Pagina 1 van 192
Verbintenissenrecht
Goed begrippen kunnen snappen: juist/fout-stellingen of meerkeuzevragen of een voorbeeld kunnen
geven van iets.
Deel 1: Inleiding
Hoofdstuk 1: algemene inleiding
Verbintenis = rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar in rechte de
uitvoering van een prestatie mag eisen.
Verbintenissen ontstaan uit:
Een rechtshandeling;
Een oneigenlijk contract (hieruit volgen verplichtingen);
Een buitencontractuele aansprakelijkheid;
De wet.
Dus het is een juridische verplichting tussen 2 of meer personen.
Hoofdstuk 2: situering en vindplaatsen van het verbintenissenrecht
1. Situering in het recht
Verbintenissenrecht valt onder privaatrecht, met name het burgerlijk recht.
2. Vindplaats verbintenissenrecht
2.1. Oud BW en nieuw BW
Het Belgisch recht heeft momenteel 2 BW’s, die in een overgangsfase naast elkaar bestaat en elk
bepaalde regels van verbintenissenrecht bevatten.
Het oorspronkelijke BW werd op 21 maart 1804 door Napoleon Bonaparte ingevoerd. Bij wet van 19
april 2019 werd een nieuw BW ingevoerd.
Sinds de inwerkingtreding van dit nieuwe BW op 1 november 2020 wordt het BW van 21 maart 1804
“oud BW” genoemd en heet het BW van 19 april 2019 gewoon “BW”.
In 2017 zijn er, om dit nieuw BW te creëren, commissies tot hervorming opgericht. Hieruit
zijn bijgevolg dus 9 nieuwe boeken voortgevloeid. Waaronder:
Boek 3: goederen: wet van 4 februari 2020, in werking getreden op 1 september 2021;
, Pagina 2 van 192
Boek 5: verbintenissen: wetsvoorstel hangend bij de kamer, nog geen wet!
Boek 8: bewijs: wet van 13 april 2019, in werking getreden op 1 november 2020.
2.2. Oud BW
Het Belgische verbintenissenrecht is vandaag nog steeds grotendeels terug te vinden in het oud BW.
Meer bepaald in (1) de inleidende titel, (2) boek 1 (personen), (3) boek 2 (goederen en beperkingen
van eigendom) en (4) boek 3 (wijze van eigendomsverkrijging).
2.3. Burgerlijk Wetboek
Het BW bevat op dit ogenblik 2 boeken met relevantie voor het verbintenissenrecht:
Boek 3: goederen
Boek 8: bewijs
In de komende jaren zal het BW stelselmatig worden aangevuld met bijkomende boeken, waaronder
een nieuw Boek 5. Verbintenissen. Hierover bestaat sinds 24 februari 2021 een wetsvoorstel.
! De regels m.b.t. de buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 – 1386bis oud BW)
worden afzonderlijk herzien !
Wetsvoorstel: herstructurering:
Inleidende bepalingen (art. 1-7)
Bronnen
Rechtshandelingen (contract en eenzijdige rechtshandeling)(art. 8-129)
Rechtsfeiten (quasi-contracten (art. 130-140) en buitencontractuele aansprakelijkheid).
Algemeen deel (art. 212-344)
Zal in werking treden 6 maanden na publicatie in het BS en zal toepasselijk zijn op rechtshandelingen
en rechtsfeiten van na de inwerkingtreding.
Op situaties van vóór de inwerkingtreding blijven de oude regels toepasselijk!
, Pagina 3 van 192
2.4. Algemeen en bijzonder verbintenissenrecht
1) Algemeen verbintenissenrecht
Als het gaat om algemeen verbintenissenrecht gaan we ons voornamelijk concentreren op regels uit
Boek III, Titel III en Titel IV oud BW en regels uit Boek 8 BW.
2) Bijzonder verbintenissenrecht
De andere titels van Boek III oud BW bevatten evengoed regels die men onder verbintenissenrecht in
ruime zin zou kunnen onderbrengen, MAAR dit zijn de bijzondere regels van het verbintenissenrecht.
Ook Boek 3 BW bevat regels van bijzonder verbintenissenrecht.
Je kan het algemeen verbintenissenrecht en het bijzonder verbintenissenrecht niet van elkaar
loskoppelen.
Voorbeeld
Om een koopovereenkomst te analyseren zal je de regels van het algemeen verbintenissenrecht
én de bijzondere regels van de koop samen moeten lezen. Dat is op zich een complexe oefening.
Voor sommige aspecten komen de bijzondere regels van de koop immers in conflict met de regels
van het algemeen verbintenissenrecht. De bijzondere regel zal dan voorgaan op de algemene
regel.
Voor sommige bijzondere overeenkomsten vergt het samen bestaan van algemene en bijzondere
regels nog meer inzicht en concentratie.
Voorbeeld
Voor een analyse van een handelshuurovereenkomst moet je de regels van het algemeen
verbintenissenrecht, de regels van het gemeen huurrecht én de bijzondere regels van de
Handelshuurwet samen hanteren. Opnieuw zal een (meer) bijzondere regel voorgaan op een
eventueel andersluidende, meer algemene regel.
2.5. Continuïteit van het verbintenissenrecht
Oud BW werd ingevoerd op 21 maart 1804 door Napoleon. In een aantal andere Europese landen (en
zelfs ver buiten Europa o.a. ingevolge de kolonisatie) werden in dezelfde periode gelijkaardige
wetboeken ingevoerd.
Gelijkenissen en verschillen tussen de rechtsregels van landen worden bestudeerd in de
rechtswetenschap ‘rechtsvergelijking’.
, Pagina 4 van 192
Veel landen hebben hun wetboeken doorheen de jaren grondig gemoderniseerd. België bleef op dat
vlak lange tijd achter.
In een tijdspanne van 2 eeuwen na de inwerkingtreding van het oud BW werden regels verwijderd,
toegevoegd, aangevuld, gewijzigd,… De maatschappij en de techniek veranderen; het recht past zich
aan en evolueert dus ook voortdurend.
Toch zijn grote delen van het algemeen verbintenissenrecht in het oud BW meer dan 200 jaar
nagenoeg ongewijzigd gebleven.
Meer dan eender welke andere rechtstak is het verbintenissenrecht, daarom is het een rechtstak die
gekenmerkt wordt door ‘continuïteit en standvastigheid’.
2.6. Systematisering en concretisering van het verbintenissenrecht in de jurisprudentie
Dat de wetteksten niet veranderd zijn, betekent NIET dat het verbintenissenrecht in 2 eeuwen tijd
niet geëvolueerd is. Abstracte rechtsregelen laten veelal een zekere speelruimte bij de concrete
invulling ervan.
Naargelang de (veranderde) maatschappelijke inzichten kunnen bestaande teksten zo een andere
inkleuring krijgen (vb. openbare orde, goede zeden vandaag hebben die concepten een andere
invulling dan een half eeuw of langer geleden).
Concretisering in de rechtspraak:
Daarnaast kent het verbintenissenrecht ook andere open begrippen die fungeren als
kapstok voor vernieuwende, jurisprudenciële theorievorming. Het begrip ‘Goede trouw’ –
waaraan heel wat belangrijke leerstukken in het verbintenissenrecht vastgeknoopt zijn – is
hiervan het uitgelezen voorbeeld.
Het is niet mogelijk om het verbintenissenrecht te vatten door louter en alleen het oud BW te lezen.
Veel wetsartikels van het oud BW zijn bij een eerste lezing trouwens moeilijk te begrijpen. Bovendien
zijn enkele belangrijke theorieën uit het verbintenissenrecht op het eerste gezicht in geen enkele
wettekst terug te vinden.
Dus het is noodzakelijk om de rechtspraak – in het bijzonder die van het HvC – en de doctrine er
steeds op na te slaan. Ze hebben een niet te onderschatten invloed (gehad) op de systematisering en
de uitwerking van het verbintenissenrecht zoals wij het vandaag kennen.
2.7. Wetgevende initiatieven m.b.t. het bijzonder verbintenissenrecht
Toch heeft ook de wetgever in al die jaren niet stilgezeten. In het oud BW gebeurden talloze
aanpassingen en die zijn nog het meest zichtbaar in het bijzonder overeenkomstenrecht. Zo werden
in de loop der jaren volledig nieuwe regels ingevoerd m.b.t.:
Verbintenissenrecht
Goed begrippen kunnen snappen: juist/fout-stellingen of meerkeuzevragen of een voorbeeld kunnen
geven van iets.
Deel 1: Inleiding
Hoofdstuk 1: algemene inleiding
Verbintenis = rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar in rechte de
uitvoering van een prestatie mag eisen.
Verbintenissen ontstaan uit:
Een rechtshandeling;
Een oneigenlijk contract (hieruit volgen verplichtingen);
Een buitencontractuele aansprakelijkheid;
De wet.
Dus het is een juridische verplichting tussen 2 of meer personen.
Hoofdstuk 2: situering en vindplaatsen van het verbintenissenrecht
1. Situering in het recht
Verbintenissenrecht valt onder privaatrecht, met name het burgerlijk recht.
2. Vindplaats verbintenissenrecht
2.1. Oud BW en nieuw BW
Het Belgisch recht heeft momenteel 2 BW’s, die in een overgangsfase naast elkaar bestaat en elk
bepaalde regels van verbintenissenrecht bevatten.
Het oorspronkelijke BW werd op 21 maart 1804 door Napoleon Bonaparte ingevoerd. Bij wet van 19
april 2019 werd een nieuw BW ingevoerd.
Sinds de inwerkingtreding van dit nieuwe BW op 1 november 2020 wordt het BW van 21 maart 1804
“oud BW” genoemd en heet het BW van 19 april 2019 gewoon “BW”.
In 2017 zijn er, om dit nieuw BW te creëren, commissies tot hervorming opgericht. Hieruit
zijn bijgevolg dus 9 nieuwe boeken voortgevloeid. Waaronder:
Boek 3: goederen: wet van 4 februari 2020, in werking getreden op 1 september 2021;
, Pagina 2 van 192
Boek 5: verbintenissen: wetsvoorstel hangend bij de kamer, nog geen wet!
Boek 8: bewijs: wet van 13 april 2019, in werking getreden op 1 november 2020.
2.2. Oud BW
Het Belgische verbintenissenrecht is vandaag nog steeds grotendeels terug te vinden in het oud BW.
Meer bepaald in (1) de inleidende titel, (2) boek 1 (personen), (3) boek 2 (goederen en beperkingen
van eigendom) en (4) boek 3 (wijze van eigendomsverkrijging).
2.3. Burgerlijk Wetboek
Het BW bevat op dit ogenblik 2 boeken met relevantie voor het verbintenissenrecht:
Boek 3: goederen
Boek 8: bewijs
In de komende jaren zal het BW stelselmatig worden aangevuld met bijkomende boeken, waaronder
een nieuw Boek 5. Verbintenissen. Hierover bestaat sinds 24 februari 2021 een wetsvoorstel.
! De regels m.b.t. de buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 – 1386bis oud BW)
worden afzonderlijk herzien !
Wetsvoorstel: herstructurering:
Inleidende bepalingen (art. 1-7)
Bronnen
Rechtshandelingen (contract en eenzijdige rechtshandeling)(art. 8-129)
Rechtsfeiten (quasi-contracten (art. 130-140) en buitencontractuele aansprakelijkheid).
Algemeen deel (art. 212-344)
Zal in werking treden 6 maanden na publicatie in het BS en zal toepasselijk zijn op rechtshandelingen
en rechtsfeiten van na de inwerkingtreding.
Op situaties van vóór de inwerkingtreding blijven de oude regels toepasselijk!
, Pagina 3 van 192
2.4. Algemeen en bijzonder verbintenissenrecht
1) Algemeen verbintenissenrecht
Als het gaat om algemeen verbintenissenrecht gaan we ons voornamelijk concentreren op regels uit
Boek III, Titel III en Titel IV oud BW en regels uit Boek 8 BW.
2) Bijzonder verbintenissenrecht
De andere titels van Boek III oud BW bevatten evengoed regels die men onder verbintenissenrecht in
ruime zin zou kunnen onderbrengen, MAAR dit zijn de bijzondere regels van het verbintenissenrecht.
Ook Boek 3 BW bevat regels van bijzonder verbintenissenrecht.
Je kan het algemeen verbintenissenrecht en het bijzonder verbintenissenrecht niet van elkaar
loskoppelen.
Voorbeeld
Om een koopovereenkomst te analyseren zal je de regels van het algemeen verbintenissenrecht
én de bijzondere regels van de koop samen moeten lezen. Dat is op zich een complexe oefening.
Voor sommige aspecten komen de bijzondere regels van de koop immers in conflict met de regels
van het algemeen verbintenissenrecht. De bijzondere regel zal dan voorgaan op de algemene
regel.
Voor sommige bijzondere overeenkomsten vergt het samen bestaan van algemene en bijzondere
regels nog meer inzicht en concentratie.
Voorbeeld
Voor een analyse van een handelshuurovereenkomst moet je de regels van het algemeen
verbintenissenrecht, de regels van het gemeen huurrecht én de bijzondere regels van de
Handelshuurwet samen hanteren. Opnieuw zal een (meer) bijzondere regel voorgaan op een
eventueel andersluidende, meer algemene regel.
2.5. Continuïteit van het verbintenissenrecht
Oud BW werd ingevoerd op 21 maart 1804 door Napoleon. In een aantal andere Europese landen (en
zelfs ver buiten Europa o.a. ingevolge de kolonisatie) werden in dezelfde periode gelijkaardige
wetboeken ingevoerd.
Gelijkenissen en verschillen tussen de rechtsregels van landen worden bestudeerd in de
rechtswetenschap ‘rechtsvergelijking’.
, Pagina 4 van 192
Veel landen hebben hun wetboeken doorheen de jaren grondig gemoderniseerd. België bleef op dat
vlak lange tijd achter.
In een tijdspanne van 2 eeuwen na de inwerkingtreding van het oud BW werden regels verwijderd,
toegevoegd, aangevuld, gewijzigd,… De maatschappij en de techniek veranderen; het recht past zich
aan en evolueert dus ook voortdurend.
Toch zijn grote delen van het algemeen verbintenissenrecht in het oud BW meer dan 200 jaar
nagenoeg ongewijzigd gebleven.
Meer dan eender welke andere rechtstak is het verbintenissenrecht, daarom is het een rechtstak die
gekenmerkt wordt door ‘continuïteit en standvastigheid’.
2.6. Systematisering en concretisering van het verbintenissenrecht in de jurisprudentie
Dat de wetteksten niet veranderd zijn, betekent NIET dat het verbintenissenrecht in 2 eeuwen tijd
niet geëvolueerd is. Abstracte rechtsregelen laten veelal een zekere speelruimte bij de concrete
invulling ervan.
Naargelang de (veranderde) maatschappelijke inzichten kunnen bestaande teksten zo een andere
inkleuring krijgen (vb. openbare orde, goede zeden vandaag hebben die concepten een andere
invulling dan een half eeuw of langer geleden).
Concretisering in de rechtspraak:
Daarnaast kent het verbintenissenrecht ook andere open begrippen die fungeren als
kapstok voor vernieuwende, jurisprudenciële theorievorming. Het begrip ‘Goede trouw’ –
waaraan heel wat belangrijke leerstukken in het verbintenissenrecht vastgeknoopt zijn – is
hiervan het uitgelezen voorbeeld.
Het is niet mogelijk om het verbintenissenrecht te vatten door louter en alleen het oud BW te lezen.
Veel wetsartikels van het oud BW zijn bij een eerste lezing trouwens moeilijk te begrijpen. Bovendien
zijn enkele belangrijke theorieën uit het verbintenissenrecht op het eerste gezicht in geen enkele
wettekst terug te vinden.
Dus het is noodzakelijk om de rechtspraak – in het bijzonder die van het HvC – en de doctrine er
steeds op na te slaan. Ze hebben een niet te onderschatten invloed (gehad) op de systematisering en
de uitwerking van het verbintenissenrecht zoals wij het vandaag kennen.
2.7. Wetgevende initiatieven m.b.t. het bijzonder verbintenissenrecht
Toch heeft ook de wetgever in al die jaren niet stilgezeten. In het oud BW gebeurden talloze
aanpassingen en die zijn nog het meest zichtbaar in het bijzonder overeenkomstenrecht. Zo werden
in de loop der jaren volledig nieuwe regels ingevoerd m.b.t.:
