Samenvatting WEEK 1 WERKGROEP 2

Verdieping Materieel Strafrecht
Werkgroep 2: Uitsluiting van strafrechtelijke aansprakelijkheid (5 november 2021):
Literatuur:
 Th.W. van Veen, ‘Het stelsel der excepties’, in: J.P. Balkema, G.J.M. Corstens, C. Fijnaut e.a.
(red.), Gedenkboek: Honderd jaar Wetboek van Strafrecht, Arnhem: Gouda Quint 1986, p. 349-
361 (gepubliceerd op Canvas). Jurisprudentie:
 HR 20 februari 1933, ECLI:NL:HR:1933:229, NJ 1933, blz. 918 m.nt. B.M. Taverne (HR
Veearts)
Link tussen Veearts en het achterliggende rechtsgoed: bij beroep ontbreken materiële
wederrechtelijkheid, ziet de strafbare gedraging op een concreet belang/achterliggende
rechtsgoed.
Opzettelijk besmetten van koeien om antistoffen te maken. Het hof stelde dat de veearts wel
schuldig was aan het overtreden van de Veewet. Volgens het hof was het geen taak van de
veearts om de algemene gezondheidstoestand te bevorderen. De Hoge Raad oordeelde echter
dat de veearts wel degelijk de taak mocht hebben om de algemene gezondheidstoestand te
bevorderen. Volgens de Hoge Raad had de veearts naar de eisen van zijn beroep gehandeld. De
veearts was dus niet strafbaar.
Het overtreden artikel is in het leven geroepen om het belang /gezondheid van de koeien te
dienen. De gedraging van de arts ziet daar ook op.
Ontbreken materiële wederrechtelijkheid
 HR 13 juni 2017, ECLI:NL:HR:2017:1074, NJ 2017/339 m.nt. P.A.M. Mevis.


Leerdoelen:
 Studenten verwerven inzicht in de werking en het karakter van strafuitsluitingsgronden
 Studenten kunnen de dogmatische gevolgen van de jurisprudentie omtrent uitsluiting van
strafrechtelijke aansprakelijkheid herkennen en verklaren.
 Studenten kunnen de verhouding tussen strafrechtelijke normen en uitzonderingen duiden en
problematiseren.
 Studenten kunnen een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt innemen omtrent
buitenwettelijke uitsluiting van strafrechtelijke aansprakelijkheid.


Opdrachten:
1. De wetgever heeft volgens Van Veen geen onderscheid tussen rechtvaardiging en
schulduitsluiting voor ogen gehad bij de totstandkoming van het Wetboek van Strafrecht. Welk
onderscheid of welke verdeling werd (wel) door de wetgever gemaakt? En welke concrete
gevallen/gronden konden daarin worden ondergebracht?
Als je kijkt naar de tekst van de wet dan begint het met de woorden ‘niet strafbaar is hij’, dit doet
meer denken aan schulduitsluiting dan uitsluiten van wederrechtelijkheid (rechtvaardiging).

, Hij streefde naar een uitbreiding van de werking van de algemene excepties
(strafuitsluitingsgronden). En onderscheid tussen inwendig en uitwendige factoren (zie vraag
2).
De wetgever had nooit voor ogen om situaties te creëren waarbij de wederrechtelijkheid of
verwijtbaarheid kon ontbreken(?). Hij heeft gronden en situaties opgenomen op basis waarvan
de rechter gemachtigd was om niet te hoeven straffen.
 Overmacht is zo ruim geformuleerd dat zowel de noodtoestand als de psychische dwang
wordt omvat
 Noodweer sluit ook de verdediging van eigen of anders goed in, waarmee enkele
bijzondere excepties overbodig worden gemaakt.
 Art. 42 en 43 Sr beogen ook alle gevallen te bestrijken bij een klem-situatie
 Alle vier de excepties van art. 40 t/m 43 Sr kunnen bij misdrijven als overtredingen
worden toegepast.
Rechtvaardiging en schulduitsluitingsgronden zijn strafuitsluitingsgronden.
Een rechtvaardigingsgrond ontneemt de wederrechtelijkheid aan een gedraging. Achteraf bezien
is de gedraging van de verdachte niet in strijd met het recht, omdat er sprake is van bijzondere
omstandigheden. Wederrechtelijk betekent hier ‘zonder wettelijke bevoegdheid’ of zonder
toestemming van de rechthebbende.
WETTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN
 Overmacht in noodtoestand (art. 40 Sr.)
 Noodweer (art. 41 lid 1 Sr.)
 Uitvoering van een wettelijk voorschrift (art. 42 Sr.)
 Uitvoering van een bevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 1)
BUITENWETTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGROND
 Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid (HR Veearts)


Schulduitsluitingsgronden nemen de ‘schuld in de zin van verwijtbaarheid’ weg. Achteraf bezien
kan de gedraging van de verdachte hem niet worden verweten.


WETTELIJKE SCHULDUITSLUITINGSGRONDEN
 Ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39 Sr.)
 Psychische overmacht (art. 39 Sr.)
 Noodweerexces (art. 41 lid 2 Sr.)
 Uitvoering van een onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 2 Sr.)
BUITENWETTELIJKE SCHULDUITSLUITINGSGROND
 Afwezigheid van alle schuld (HR Melk en water)
 Putatief noodweer