doel en de functie van het recht
Kunnen rechtvaardigheidsgehalte toetsen
Positivering van rechtsbeginselen heeft tot voordeel dat ze kenbaar en
afdwingbaar worden maar: aspecten harder en dus minder
flexibiliteit
, o Grondrechten = juridische vormgeving van de fundamentele plaats van de mens
in de samenleving
Klassiek = bescherming van een individueel vrijheidsgebied tegenover
de overheid overheid moet zich onthouden van = negatieve
verplichtingen
Sociaal = het bieden van kansen aan de mens en zijn deelhebben aan de
maatschappelijke verworvenheden overheid draagt zorg voor
goederen en diensten = inspannings- / positieve verplichtingen
Rechtsbeginselen en grondrechten in het gezondheidsrecht
o Zelfbeschikkingsrecht = toetsing van de rechtspositie van de mens in de
gezondheidszorg en voor medisch handelen buiten de gezondheidszorg
Een wilsbekwame patiënt mag zelf beslissingen nemen over zijn
gezondheidssituatie
o Beschermingsbeginsel = het nemen van verantwoordelijkheid voor diegenen die
zorg of hulp behoeven
Criteria van subsidiariteit / proportionaliteit / effectiviteit /
zorgvuldigheid / bijdragen aan zelfbeschikking
o Gelijkheidsbeginsel = iedereen moet aanspraak kunnen maken op een
behandeling die getuigt van gelijk respect voor ieders waardigheid (Hendriks)
o Recht op gezondheidszorg = ziet op de verantwoordelijkheid van de overheid
om enerzijds de gezondheid van haar burgers te beschermen en bevorderen en
anderzijds erop toe te zien dat gezondheidszorg beschikbaar is voor degenen die
dit op een bepaald moment behoeven
Gezondheidszorg in de zin van care en cure
Cure = curatieve zorg gericht op diagnose en behandeling
Care = verzorging / verpleging / begeleiding
De professionele standaard
Medisch-professionele standaard wordt in beginsel bepaald door de beroepsgroep
o Medische indicatie en lege artis-uitvoering
Rechtstreekse relatie tussen de geuite klachten, de waargenomen
fenomenen en de toe te passen diagnostische methoden
+ relatie tussen de diagnose en de therapie
o Medische zinvolheid en verhouding tussen doel en middelen
Criteria voor medisch zinvol handelen:
Het handelen draagt bij aan de oplossing van het medisch
probleem respectievelijk de instandhouding of verbetering van
de medische toestand van de patiënt of zal daaruit redelijkerwijze
kunnen resulteren
De te gebruiken middelen staan in redelijke verhouding tot het
doel
De patiënt is niet onder een bepaald minimumniveau gezakt
o Omschrijving van de medisch-professionele standaard
‘zorgvuldig volgens de inzichten van de medische wetenschap en ervaring
handelen als een redelijk bekwaam arts van gelijke medische categorie in
gelijke omstandigheden met middelen die in redelijke verhouding staan tot
het concrete behandelingsdoel’
Redelijk bekwaam = de arts hoeft niet aan de hoogste normen te
voldoen
Richtlijnen, standaarden en protocollen
o Richtlijn = enigerlei handelingsinstructie voor zorgvuldig professioneel handelen
in de zorg
Te onderscheiden naar:
, Doel: kwaliteitsbewaking en -verbetering of kostenbeheersing
Inhoud: zorginhoudelijk of organisatorisch, mono- of
multidisciplinair
Herkomst: vaak afkomstig van medisch-wetenschappelijke
verenigingen of instellingen met een organisatorisch karakter
Vorm: meer of minder gedetailleerd of meer of minder dwingend
o Een richtlijn bindt een beroepsbeoefenaar in beginsel
o HR: opstellers moeten er rekening mee houden dat de richtlijn wordt gehanteerd
door redelijk bekwame artsen
Medisch-professionele autonomie
o Professionele autonomie = de arts is ten aanzien van zijn beroepsplichten zelf
verantwoordelijk
Functie in het belang van de patiënt
o Richtlijnen vormen vaak de uitdrukking van de medisch-professionele
autonomie, omdat die gelden voor de beroepsgroep als geheel en niet de
individuele arts
o Kan het medisch professioneel handelen van een arts worden bepaald door
kostenoverwegingen?
Maatschappelijke norm: een arts mag geen onnodige kosten veroorzaken
De arts gaat zelf na ‘als goed rentmeester’ welke kosten bij deze
specifieke patiënt uit maatschappelijk oogpunt nog te verantwoorden zijn
Kosten overwegingen mogen niet afdoen aan de medisch-professionele
standaard
Gewetensbezwaren
o Een beroep op gewetensbezwaren door de arts betekent niet dat de
overeenkomst met de patiënt komt te vervallen
Tenzij gewichtige reden blijft hij de arts (7:460 BW) anders totdat hij een
nieuwe arts heeft gevonden
Hoofdstuk 2 – Rechten van patiënten
Inleiding
Patiëntenrechten hebben geen absoluut karakter
o Verwezenlijking is onderhevig aan beperkingen
Geneeskundige behandelingsovereenkomst
Reikwijdte van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
o Werking ten aanzien van handelingen op het gebied van de geneeskunst,
rechtstreeks betrekking hebbend op de persoon van de opdrachtgever of van een
bepaalde derde (7:446 BW)
Verrichtingen (onderzoeken + raadgeven) in de
gezondheidsomstandigheden van de patiënt
Andere handelingen
Het in het kader van dergelijke handelingen verplegen en verzorgen van
de patiënt
o Art. 7:464 BW impliceert dat buiten de behandelingsovereenkomst de WGBO ook
geldt, tenzij de aard van de rechtsbetrekking zich daartegen verzet
Werking uitsluiten bij wet
Buiten de werking valt o.a. euthanasie
Professionele standaard: eigen verantwoordelijkheid van de hulpverlener die door de
wensen van de patiënt niet opzij gezet kunnen worden (art. 7:453)
Plichten van de patiënt in het kader van de WGBO
o Art. 7:452 BW: de patiënt geeft naar beste weten inlichtingen en medewerking
Niet voor afdwinging vatbaar
, Past eigenlijk niet goed in de wettelijke regeling
Recht op informatie
Expliciete koppeling door HR tussen recht op informatie en het zelfbeschikkingsrecht
Doelen van het recht op informatie
o Geen toestemming kan worden gegeven voor een handeling waarover men niet is
geïnformeerd informed consent
Uitzonderingen:
Sprake van een acuut geval
Het recht op informatie is breder dan het bereik van de
toestemming voor de medische handeling informatie ook na
het uitvoeren van de handeling nodig
Informatieplicht kleiner voor de arts dan het bereik van de
toestemming ter voorkoming van schade wordt informatie
achtergehouden (therapeutische exceptie)
o Informatie heeft een positief effect op de patiënt en verkort over het algemeen de
verpleegduur
o Shared decisionmaking 7:448?
Uitwisseling van informatie tussen de hulpverlener en de patiënt is
wederkerig tweerichtingsverkeer
De uitwisseling tussen hulpverlener en patiënt betreft zowel medisch-
professionele als persoonlijke informatie
De hulpverlener en de patiënt overleggen samen over alle aspecten die
relevant zijn voor de besluitvorming
De hulpverlener en de patiënt nemen uiteindelijk gezamenlijk het besluit
over het te volgen besluit
Inhoud van het recht op informatie: de hulpverlener moet de patiënt op duidelijke wijze
en passend bij zijn bevattingsvermogen inlichten + tijdig voor bedenktijd
o Betreft: het voorgenomen onderzoek + voorgestelde behandeling +
ontwikkelingen omtrent het onderzoek + behandeling + gezondheidstoestand
van de patiënt
o 7:448 lid 2 BW: de hulpverlener laat zich leiden door wat de patiënt
redelijkerwijze dient te weten ten aanzien van:
De aard en het doel van het voorgenomen onderzoek, de voorgestelde
behandeling of de uit te voeren verrichtingen
De te verwachten gevolgen en risico’s daarvan voor de gezondheid van de
patiënt en de gevolgen en risico’s van niet-behandelen
Andere mogelijke methoden van onderzoek en behandelingen, al dan niet
uitgevoerd door andere hulpverleners
De staat van en de vooruitzichten met betrekking tot de gezondheid van
de patiënt voor wat betreft het terrein van de mogelijke methoden van
onderzoek of behandelingen
De termijn waarop de mogelijke methoden van onderzoek of
behandelingen kunnen worden uitgevoerd en de verwachte tijdsduur
daarvan
o Van de arts mag worden verwacht dat hij duidelijk communiceert
De mate en de omvang van de aan de patiënt te verstrekken informatie
hangen af van de verrichting en van de individuele omstandigheden
redelijkheidscriterium
Verstrekken van inlichtingen over de feiten en mogelijkheden die
een redelijk mens in gegeven omstandigheden verwacht mag
worden te overwegen voordat hij een beslissing neemt of die hij
nodig heeft voor zijn verdere gedrag
