Spraak: diagnostiek (SKS)
Inhoudstafel
Voorkennis
1. Algemeen kader
Definitie en prevalentie van spraakklankstoornissen
1.1
1.2
Ziekte- & leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag
Classificatie van spraakklankstoornissen
1.3
1.4
SKS en het spraakproductiemodel
Impact van spraakklankstoornissen
1.5
1.5.1 Sociaal-emotionele impact
1.5.2 Beroepsmatige impact
1.5.3 Interpersoonlijke impact
2. ANO-SKS
3. Fonologische stoornis
4. Neurogene/motorische SKS
4.1 Spraakontwikkelingsdyspraxie (SOD) + artikel ‘SOD: vuistregels voor diagnostiek en
therapie’ p (1-6)
4.2 Dysartrische SKS (D-SKS)
4.2.1 Cerebal palsy
4.2.1.1 Definitie en situering
4.2.1.2 Classificatie – indeling
4.2.1.3 Spraakkenmerken bij cp
4.2.1.4 Diagnose van spraakproblemen bij cp
4.3 Vergelijking spraakkenmerken fonologische stoornis, SOD en D-sks
5. S-SKS EN A-SKS
5.1 SKS samengaand met gehoorproblemen (A-SKS)
5.2 Structurele SKS (S-SKS)
5.2.1 Orofaciale afwijkingen
5.2.1.1 Velofaryngeale stoornissen
5.2.1.1.1 Situering
5.2.1.1.2 Velofaryngeale stoornissen: classificatie
5.2.1.1.3 Hypertrofie van de amandelen
5.2.1.1.4 Schisis
5.2.1.2 Tongafwijkingen
5.2.1.3 Gebitsafwijkingen
5.2.2 Oromyofunctionele stoornissen
5.2.2.1 Afwijkende mondgewoontes: zuiggewoontes/bijtgewoontes
5.2.2.2 Open mondgedrag/mondademen
5.2.2.3 Lage tongpositie in rust
5.2.2.4 Infantiel slikken
5.2.2.5 Mogelijke indicaties voor OMFT
1
,6. Assessment
6.1 Situering
6.2 Anamnese & interview
6.3 Screening
6.4 Diagnostische procedures/instrumenten
6.4.1 Beoordeling spontane spraak
6.4.2 Fonetisch georiënteerde diagnostiek
6.4.3 Fonologisch georiënteerde diagnostiek
6.4.3.1 Fonemische inventaris
6.4.3.2 Homoniemen-analyse
6.4.3.3 Fonologische procesanalyse
6.4.3.3.1 Metaphon
6.4.3.3.2 FPA
6.4.3.3.3 AFPO
6.4.4 Combinatie fonetische/fonologische analyse
6.4.5 Spraakmotorische onderzoeken
6.5 Interpretatie en besluitvorming
7.
2
, 1. Algemeen kader
1.1 Definitie en prevalentie van spraakklankstoornissen
Articulatiestoornissen
• Vaak vervangen door spraakklankstoornissen (articulatiestoornissen en fonologische
afwijkingen)
o Articulatiestoornissen: problemen bij het produceren van spraakklanken
o Fonologische stoornissen: problemen met correct toepassen van regels
Spraakklankstoornissen
• “Speech sound disorders is an umbrella term referring to any difficulty or combination of
difficulties with perception, motor production, or phonological representation of speech
sounds and speech segments - including phonotactic rules governing permissible speech
sound sequences in a language” (ASHA)
• Kinderen met SKS hebben problemen met het correct gebruiken van leeftijdsgeschikte SK in
hun taal.
Stes
• Articulatiestoornis als de articulatiebewegingen bij spraakklankproductie de normale
doelposities niet benaderen
Kan gevolg zijn v/e fonetische moeilijkheid, spraakmotorische beperking of probleem bij
toepassen van fonologische regels
Veel gradaties: lichte stoornis zal spraakverstaanbaarheid (speech intelligibility) niet verstoren,
ernstige stoornissen kan grote onverstaanbaarheid (un intelligibility) veroorzaken
Prevalentiecijfers Weiss et al.: SKS vormen 2/3 van alle communicatiestoornissen.
• Vaststelling is discutabel: het voorkomen van SKS staat immers in
functie van leeftijd
o Bv. prevalentie 16% op 3J en 4% op 8J
• Overlap tussen verschillende communicatiestoornissen: bv. tussen
fonologische stoornissen en taalstoornissen.
• Beïnvloeding: bv. spraakontwikkelingsdyspraxie heeft invloed op
taalontwikkeling
1.2 Ziekte- & leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag
Ziektemodel
Alles wat afwijkt v/d norm als een ziekteverschijnsel of als symptoom
Logopedische -en articulatiestoornissen als aandoening beschouwen die veroorzaakt zijn
door organische afwijkingen (logopedie ontstond in Europa uit enkele medische disciplines)
Eerst oorzaak wegnemen voor beginnen met (afwijkend) gedrag te wijzigen
Duidelijk(er) bij structurele SKS & neurologische aandoeningen
3
, Leermodel
Vage grens tussen normaal en afwijkend: normaal en afwijkend articuleren zijn gedragingen
die ontstaan obv leerprincipes
Niet spreken van ‘symptomen, oorzaken of patiënten’
Menselijk gedrag niet in de 1ste plaats beoordeeld obv statistische normen, eerder obv
sociaal-culturele normen en waardeoordelen
o Bv. beoordeling van iemand die af en toe in lichte mate lispelt ≠ beoordeling van
iemand die ernstig en voortdurend lispelt. Normen voor bouwvakker ≠ normen voor
radiopresentator
Mate waarin men zichzelf beoordeelt als afwijkend zal een belangrijke rol spelen, niet in het
minst met betrekking tot de vraag of men al dan niet een hulpvraag zal formuleren
Meer linguïstische benadering
Moeilijker om te zeggen wat wel/niet fout is want grijze zone
Hangt af van leefgroep wat afwijkend is en wat niet (bv door job, wat persoon zelf vindt)
Ziekte- en leermodel zijn complementair (vullen elkaar aan)
Bv. structurele SKS > ook leerprocessen spelen een rol (omgaan met/aanpassen aan de stoornis)
1.3 Classificatie van spraakklankstoornissen
Huidige classificatie
Deze classificatie kwam tot stand naar aanleiding van het ontwikkelen van het SKO
(spraakklankonderzoek).
Onderzoek van de laatste 20 jaar heeft aan het licht gebracht dat SKS op te delen zijn in
verschillende, duidelijk van elkaar te onderscheiden types. Meer nog, deze subtypes vragen
een eigen aanpak en de logopedist die “evidence based” wil werken zal zich moeten
distantiëren van een één-voor-alles-aanpak.
Belangrijk is dat een test eerst het onderscheid maakt.
Het vertrekpunt was de classificatie van Dodd (2014). Deze onderverdeling op basis van
spraakkarakteristieken werd aangevuld met een etiologische typering
Spraakklankstoornissen SKS
1. Fonologische stoornissen 1. Vertraagde Fonologische Ontwikkeling (VFO)
2. Atypische Fonologische stoornis (AFS)
3. Inconsistente Fonologische Stoornis (IFS)
2. Neurogene/motorische SKS 1. Spraakontwikkelingsdyspraxie (SOD)
(Engels: ‘motor SSD’) 2. Dysartrische SKS (D-SKS)
3. Structurele SKS (S-SKS)
4. Andere niet-organische SKS (ANO-SKS)
5. SKS samengaand met gehoorproblemen (A-
SKS)
1. Fonologische stoornissen
De waarschijnlijk sinds de jaren ’80 meest beschreven subgroep is deze van de “fonologische
stoornissen”. De kenmerken volgens Grunwell (1988) zijn:
Een weinig evoluerend spraakklanksysteem
Variabiliteit zonder de graduele evolutie
Persisterende fonologische processen
Niet leeftijdsadequaat
Idiosyncratische regels
Beperkt gebruik van contrast
4
Inhoudstafel
Voorkennis
1. Algemeen kader
Definitie en prevalentie van spraakklankstoornissen
1.1
1.2
Ziekte- & leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag
Classificatie van spraakklankstoornissen
1.3
1.4
SKS en het spraakproductiemodel
Impact van spraakklankstoornissen
1.5
1.5.1 Sociaal-emotionele impact
1.5.2 Beroepsmatige impact
1.5.3 Interpersoonlijke impact
2. ANO-SKS
3. Fonologische stoornis
4. Neurogene/motorische SKS
4.1 Spraakontwikkelingsdyspraxie (SOD) + artikel ‘SOD: vuistregels voor diagnostiek en
therapie’ p (1-6)
4.2 Dysartrische SKS (D-SKS)
4.2.1 Cerebal palsy
4.2.1.1 Definitie en situering
4.2.1.2 Classificatie – indeling
4.2.1.3 Spraakkenmerken bij cp
4.2.1.4 Diagnose van spraakproblemen bij cp
4.3 Vergelijking spraakkenmerken fonologische stoornis, SOD en D-sks
5. S-SKS EN A-SKS
5.1 SKS samengaand met gehoorproblemen (A-SKS)
5.2 Structurele SKS (S-SKS)
5.2.1 Orofaciale afwijkingen
5.2.1.1 Velofaryngeale stoornissen
5.2.1.1.1 Situering
5.2.1.1.2 Velofaryngeale stoornissen: classificatie
5.2.1.1.3 Hypertrofie van de amandelen
5.2.1.1.4 Schisis
5.2.1.2 Tongafwijkingen
5.2.1.3 Gebitsafwijkingen
5.2.2 Oromyofunctionele stoornissen
5.2.2.1 Afwijkende mondgewoontes: zuiggewoontes/bijtgewoontes
5.2.2.2 Open mondgedrag/mondademen
5.2.2.3 Lage tongpositie in rust
5.2.2.4 Infantiel slikken
5.2.2.5 Mogelijke indicaties voor OMFT
1
,6. Assessment
6.1 Situering
6.2 Anamnese & interview
6.3 Screening
6.4 Diagnostische procedures/instrumenten
6.4.1 Beoordeling spontane spraak
6.4.2 Fonetisch georiënteerde diagnostiek
6.4.3 Fonologisch georiënteerde diagnostiek
6.4.3.1 Fonemische inventaris
6.4.3.2 Homoniemen-analyse
6.4.3.3 Fonologische procesanalyse
6.4.3.3.1 Metaphon
6.4.3.3.2 FPA
6.4.3.3.3 AFPO
6.4.4 Combinatie fonetische/fonologische analyse
6.4.5 Spraakmotorische onderzoeken
6.5 Interpretatie en besluitvorming
7.
2
, 1. Algemeen kader
1.1 Definitie en prevalentie van spraakklankstoornissen
Articulatiestoornissen
• Vaak vervangen door spraakklankstoornissen (articulatiestoornissen en fonologische
afwijkingen)
o Articulatiestoornissen: problemen bij het produceren van spraakklanken
o Fonologische stoornissen: problemen met correct toepassen van regels
Spraakklankstoornissen
• “Speech sound disorders is an umbrella term referring to any difficulty or combination of
difficulties with perception, motor production, or phonological representation of speech
sounds and speech segments - including phonotactic rules governing permissible speech
sound sequences in a language” (ASHA)
• Kinderen met SKS hebben problemen met het correct gebruiken van leeftijdsgeschikte SK in
hun taal.
Stes
• Articulatiestoornis als de articulatiebewegingen bij spraakklankproductie de normale
doelposities niet benaderen
Kan gevolg zijn v/e fonetische moeilijkheid, spraakmotorische beperking of probleem bij
toepassen van fonologische regels
Veel gradaties: lichte stoornis zal spraakverstaanbaarheid (speech intelligibility) niet verstoren,
ernstige stoornissen kan grote onverstaanbaarheid (un intelligibility) veroorzaken
Prevalentiecijfers Weiss et al.: SKS vormen 2/3 van alle communicatiestoornissen.
• Vaststelling is discutabel: het voorkomen van SKS staat immers in
functie van leeftijd
o Bv. prevalentie 16% op 3J en 4% op 8J
• Overlap tussen verschillende communicatiestoornissen: bv. tussen
fonologische stoornissen en taalstoornissen.
• Beïnvloeding: bv. spraakontwikkelingsdyspraxie heeft invloed op
taalontwikkeling
1.2 Ziekte- & leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag
Ziektemodel
Alles wat afwijkt v/d norm als een ziekteverschijnsel of als symptoom
Logopedische -en articulatiestoornissen als aandoening beschouwen die veroorzaakt zijn
door organische afwijkingen (logopedie ontstond in Europa uit enkele medische disciplines)
Eerst oorzaak wegnemen voor beginnen met (afwijkend) gedrag te wijzigen
Duidelijk(er) bij structurele SKS & neurologische aandoeningen
3
, Leermodel
Vage grens tussen normaal en afwijkend: normaal en afwijkend articuleren zijn gedragingen
die ontstaan obv leerprincipes
Niet spreken van ‘symptomen, oorzaken of patiënten’
Menselijk gedrag niet in de 1ste plaats beoordeeld obv statistische normen, eerder obv
sociaal-culturele normen en waardeoordelen
o Bv. beoordeling van iemand die af en toe in lichte mate lispelt ≠ beoordeling van
iemand die ernstig en voortdurend lispelt. Normen voor bouwvakker ≠ normen voor
radiopresentator
Mate waarin men zichzelf beoordeelt als afwijkend zal een belangrijke rol spelen, niet in het
minst met betrekking tot de vraag of men al dan niet een hulpvraag zal formuleren
Meer linguïstische benadering
Moeilijker om te zeggen wat wel/niet fout is want grijze zone
Hangt af van leefgroep wat afwijkend is en wat niet (bv door job, wat persoon zelf vindt)
Ziekte- en leermodel zijn complementair (vullen elkaar aan)
Bv. structurele SKS > ook leerprocessen spelen een rol (omgaan met/aanpassen aan de stoornis)
1.3 Classificatie van spraakklankstoornissen
Huidige classificatie
Deze classificatie kwam tot stand naar aanleiding van het ontwikkelen van het SKO
(spraakklankonderzoek).
Onderzoek van de laatste 20 jaar heeft aan het licht gebracht dat SKS op te delen zijn in
verschillende, duidelijk van elkaar te onderscheiden types. Meer nog, deze subtypes vragen
een eigen aanpak en de logopedist die “evidence based” wil werken zal zich moeten
distantiëren van een één-voor-alles-aanpak.
Belangrijk is dat een test eerst het onderscheid maakt.
Het vertrekpunt was de classificatie van Dodd (2014). Deze onderverdeling op basis van
spraakkarakteristieken werd aangevuld met een etiologische typering
Spraakklankstoornissen SKS
1. Fonologische stoornissen 1. Vertraagde Fonologische Ontwikkeling (VFO)
2. Atypische Fonologische stoornis (AFS)
3. Inconsistente Fonologische Stoornis (IFS)
2. Neurogene/motorische SKS 1. Spraakontwikkelingsdyspraxie (SOD)
(Engels: ‘motor SSD’) 2. Dysartrische SKS (D-SKS)
3. Structurele SKS (S-SKS)
4. Andere niet-organische SKS (ANO-SKS)
5. SKS samengaand met gehoorproblemen (A-
SKS)
1. Fonologische stoornissen
De waarschijnlijk sinds de jaren ’80 meest beschreven subgroep is deze van de “fonologische
stoornissen”. De kenmerken volgens Grunwell (1988) zijn:
Een weinig evoluerend spraakklanksysteem
Variabiliteit zonder de graduele evolutie
Persisterende fonologische processen
Niet leeftijdsadequaat
Idiosyncratische regels
Beperkt gebruik van contrast
4
