De Republiek (1515-1648)
A. Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden (1515-1572)
Politiek:
● Centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II 🡪 sinds middeleeuwen hadden steden en
lokale adel privileges verworven die de vorsten in het proces van staatsvorming en
centralisatie afnamen.
● Karel V en Filips II wilden het bestuur en beleid van het land via centrale instellingen
regelen. Wetten zouden gelden voor het hele land. De macht van de steden en adel
wordt zo minder.
● Centrale instellingen zijn de collaterale raden (leer schema blz 38):
o Raad van State, zet regeringsbeleid uit met Filips II of de landvoogd(es)
o Geheime Raad, doet uitvoering van het beleid
o Raad van financiën, doet financiële beleid
Economie:
15e en 16e eeuw: opkomst handel en nijverheid. Eerst in zuidelijke Nederlanden. Later in
Noorden.
🡪 Positie stedelijke burgerij sterker. Spanje vraagt steeds meer belasting, dat botst.
Godsdienst:
● Reformatie = Scheuring van de kerk waardoor naast de rooms-Katholieke kerk ook
protestantse stromingen ontstonden. Karel V en Filips II willen hun gebieden katholiek
behouden 🡪 strenge vervolgingen.
● Reformatie begint met Maarten Luther die kritiek heeft op de kerk.
Kritiek:
Alles wat niet in de bijbel staat moet uit het geloof geschrapt worden, zoals aflatenhandel en
pausschap.
Hoe het wel moet volgens Luther:
● Bijbel staat centraal en moet in de volkstaal
● Vorst is hoofd van de kerk
● Vorsten mogen kloosters sluiten en bezittingen overnemen
● Volk mag niet tegen vorst in opstand komen.
Paus en Karel V van het Duitse rijk zijn katholiek en willen Luther stoppen.
VV 1521: Rijksdag in Worms 🡪 Luther moet al zijn opvattingen herroepen, maar hij neemt
niets terug. Veel vorsten staan achter Luther. Er breken godsdienstoorlogen uit.
1555: Vrede van Augsburg (cuius regio, eius religio = degene van wie het land is,
bepaalt de godsdienst): De vorst bepaalt het geloof van zijn gebied.
Na Luther volgen andere hervormers met hun eigen kerk.
Calvijn:
● Elke gemeente bestuurt zichzelf 🡪 populair onder stedelijke burgerij en adel in de
Nederlanden.
● Vorst heeft niets te zeggen over geloof
● Karel V wil dat iedereen in zijn rijk katholiek is, dus strenge kettervervolgingen
(bloedplakkaten), 🡪 meer protestanten op de brandstapel, Filips II doet ook.
, Reformatie (hervorming/splitsing kerk):
Oorzaken Opstand:
1. Indirecte oorzaak: Splitsing van de Katholieke Kerk door de Hervorming begint met
Luther protestantisme aantrekkelijk voor adel en rijke burgers in de Nederlanden
(Calvinisme)
Directe oorzaak: Strenge vervolging protestanten door Karel V en Filips II.
Plakkaten: Wetten. Hiermee werden protestanten vervolgd.
2. Indirecte oorzaak: Sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden .
Hierdoor hadden Bourgondische vorsten belasting geheven in ruil voor privileges en
rechten aan de gewesten (zelf bepalen waar vergaderen etc.)
Directe oorzaak: Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van
privileges. Adel en rijke burgerij zien hun macht verminderen.
3. (Aanleiding: komst van Alva en instelling Bloedraad)
Directe oorzaak : Vervolging protestanten
Begin kritiek:
Luther (monnik) en Erasmus (had al veel kritiek) merkten verschillen tussen Bijbels. Luther
boos, 95 stellingen met kritiek naar Kardinaal (die werden vertaald in het Duits en verspreid
onder het gewone volk.
Erasmus: Wilde alleen misbruiken (bv aflatenhandel) afschaffen.
Luther: Monnik en hoogleraar theologie. Stichtte een nieuwe kerk: Lutheranisme.
Luther kritiek:
1. Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de Kerk zijn onterecht
2. Alleen de Bijbel is richtinggevend, iedereen moet de Bijbel in de volkstaal lezen.
3. Afschaffen: sacramenten (rituelen), celibaat (wordt toch niet aan gehouden),
pausschap, heiligenverering en kloosterorden (dit stond allemaal niet in de Bijbel)
4. Aflatenhandel (plek in de hemel kopen, monnik Johannes Tetzel verkocht het, Paus Leo
X wilde Sint-Pieter, het was gewoon geld aftroggelarij) moest afgeschaft worden
Kritiek kern: Geloof is voldoende (aflaten kunnen alleen rijken betalen)
Luther vertaalde originele bijbel in volkstaal (alleen wat in bijbel staat)
Lutheranisme aantrekkelijk vorsten:
- Vorsten hoofd van de kerk
- Zij konden kloosters sluiten en de bezittingen overnemen
- Onderdanen moeten de vorst volgens lutheranisme altijd gehoorzamen, ook bij slecht
gedrag
Excommunicatie door de Paus: Luther wordt dus in de ban gedaan. Luther verbrandt de
banbrief waarin staat dat hij zijn stellingen moet terugnemen in het openbaar.
Keizer Karel V ziet religieuze verdeeldheid ontstaan en grijpt in.
1521 Rijksdag in Worms waar Luther wordt uitgenodigd naar aanleiding van de 95 stellingen.
Luther moet openlijk stellingen terug nemen ondanks angst doet hij dit niet.
Karel V zegt dat dit maar 1 iemand is (Luther) die onzin praat en een afgedwaalde mening heeft
en dat het christendom al jaren zo is. Karel verklaart hem vogelvrij.
A. Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden (1515-1572)
Politiek:
● Centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II 🡪 sinds middeleeuwen hadden steden en
lokale adel privileges verworven die de vorsten in het proces van staatsvorming en
centralisatie afnamen.
● Karel V en Filips II wilden het bestuur en beleid van het land via centrale instellingen
regelen. Wetten zouden gelden voor het hele land. De macht van de steden en adel
wordt zo minder.
● Centrale instellingen zijn de collaterale raden (leer schema blz 38):
o Raad van State, zet regeringsbeleid uit met Filips II of de landvoogd(es)
o Geheime Raad, doet uitvoering van het beleid
o Raad van financiën, doet financiële beleid
Economie:
15e en 16e eeuw: opkomst handel en nijverheid. Eerst in zuidelijke Nederlanden. Later in
Noorden.
🡪 Positie stedelijke burgerij sterker. Spanje vraagt steeds meer belasting, dat botst.
Godsdienst:
● Reformatie = Scheuring van de kerk waardoor naast de rooms-Katholieke kerk ook
protestantse stromingen ontstonden. Karel V en Filips II willen hun gebieden katholiek
behouden 🡪 strenge vervolgingen.
● Reformatie begint met Maarten Luther die kritiek heeft op de kerk.
Kritiek:
Alles wat niet in de bijbel staat moet uit het geloof geschrapt worden, zoals aflatenhandel en
pausschap.
Hoe het wel moet volgens Luther:
● Bijbel staat centraal en moet in de volkstaal
● Vorst is hoofd van de kerk
● Vorsten mogen kloosters sluiten en bezittingen overnemen
● Volk mag niet tegen vorst in opstand komen.
Paus en Karel V van het Duitse rijk zijn katholiek en willen Luther stoppen.
VV 1521: Rijksdag in Worms 🡪 Luther moet al zijn opvattingen herroepen, maar hij neemt
niets terug. Veel vorsten staan achter Luther. Er breken godsdienstoorlogen uit.
1555: Vrede van Augsburg (cuius regio, eius religio = degene van wie het land is,
bepaalt de godsdienst): De vorst bepaalt het geloof van zijn gebied.
Na Luther volgen andere hervormers met hun eigen kerk.
Calvijn:
● Elke gemeente bestuurt zichzelf 🡪 populair onder stedelijke burgerij en adel in de
Nederlanden.
● Vorst heeft niets te zeggen over geloof
● Karel V wil dat iedereen in zijn rijk katholiek is, dus strenge kettervervolgingen
(bloedplakkaten), 🡪 meer protestanten op de brandstapel, Filips II doet ook.
, Reformatie (hervorming/splitsing kerk):
Oorzaken Opstand:
1. Indirecte oorzaak: Splitsing van de Katholieke Kerk door de Hervorming begint met
Luther protestantisme aantrekkelijk voor adel en rijke burgers in de Nederlanden
(Calvinisme)
Directe oorzaak: Strenge vervolging protestanten door Karel V en Filips II.
Plakkaten: Wetten. Hiermee werden protestanten vervolgd.
2. Indirecte oorzaak: Sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden .
Hierdoor hadden Bourgondische vorsten belasting geheven in ruil voor privileges en
rechten aan de gewesten (zelf bepalen waar vergaderen etc.)
Directe oorzaak: Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van
privileges. Adel en rijke burgerij zien hun macht verminderen.
3. (Aanleiding: komst van Alva en instelling Bloedraad)
Directe oorzaak : Vervolging protestanten
Begin kritiek:
Luther (monnik) en Erasmus (had al veel kritiek) merkten verschillen tussen Bijbels. Luther
boos, 95 stellingen met kritiek naar Kardinaal (die werden vertaald in het Duits en verspreid
onder het gewone volk.
Erasmus: Wilde alleen misbruiken (bv aflatenhandel) afschaffen.
Luther: Monnik en hoogleraar theologie. Stichtte een nieuwe kerk: Lutheranisme.
Luther kritiek:
1. Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de Kerk zijn onterecht
2. Alleen de Bijbel is richtinggevend, iedereen moet de Bijbel in de volkstaal lezen.
3. Afschaffen: sacramenten (rituelen), celibaat (wordt toch niet aan gehouden),
pausschap, heiligenverering en kloosterorden (dit stond allemaal niet in de Bijbel)
4. Aflatenhandel (plek in de hemel kopen, monnik Johannes Tetzel verkocht het, Paus Leo
X wilde Sint-Pieter, het was gewoon geld aftroggelarij) moest afgeschaft worden
Kritiek kern: Geloof is voldoende (aflaten kunnen alleen rijken betalen)
Luther vertaalde originele bijbel in volkstaal (alleen wat in bijbel staat)
Lutheranisme aantrekkelijk vorsten:
- Vorsten hoofd van de kerk
- Zij konden kloosters sluiten en de bezittingen overnemen
- Onderdanen moeten de vorst volgens lutheranisme altijd gehoorzamen, ook bij slecht
gedrag
Excommunicatie door de Paus: Luther wordt dus in de ban gedaan. Luther verbrandt de
banbrief waarin staat dat hij zijn stellingen moet terugnemen in het openbaar.
Keizer Karel V ziet religieuze verdeeldheid ontstaan en grijpt in.
1521 Rijksdag in Worms waar Luther wordt uitgenodigd naar aanleiding van de 95 stellingen.
Luther moet openlijk stellingen terug nemen ondanks angst doet hij dit niet.
Karel V zegt dat dit maar 1 iemand is (Luther) die onzin praat en een afgedwaalde mening heeft
en dat het christendom al jaren zo is. Karel verklaart hem vogelvrij.
