Historische Contexten
Hoofdstuk 2 - Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
1. De christelijke kerk in West-Europa valt uiteen
Er ontstond een groeiende kritiek op de katholieke kerk rond 1500:
- Critici vonden dat de kerk de bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand lag en dat de kerk er gebruiken
op na hield die nergens in de bijbel terug te vinden waren.
- Anderen wilden misbruiken zoals aflaten afschaffen
Maarten Luther (1483-1546) was een hervormer die veel aanhangers kreeg. Hij had op de volgende punten kritiek op de
katholieke kerk:
- Hij vond dat de machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de katholieke kerk onterecht waren
- Hij wilde dat de Bijbel door iedereen zelfstandig gelezen kon worden en niet alleen verklaard moest worden door
priesters
- Hij wilde dat de aflatenhandel werd afgeschaft. Men kwam volgens hem alleen in de hemel door in God te
geloven en niet door de kerk geld te betalen.
- Hij wilde het celibaat, pausschap, etc. afschaffen, omdat daar niets over in de Bijbel stond.
Luther kreeg veel steun van Duitse vorsten. Dit kwam doordat:
- Zij op deze manier hoofd konden worden van een nieuwe kerk.
- Ze konden kloosters sluiten en vervolgens de bezittingen uit die kloosters overnemen
- Volgens het Lutheranisme moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen. Ook al was hij een slechte vorst,
God heeft hem immers die positie gegeven.
Bij de Vrede van Augsburg in 1555 werd de afspraak gemaakt dat de vorst het geloof van zijn onderdanen bepaalde.
Karel V ervoer dit als een nederlaag, omdat hij eenheid onder de christenen heel belangrijk vond. Nu elk gebied zelf
mocht kiezen waar ze in geloofde nam de verdeeldheid tussen christenen toe.
Er zijn twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Luther en van Calvijn:
1. Bij de Lutheranen was de vorst het hoofd van de kerk.
Bij de Calvinisten bestuurt iedere gemeente zichzelf door een raad van gekozen ouderen.
2. Lutheranen mochten niet tegen hun vorst in verzet komen. God had hem immers op die plek gezet. Calvinisten
mochten dat wel als de vorst zich niet volgens Gods gebod handelde.
In Nederland werd het calvinisme de belangrijkste protestantse kerk.
2. De opstand in de Nederlanden breekt uit
Twee indirecte oorzaken die leidden tot de ontstaan van de opstand tegen Spanje zijn:
1. De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. De welvaart was onder de burgers sterk
toegenomen. Bourgondische vorsten profiteerden van deze welvaart door belastingen te heffen in ruil voor
privileges. In 1477 werd Maria hertogin van Bourgondië. In ruil voor steun van de gewesten schonk zij de
Nederlanden allerlei rechten. Gent weigerde in 1539 een bede en werd later door Karel V gestraft met geweld.
2. De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming. Het protestantisme groeide in de Nederlanden.
Twee directe oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje zijn:
1. De strenge vervolging van protestanten door Karel V en Filips II door middel van strenge wetten, plakkaten. Zij
wilden de katholieke kerk handhaven.
2. Het streven naar centralisatie en het ongedaan maken van de privileges
In de Nederlanden werd er niet blij gereageerd op de vervolgingen. In 1566 bood een groep lagere edelen Het
Smeekschrift der Edelen aan Margaretha van Parma aan met het verzoek de kettervervolgingen te matigen. Kleine
groepjes calvinisten durfde zich nu te groeperen en kleine bijeenkomsten, zoals hagenpreken te organiseren. In 1566
kwamen de calvinisten in verzet tegen de katholieke kerk tijdens de Beeldenstorm.
Als gevolg van de Beeldenstorm namen Filips II en Alva de zware maatregelen. Alva werd door Filips II benoemd als
nieuwe landvoogd en werd in 1568 met een leger naar de Nederlanden gestuurd. Willem van Oranje werd als stadhouder
vervangen. Er werd een centrale bank ingesteld die hard optrad tegen de Beeldenstormers, De Raad van Beroerten.
De meest directe oorzaak tot de opstand was het beleid van Alva. Een grote groep Nederlanders was naar het buitenland
gevlucht, waaronder WvO. Zij begonnen daar een gewapende strijd tegen de Spaanse overheersing. In 1568 viel WvO
vanuit het oosten met huurlegers de Nederlanden binnen. Ze werden helaas verslagen door Alva.
, Historische Contexten
Vanuit het westen vielen de Watergeuzen binnen. Dit waren calvinistische kapers die naar Engeland en Noord-Duitsland
waren gevlucht. In 1572 namen zij Den Briel in en lukte het de calvinisten veel Hollandse en Zeeuwse steden over te
nemen. In 1574 het ontzet van Leiden.
Tijdens een Statenvergadering in 1572 namen de overwonnen steden twee besluiten in het belang van de opstand:
1. Ze namen samen de financiële lasten van de verdediging op zich
2. Ze erkenden WvO als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht
Deze Statenvergadering in 1572 was revolutionair, omdat alleen de landsheer, landvoogd of stadhouder het recht had
een statenvergadering bijeen te roepen. En alleen de landsheer mocht een stadhouder benoemen.
Doordat Alva weinig tegen de opstand na de inname van Den Briel ondernam, kregen Holland en Zeeland de kans zich
goed te organiseren. Alva vreesde een aanval vanuit Frankrijk, waar de Hugenoten (Franse protestanten) en katholieken
elkaar bestreden.
Het lukte Alva en Requesens niet om de opstand te onderdrukken. Dit kwam doordat:
- Langdurige belegeringen van steden kosten veel geld in verhouding tot de resultaten. Alva kon zijn troepen niet
meer betalen, waardoor de motivatie onder de soldaten ontbrak om de strijd voort te zetten.
- Holland en Zeeland waren militair-strategisch in het voordeel. Opstandelingen beheerste de grote waterwegen
waardoor het voor de Spanjaarden moeilijk was goederen naar hun troepen te sturen.
- Requesens stierf onverwachts in 1576, waardoor er aan de Spaanse kant een gezagscrisis ontstond.
De andere gewesten sloten zich (tijdelijk) bij Holland en Zeeland aan in de Pacificatie van Gent in 1576. Steeds meer
gewesten kregen last van plunderende Spaanse troepen. Er werd vrede tussen de gewesten gesloten en er kwam een
bondgenootschap tegen de Spanjaarden.
Op politiek gebied werd er afgesproken dat de Spaanse troepen de Nederlanden uit moesten. Op godsdienstelijk gebied
werd er afgesproken dat er geen vervolgingen meer zouden plaatsvinden. In Holland en Zeeland werd alleen beoefening
van het calvinisme toegestaan, maar er was wel gewetensvrijheid. De overige gewesten kregen de vrijheid om een eigen
beleid op godsdienstig gebied te vormen.
De Pacificatie van Gent mislukte. Dit kwam doordat:
- Calvinisten de macht in een aantal Vlaamse steden overnamen en het katholicisme verboden.
- Als reactie hierop sloten een aantal Waalse gewesten in 1579 de Unie van Atrecht. Ze sloten vrede met Spanje
en onderwierpen zich aan Filips II
- In de Noordelijke gewesten werd het calvinisme de enige toegestane kerk. Katholieken mochten hun geloof wel
behouden, maar niet in het openbaar beoefenen.
De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het ontstaan van de Republiek gebeurde
in vier fasen:
1. De Noordelijke gewesten sloten de Unie van Utrecht in 1579
2. Filips II verklaart WvO vogelvrij in 1580
3. In 1581 wordt Filips II afgezet met het Plakkaat van Verlatinghe
4. De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat in 1588
Willem van Oranje liep voor zijn tijd vooruit. Zijn beleid had twee belangrijke uitgangspunten:
1. WvO was voor verdraagzaamheid en wilde een samenleving waarin katholieken en protestanten allebei hun
godsdienst konden uitoefenenen. Hij stelde een religievrede in de Nederlanden voor
2. Hij koos voor een nationale invalshoek. Hij riep Nederlanders op hun vaderland te beschermen tegen vreemde
invloeden. Zo wilde hij de verdeeldheid onder de aparte gewesten terugdringen en samen laten werken tegen de
Spanjaarden.
WvO slaagde er niet in om religievrede te bereiken. Radicale calvinisten waren beter georganiseerd en namen de
overmacht. Voor de calvinisten was het niet alleen een politieke strijd, maar ook een strijd voor het ware geloof. Ondanks
dat WvO de steun van deze radicalen goed kon gebruiken, bleef hij zich inzetten voor godsdienstvrede.
Ondertussen bleef koning Filips II in de propaganda van de opstandelingen buiten schot. Dit was vanwege de opvatting
dat het verboden was om in opstand te komen tegen je vorst, omdat hij daar door God was neergezet. Ook verbleef Filips
II vooral in Spanje. Het had meer effect om de landvoogd en zijn soldaten te bekritiseren.
Hoofdstuk 2 - Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
1. De christelijke kerk in West-Europa valt uiteen
Er ontstond een groeiende kritiek op de katholieke kerk rond 1500:
- Critici vonden dat de kerk de bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand lag en dat de kerk er gebruiken
op na hield die nergens in de bijbel terug te vinden waren.
- Anderen wilden misbruiken zoals aflaten afschaffen
Maarten Luther (1483-1546) was een hervormer die veel aanhangers kreeg. Hij had op de volgende punten kritiek op de
katholieke kerk:
- Hij vond dat de machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de katholieke kerk onterecht waren
- Hij wilde dat de Bijbel door iedereen zelfstandig gelezen kon worden en niet alleen verklaard moest worden door
priesters
- Hij wilde dat de aflatenhandel werd afgeschaft. Men kwam volgens hem alleen in de hemel door in God te
geloven en niet door de kerk geld te betalen.
- Hij wilde het celibaat, pausschap, etc. afschaffen, omdat daar niets over in de Bijbel stond.
Luther kreeg veel steun van Duitse vorsten. Dit kwam doordat:
- Zij op deze manier hoofd konden worden van een nieuwe kerk.
- Ze konden kloosters sluiten en vervolgens de bezittingen uit die kloosters overnemen
- Volgens het Lutheranisme moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen. Ook al was hij een slechte vorst,
God heeft hem immers die positie gegeven.
Bij de Vrede van Augsburg in 1555 werd de afspraak gemaakt dat de vorst het geloof van zijn onderdanen bepaalde.
Karel V ervoer dit als een nederlaag, omdat hij eenheid onder de christenen heel belangrijk vond. Nu elk gebied zelf
mocht kiezen waar ze in geloofde nam de verdeeldheid tussen christenen toe.
Er zijn twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Luther en van Calvijn:
1. Bij de Lutheranen was de vorst het hoofd van de kerk.
Bij de Calvinisten bestuurt iedere gemeente zichzelf door een raad van gekozen ouderen.
2. Lutheranen mochten niet tegen hun vorst in verzet komen. God had hem immers op die plek gezet. Calvinisten
mochten dat wel als de vorst zich niet volgens Gods gebod handelde.
In Nederland werd het calvinisme de belangrijkste protestantse kerk.
2. De opstand in de Nederlanden breekt uit
Twee indirecte oorzaken die leidden tot de ontstaan van de opstand tegen Spanje zijn:
1. De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. De welvaart was onder de burgers sterk
toegenomen. Bourgondische vorsten profiteerden van deze welvaart door belastingen te heffen in ruil voor
privileges. In 1477 werd Maria hertogin van Bourgondië. In ruil voor steun van de gewesten schonk zij de
Nederlanden allerlei rechten. Gent weigerde in 1539 een bede en werd later door Karel V gestraft met geweld.
2. De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming. Het protestantisme groeide in de Nederlanden.
Twee directe oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje zijn:
1. De strenge vervolging van protestanten door Karel V en Filips II door middel van strenge wetten, plakkaten. Zij
wilden de katholieke kerk handhaven.
2. Het streven naar centralisatie en het ongedaan maken van de privileges
In de Nederlanden werd er niet blij gereageerd op de vervolgingen. In 1566 bood een groep lagere edelen Het
Smeekschrift der Edelen aan Margaretha van Parma aan met het verzoek de kettervervolgingen te matigen. Kleine
groepjes calvinisten durfde zich nu te groeperen en kleine bijeenkomsten, zoals hagenpreken te organiseren. In 1566
kwamen de calvinisten in verzet tegen de katholieke kerk tijdens de Beeldenstorm.
Als gevolg van de Beeldenstorm namen Filips II en Alva de zware maatregelen. Alva werd door Filips II benoemd als
nieuwe landvoogd en werd in 1568 met een leger naar de Nederlanden gestuurd. Willem van Oranje werd als stadhouder
vervangen. Er werd een centrale bank ingesteld die hard optrad tegen de Beeldenstormers, De Raad van Beroerten.
De meest directe oorzaak tot de opstand was het beleid van Alva. Een grote groep Nederlanders was naar het buitenland
gevlucht, waaronder WvO. Zij begonnen daar een gewapende strijd tegen de Spaanse overheersing. In 1568 viel WvO
vanuit het oosten met huurlegers de Nederlanden binnen. Ze werden helaas verslagen door Alva.
, Historische Contexten
Vanuit het westen vielen de Watergeuzen binnen. Dit waren calvinistische kapers die naar Engeland en Noord-Duitsland
waren gevlucht. In 1572 namen zij Den Briel in en lukte het de calvinisten veel Hollandse en Zeeuwse steden over te
nemen. In 1574 het ontzet van Leiden.
Tijdens een Statenvergadering in 1572 namen de overwonnen steden twee besluiten in het belang van de opstand:
1. Ze namen samen de financiële lasten van de verdediging op zich
2. Ze erkenden WvO als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht
Deze Statenvergadering in 1572 was revolutionair, omdat alleen de landsheer, landvoogd of stadhouder het recht had
een statenvergadering bijeen te roepen. En alleen de landsheer mocht een stadhouder benoemen.
Doordat Alva weinig tegen de opstand na de inname van Den Briel ondernam, kregen Holland en Zeeland de kans zich
goed te organiseren. Alva vreesde een aanval vanuit Frankrijk, waar de Hugenoten (Franse protestanten) en katholieken
elkaar bestreden.
Het lukte Alva en Requesens niet om de opstand te onderdrukken. Dit kwam doordat:
- Langdurige belegeringen van steden kosten veel geld in verhouding tot de resultaten. Alva kon zijn troepen niet
meer betalen, waardoor de motivatie onder de soldaten ontbrak om de strijd voort te zetten.
- Holland en Zeeland waren militair-strategisch in het voordeel. Opstandelingen beheerste de grote waterwegen
waardoor het voor de Spanjaarden moeilijk was goederen naar hun troepen te sturen.
- Requesens stierf onverwachts in 1576, waardoor er aan de Spaanse kant een gezagscrisis ontstond.
De andere gewesten sloten zich (tijdelijk) bij Holland en Zeeland aan in de Pacificatie van Gent in 1576. Steeds meer
gewesten kregen last van plunderende Spaanse troepen. Er werd vrede tussen de gewesten gesloten en er kwam een
bondgenootschap tegen de Spanjaarden.
Op politiek gebied werd er afgesproken dat de Spaanse troepen de Nederlanden uit moesten. Op godsdienstelijk gebied
werd er afgesproken dat er geen vervolgingen meer zouden plaatsvinden. In Holland en Zeeland werd alleen beoefening
van het calvinisme toegestaan, maar er was wel gewetensvrijheid. De overige gewesten kregen de vrijheid om een eigen
beleid op godsdienstig gebied te vormen.
De Pacificatie van Gent mislukte. Dit kwam doordat:
- Calvinisten de macht in een aantal Vlaamse steden overnamen en het katholicisme verboden.
- Als reactie hierop sloten een aantal Waalse gewesten in 1579 de Unie van Atrecht. Ze sloten vrede met Spanje
en onderwierpen zich aan Filips II
- In de Noordelijke gewesten werd het calvinisme de enige toegestane kerk. Katholieken mochten hun geloof wel
behouden, maar niet in het openbaar beoefenen.
De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het ontstaan van de Republiek gebeurde
in vier fasen:
1. De Noordelijke gewesten sloten de Unie van Utrecht in 1579
2. Filips II verklaart WvO vogelvrij in 1580
3. In 1581 wordt Filips II afgezet met het Plakkaat van Verlatinghe
4. De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat in 1588
Willem van Oranje liep voor zijn tijd vooruit. Zijn beleid had twee belangrijke uitgangspunten:
1. WvO was voor verdraagzaamheid en wilde een samenleving waarin katholieken en protestanten allebei hun
godsdienst konden uitoefenenen. Hij stelde een religievrede in de Nederlanden voor
2. Hij koos voor een nationale invalshoek. Hij riep Nederlanders op hun vaderland te beschermen tegen vreemde
invloeden. Zo wilde hij de verdeeldheid onder de aparte gewesten terugdringen en samen laten werken tegen de
Spanjaarden.
WvO slaagde er niet in om religievrede te bereiken. Radicale calvinisten waren beter georganiseerd en namen de
overmacht. Voor de calvinisten was het niet alleen een politieke strijd, maar ook een strijd voor het ware geloof. Ondanks
dat WvO de steun van deze radicalen goed kon gebruiken, bleef hij zich inzetten voor godsdienstvrede.
Ondertussen bleef koning Filips II in de propaganda van de opstandelingen buiten schot. Dit was vanwege de opvatting
dat het verboden was om in opstand te komen tegen je vorst, omdat hij daar door God was neergezet. Ook verbleef Filips
II vooral in Spanje. Het had meer effect om de landvoogd en zijn soldaten te bekritiseren.
