TIJDVAK 2 de klassieke oudheid
Kenmerkende Aspecten:
- De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
- De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
- De groei van het Romeins Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
- De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-
Europa
- De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische
godsdiensten
2. 1 De Griekse democratie
De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
In Athene werden de beslissingen niet genomen door een koning of een Farao, maar door een
volksvergadering. Zo’n regering ‘door het volk’ noemen we een democratie. De Atheense mannen
die geen slaaf waren, mochten rechtstreeks meebeslissen -> directe democratie. Deze soort
democratie kon alleen omdat de Grieken in statstaatjes woonden met weinig mensen. Zo’n stadstaat
of polis bestond uit een stedelijke kern en het omringende platteland. In de Atheense politiek
mochten vrouwen, kinderen, slaven en vreemdelingen niet meepraten: dat recht was voorbehouden
aan de volwassen, vrije mannen die afkomstig waren uit Athene en daarmee het Atheense
burgerrecht bezitten.
Gelijkheid was voor de Atheners heel belangrijk. Het was namelijk ooit geregeerd door koningen en
later door de adel (aristocratie). Ook was het voorgekomen dat één man tijdelijk de macht greep: een
tiran. De burgers waren hierdoor bang geworden voor een al te machtige leider en daarom hebben
zij nu een democratie. De belangrijkste beslissingen waren in handen van de volksvergadering. Deze
volksvergadering koos elk jaar een stadsbestuur, de raad van 500 die elke dag 50 raadsleden hadden
die niet meer dan een maand mochten blijven. Dan kwamen er weer 50 nieuwe mensen. Ook had
deze raad elke dag een andere voorzitter. De volksvergadering kon ook besluiten een
‘schervengericht’ te houden waarbij de burgers op een potscherf schreven wie volgens hen teveel
macht had. De persoon met de meeste stemmen werd voor een bepaalde tijd verbannen. Dit
wegstemmen heet ostracisme.
Al vanaf 600 v.Chr. probeerden Griekse onderzoekers een algemene ‘theorie’ te ontwikkelen om
natuurverschijnselen te verklaren -> filosofie. Soms wordt de Griekse filosofie wel beschouwd als het
begin van de wetenschap. In de 5e eeuw gingen Griekse filosofen ook nadenken over hoe de mensen
het beste konden leven. Ook over de vraag hoe je een polis moet besturen dachten filosofen uit deze
tijd veel na. Plato was overtuigd dat bestuur moest bestaan uit mensen die onpartijdig zijn en alle
belangen goed afwegen. Aristoteles wilde graag een mix van monarchieën, aristocratieën en
democratieën.
2.2 Het hellenisme
, Alexander was een koningszoon uit Macedonië. Zijn bijnaam ‘de Grote’ kreeg hij pas na zijn dood. Hij
had op 33 jarige leeftijd een enorm rijk veroverd dat zich uitstrekte van Griekenland tot in India.
Nadat zijn vader Philippus dood ging, vatte Alexander het ambitieuze plan om het werk van zijn vader
voort te zetten en het hele Perzische Rijk te veroveren. Alexander had een leger van zo’n 100.000
soldaten. In de gebieden die Alexander had veroverd zou de Griekse cultuur nog honderden jaren
dominant zijn.
Maar hoe kon Alexander zo’n groot gebied veroveren en zijn macht handhaven? Daar zijn meerdere
verklaringen voor:
1. Dat lag volgens geschiedschrijvers aan de combinatie van persoonlijke eigenschappen en het
militair inzicht van Alexander.
2. Ook vonden ze dat hij goed inspeelde op de gewoonten van de landen waarover hij
regeerde.
3. Een laatste verklaring is dat Alexander doelbewust streefde naar een gemengde elite en een
gemengd Macedonisch-inheems leger. Hij richtte op plekken in zijn Rijk nieuwe steden op
waar soldaten woonden die de orde zouden bewaren en voorkomen dat zijn rijk bestond uit
losse brokken.
Alexander stierf in Babylon en aangezien zijn zoon nog geboren moest worden was er geen
rechtvaardige opvolger. Er ontstonden burgeroorlogen waarin Alexanders generaals delen van het
rijk veroverden. Deze generaals werden opvolgers van Alexander, ofwel diadochen. Tijdens deze
heerschappij werd de Griekse cultuur verspreid over het hele veroverde gebied. In steden in Azië die
al bestonden nam de elite elementen uit de Griekse cultuur over. Deze Griekse beschaving heet
hellenisme.
Het bestuur in het voormalige Perzische Rijk veranderde. Grieks werd bestuurstaal en in steden
werden Griekse bestuursorganen in het leven geroepen. In de praktijk waren het steeds meer de
betere standen die de stedelijke politiek domineerden. De Griekse democratie was daarmee
veranderd in een oligarchie.
Een ander aspect van de vergrieksing was dat de steden in het oosten een Grieks uiterlijk kregen. Dit
zag je bijvoorbeeld aan de nieuwe theaters en gymnasia (sportterreinen). Ook zag je een verbreiding
van de Griekse beeldende kunst.
2.3 De Romeinse Republiek
De groei van het Romeins Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
De vernietiging van Carthago vormt onderdeel van het ontstaan van het Romeinse Rijk. De behoefte
aan veiligheid en de wens van macht en roem stimuleerden steeds nieuwe generaties Romeinen om
gebieden te veroveren. Rome breidde snel uit over een groot deel van Europa en een klein deel van
Afrika. Rond de 2e eeuw, de piek van het rijk, woonden er zo’n 50 miljoen mensen. De expansie van
het Rijk begon al tijdens de Romeinse Republiek.
Bij de uitbreiding van hun rijk maakten de Romeinen gebruik van twee middelen:
- diplomatie
-> het sluiten van bondgenootschappen met lokale heersers (beloofden .
bescherming in ruil voor soldaten en gehoorzaamheid)
Kenmerkende Aspecten:
- De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
- De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
- De groei van het Romeins Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
- De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-
Europa
- De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische
godsdiensten
2. 1 De Griekse democratie
De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
In Athene werden de beslissingen niet genomen door een koning of een Farao, maar door een
volksvergadering. Zo’n regering ‘door het volk’ noemen we een democratie. De Atheense mannen
die geen slaaf waren, mochten rechtstreeks meebeslissen -> directe democratie. Deze soort
democratie kon alleen omdat de Grieken in statstaatjes woonden met weinig mensen. Zo’n stadstaat
of polis bestond uit een stedelijke kern en het omringende platteland. In de Atheense politiek
mochten vrouwen, kinderen, slaven en vreemdelingen niet meepraten: dat recht was voorbehouden
aan de volwassen, vrije mannen die afkomstig waren uit Athene en daarmee het Atheense
burgerrecht bezitten.
Gelijkheid was voor de Atheners heel belangrijk. Het was namelijk ooit geregeerd door koningen en
later door de adel (aristocratie). Ook was het voorgekomen dat één man tijdelijk de macht greep: een
tiran. De burgers waren hierdoor bang geworden voor een al te machtige leider en daarom hebben
zij nu een democratie. De belangrijkste beslissingen waren in handen van de volksvergadering. Deze
volksvergadering koos elk jaar een stadsbestuur, de raad van 500 die elke dag 50 raadsleden hadden
die niet meer dan een maand mochten blijven. Dan kwamen er weer 50 nieuwe mensen. Ook had
deze raad elke dag een andere voorzitter. De volksvergadering kon ook besluiten een
‘schervengericht’ te houden waarbij de burgers op een potscherf schreven wie volgens hen teveel
macht had. De persoon met de meeste stemmen werd voor een bepaalde tijd verbannen. Dit
wegstemmen heet ostracisme.
Al vanaf 600 v.Chr. probeerden Griekse onderzoekers een algemene ‘theorie’ te ontwikkelen om
natuurverschijnselen te verklaren -> filosofie. Soms wordt de Griekse filosofie wel beschouwd als het
begin van de wetenschap. In de 5e eeuw gingen Griekse filosofen ook nadenken over hoe de mensen
het beste konden leven. Ook over de vraag hoe je een polis moet besturen dachten filosofen uit deze
tijd veel na. Plato was overtuigd dat bestuur moest bestaan uit mensen die onpartijdig zijn en alle
belangen goed afwegen. Aristoteles wilde graag een mix van monarchieën, aristocratieën en
democratieën.
2.2 Het hellenisme
, Alexander was een koningszoon uit Macedonië. Zijn bijnaam ‘de Grote’ kreeg hij pas na zijn dood. Hij
had op 33 jarige leeftijd een enorm rijk veroverd dat zich uitstrekte van Griekenland tot in India.
Nadat zijn vader Philippus dood ging, vatte Alexander het ambitieuze plan om het werk van zijn vader
voort te zetten en het hele Perzische Rijk te veroveren. Alexander had een leger van zo’n 100.000
soldaten. In de gebieden die Alexander had veroverd zou de Griekse cultuur nog honderden jaren
dominant zijn.
Maar hoe kon Alexander zo’n groot gebied veroveren en zijn macht handhaven? Daar zijn meerdere
verklaringen voor:
1. Dat lag volgens geschiedschrijvers aan de combinatie van persoonlijke eigenschappen en het
militair inzicht van Alexander.
2. Ook vonden ze dat hij goed inspeelde op de gewoonten van de landen waarover hij
regeerde.
3. Een laatste verklaring is dat Alexander doelbewust streefde naar een gemengde elite en een
gemengd Macedonisch-inheems leger. Hij richtte op plekken in zijn Rijk nieuwe steden op
waar soldaten woonden die de orde zouden bewaren en voorkomen dat zijn rijk bestond uit
losse brokken.
Alexander stierf in Babylon en aangezien zijn zoon nog geboren moest worden was er geen
rechtvaardige opvolger. Er ontstonden burgeroorlogen waarin Alexanders generaals delen van het
rijk veroverden. Deze generaals werden opvolgers van Alexander, ofwel diadochen. Tijdens deze
heerschappij werd de Griekse cultuur verspreid over het hele veroverde gebied. In steden in Azië die
al bestonden nam de elite elementen uit de Griekse cultuur over. Deze Griekse beschaving heet
hellenisme.
Het bestuur in het voormalige Perzische Rijk veranderde. Grieks werd bestuurstaal en in steden
werden Griekse bestuursorganen in het leven geroepen. In de praktijk waren het steeds meer de
betere standen die de stedelijke politiek domineerden. De Griekse democratie was daarmee
veranderd in een oligarchie.
Een ander aspect van de vergrieksing was dat de steden in het oosten een Grieks uiterlijk kregen. Dit
zag je bijvoorbeeld aan de nieuwe theaters en gymnasia (sportterreinen). Ook zag je een verbreiding
van de Griekse beeldende kunst.
2.3 De Romeinse Republiek
De groei van het Romeins Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
De vernietiging van Carthago vormt onderdeel van het ontstaan van het Romeinse Rijk. De behoefte
aan veiligheid en de wens van macht en roem stimuleerden steeds nieuwe generaties Romeinen om
gebieden te veroveren. Rome breidde snel uit over een groot deel van Europa en een klein deel van
Afrika. Rond de 2e eeuw, de piek van het rijk, woonden er zo’n 50 miljoen mensen. De expansie van
het Rijk begon al tijdens de Romeinse Republiek.
Bij de uitbreiding van hun rijk maakten de Romeinen gebruik van twee middelen:
- diplomatie
-> het sluiten van bondgenootschappen met lokale heersers (beloofden .
bescherming in ruil voor soldaten en gehoorzaamheid)
