Nederlands in de bovenbouw
Deze samenvatting bevat de volgende onderdelen:
Paus, H. (red) (2018). Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. 5 e herziene druk.
Bussum: Coutinho
Hoofdstuk 1: 1.2 t/m 1.5
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4: 4.4 en 4.5
Hoofdstuk 5: 5.4 en 5.5
Hoofdstuk 6: 6.4 en 6.5
Hoofdstuk 8
Hoofdstuk 10: 10.1.5, 10.4 en 10.5
Huizenga, H. (2015, 5e herziene druk). Spelling. Groningen: Noordhoff.
Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Huizenga, H. (2017) Aanvankelijk en technisch lezen. 4 e herziene druk, Groningen: Noordhoff.
Hoofdstuk 2: 2.1 t/m 2.4
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4: 4.1.1 en 4.2
Hoofdstuk 9: 9.2
,Inhoud
Portaal....................................................................................................................................................4
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs.................................................................................................................4
1.2 Visies.........................................................................................................................................4
1.3 inhouden en doelen..................................................................................................................5
1.4 Didactiek van het taalonderwijs................................................................................................6
1.5 Evalueren en omgaan met verschillen......................................................................................6
Hoofdstuk 2 Taal.................................................................................................................................7
2.1 Wat is taal.................................................................................................................................7
2.2 Functies van taal.......................................................................................................................7
2.3 Betekenis van taal.....................................................................................................................8
2.4 Systeem....................................................................................................................................9
Hoofdstuk 3 Taalverwerving.............................................................................................................10
3.1 Taalverwerving via spreken en luisteren................................................................................10
3.2 Taalverwerving via lezen en schrijven.....................................................................................12
Hoofdstuk 4 Mondelinge taalvaardigheid.........................................................................................13
4.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................13
4.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................14
Hoofdstuk 5 Geletterdheid: lezen.....................................................................................................15
5.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................15
5.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................15
Hoofdstuk 6 Geletterdheid: schrijven...............................................................................................18
6.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................18
6.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................18
Hoofdstuk 7 Geletterdheid: spellen..................................................................................................19
7.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................19
7.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................19
Hoofdstuk 8 Woordenschat..............................................................................................................21
8.1 Achtergronden........................................................................................................................21
8.2 Visies.......................................................................................................................................22
8.3 Doelen en inhouden...............................................................................................................22
8.4 Praktijk: woordenschat algemeen..........................................................................................22
8.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................23
8.6 Praktijk: het oudere kind........................................................................................................24
8.7 Evalueren en omgaan met verschillen....................................................................................24
, Hoofdstuk 10 Jeugdliteratuur...........................................................................................................25
10.1.5 Literaire genres..................................................................................................................25
10.4 Praktijk: algemeen................................................................................................................25
10.5 Praktijk: het jonge kind.........................................................................................................25
Spelling.................................................................................................................................................27
Hoofdstuk 1 Ons spellingsysteem.....................................................................................................27
1.1 Ons schriftsystem en leren spellen.........................................................................................27
1.2 Hoofdregels van de Nederlandse spelling...............................................................................27
Hoofdstuk 2 Het spellingproces........................................................................................................29
2.1 Functie van het woordgeheugen bij het spellen.....................................................................29
2.2 Spellingstrategieën.................................................................................................................29
2.3 Gebruik van spellingstrategieën.............................................................................................30
Hoofdstuk 3 Geletterdheid bij kleuters.............................................................................................31
3.1 Geletterdheid..........................................................................................................................31
3.2 De spontane schrijfontwikkeling bij peuters en kleuters........................................................31
3.3 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingvaardigheid...................................32
3.4 De rijke leeromgeving voor het stimuleren van geletterdheid...............................................32
3.5 Stimuleren van spellingvaardigheden bij kleuters..................................................................33
Aanvankelijk en technisch lezen...........................................................................................................35
Hoofdstuk 2 Het leesproces..............................................................................................................35
2.1 Lezen als informatieverwerking..............................................................................................35
2.2 Leesstrategieën.......................................................................................................................35
2.3 Flexibel gebruik van leesstrategieën.......................................................................................36
2.4 Deelvaardigheden van het lezen.............................................................................................36
Hoofdstuk 3 Geletterdheid bij peuters en kleuters..........................................................................37
3.1 De leesontwikkeling bij peuters en kleuters...........................................................................37
3.2 Bepalende factoren voor de leesontwikkeling........................................................................37
3.3 Stimuleren van ontluikende geletterdheid.............................................................................38
3.4 Stimuleren van beginnende geletterdheid bij kleuters...........................................................38
3.5 Taalmethoden voor kleuters...................................................................................................39
3.6 zelfontdekkend leren lezen.....................................................................................................40
Hoofdstuk 4 Doelstellingen en leerstofordening..............................................................................41
4.1.1 Tussendoelen beginnende geletterdheid............................................................................41
4.2 Leerstofordening bij aanvankelijk lezen..................................................................................41
Hoofdstuk 9 Methoden en leergangen.............................................................................................42
9.2 Moderne methoden voor aanvankelijk lezen.........................................................................42
, Portaal
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs
1.2 Visies
Het handelen van een leerkracht wordt gestuurd door zijn visie op leren en zijn visie op
taalonderwijs.
Het geven van onderwijs wordt gedaan vanuit opvattingen over hoe dat het beste kan. Soms zijn
deze impliciet, bijvoorbeeld wanneer een methode strak wordt gebruikt, zonder dat de leerkracht
goed heeft nagedacht over de vraag waarom de leerstof is gekozen en op deze manier wordt
aangeboden. Vaak denken leerkrachten wel na over het onderwijs en wordt de visie expliciet
geformuleerd.
Het onderwijs wordt ingericht op rond van aannames over hoe het onderwijs het best gegeven kan
worden. Deze aannames zijn gebaseerd op verschillende leertheorieën. Bekende leertheorieën zijn
de behavioristische, cognitieve en constructivistische/sociaal-culturele leertheorie. Tegenwoordig
zijn vormen van constructivistische theorieën populair. Het constructivisme stelt de interactie tussen
de lerende en de leeromgeving centraal: leren is een actief proces van kennisverwerving, waarbij de
kennis ontstaat in interactie met anderen.
Er zijn acht belangrijke visies op taalonderwijs:
- Traditioneel taalonderwijs
Bij traditioneel taalonderwijs wordt taal gezien als een belangrijke drager van de cultuur. Taal
bestaat uit een aantal deelvaardigheden die in het onderwijs geïsoleerd aangeleerd worden.
De nadruk ligt op schriftelijke vaardigheden, en daarbinnen op vormaspecten. Grammatica is
belangrijk. Bij schrijven ligt het accent sterk op de vorm van taal. De taalmethode wordt
meestal precies nagevolgd. Bij het lezen ligt de nadruk op de techniek van lezen.
- Thematisch-cursorisch taalonderwijs
Uitgangspunt bij deze visie is dat leerlingen vooral taal leren door taal te gebruiken in zinvolle
gebruikssituaties. Leerlingen werken zo veel mogelijk vanuit bepaalde thema’s met taal. Er
zijn ook cursorische activiteiten waarbij leerlingen vakonderdelen oefenen die wel belangrijk
worden geacht, maar die niet in het kader van een thema kunnen worden geleerd en
geoefend, bijvoorbeeld spelling.
- Taal bij alle vakken
Bij deze visie is het uitgangspunt dat taal meer is dan materie die geleerd moet worden en
dat je door middel van taal kunt leren. Taal wordt gebruikt voor het leren van nieuwe
inhouden en voor het verkrijgen van nieuwe inzichten. De leerkracht is sterk gericht op de
interactie in de groep.
- Communicatief taalonderwijs
Hierbij staat centraal dat leerlingen leren om goed mondeling en schriftelijk te
communiceren. De aandacht gat minder uit naar de correctheid van het taalgebruik en meer
naar het tot stand komen van de communicatie en het overbrengen van de bedoeling van de
spreker/schrijver. Het accent ligt op leren spreken, luisteren, schrijven en lezen vanuit de
gedachte: zender -) boodschap -) ontvanger.
- Whole-languagebenadering
Deze visie gaat ervan uit dat het voor leerlingen onnatuurlijk is om taal op te delen in
kleinere eenheden die apart aangeleerd worden. In plaats van in hapklare abstracte stukjes
wordt taal als geheel aangeboden. Er wort grote waarde gehecht aan wat leerlingen te
Deze samenvatting bevat de volgende onderdelen:
Paus, H. (red) (2018). Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. 5 e herziene druk.
Bussum: Coutinho
Hoofdstuk 1: 1.2 t/m 1.5
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4: 4.4 en 4.5
Hoofdstuk 5: 5.4 en 5.5
Hoofdstuk 6: 6.4 en 6.5
Hoofdstuk 8
Hoofdstuk 10: 10.1.5, 10.4 en 10.5
Huizenga, H. (2015, 5e herziene druk). Spelling. Groningen: Noordhoff.
Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Huizenga, H. (2017) Aanvankelijk en technisch lezen. 4 e herziene druk, Groningen: Noordhoff.
Hoofdstuk 2: 2.1 t/m 2.4
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4: 4.1.1 en 4.2
Hoofdstuk 9: 9.2
,Inhoud
Portaal....................................................................................................................................................4
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs.................................................................................................................4
1.2 Visies.........................................................................................................................................4
1.3 inhouden en doelen..................................................................................................................5
1.4 Didactiek van het taalonderwijs................................................................................................6
1.5 Evalueren en omgaan met verschillen......................................................................................6
Hoofdstuk 2 Taal.................................................................................................................................7
2.1 Wat is taal.................................................................................................................................7
2.2 Functies van taal.......................................................................................................................7
2.3 Betekenis van taal.....................................................................................................................8
2.4 Systeem....................................................................................................................................9
Hoofdstuk 3 Taalverwerving.............................................................................................................10
3.1 Taalverwerving via spreken en luisteren................................................................................10
3.2 Taalverwerving via lezen en schrijven.....................................................................................12
Hoofdstuk 4 Mondelinge taalvaardigheid.........................................................................................13
4.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................13
4.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................14
Hoofdstuk 5 Geletterdheid: lezen.....................................................................................................15
5.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................15
5.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................15
Hoofdstuk 6 Geletterdheid: schrijven...............................................................................................18
6.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................18
6.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................18
Hoofdstuk 7 Geletterdheid: spellen..................................................................................................19
7.4 Praktijk: algemeen..................................................................................................................19
7.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................19
Hoofdstuk 8 Woordenschat..............................................................................................................21
8.1 Achtergronden........................................................................................................................21
8.2 Visies.......................................................................................................................................22
8.3 Doelen en inhouden...............................................................................................................22
8.4 Praktijk: woordenschat algemeen..........................................................................................22
8.5 Praktijk: het jonge kind...........................................................................................................23
8.6 Praktijk: het oudere kind........................................................................................................24
8.7 Evalueren en omgaan met verschillen....................................................................................24
, Hoofdstuk 10 Jeugdliteratuur...........................................................................................................25
10.1.5 Literaire genres..................................................................................................................25
10.4 Praktijk: algemeen................................................................................................................25
10.5 Praktijk: het jonge kind.........................................................................................................25
Spelling.................................................................................................................................................27
Hoofdstuk 1 Ons spellingsysteem.....................................................................................................27
1.1 Ons schriftsystem en leren spellen.........................................................................................27
1.2 Hoofdregels van de Nederlandse spelling...............................................................................27
Hoofdstuk 2 Het spellingproces........................................................................................................29
2.1 Functie van het woordgeheugen bij het spellen.....................................................................29
2.2 Spellingstrategieën.................................................................................................................29
2.3 Gebruik van spellingstrategieën.............................................................................................30
Hoofdstuk 3 Geletterdheid bij kleuters.............................................................................................31
3.1 Geletterdheid..........................................................................................................................31
3.2 De spontane schrijfontwikkeling bij peuters en kleuters........................................................31
3.3 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingvaardigheid...................................32
3.4 De rijke leeromgeving voor het stimuleren van geletterdheid...............................................32
3.5 Stimuleren van spellingvaardigheden bij kleuters..................................................................33
Aanvankelijk en technisch lezen...........................................................................................................35
Hoofdstuk 2 Het leesproces..............................................................................................................35
2.1 Lezen als informatieverwerking..............................................................................................35
2.2 Leesstrategieën.......................................................................................................................35
2.3 Flexibel gebruik van leesstrategieën.......................................................................................36
2.4 Deelvaardigheden van het lezen.............................................................................................36
Hoofdstuk 3 Geletterdheid bij peuters en kleuters..........................................................................37
3.1 De leesontwikkeling bij peuters en kleuters...........................................................................37
3.2 Bepalende factoren voor de leesontwikkeling........................................................................37
3.3 Stimuleren van ontluikende geletterdheid.............................................................................38
3.4 Stimuleren van beginnende geletterdheid bij kleuters...........................................................38
3.5 Taalmethoden voor kleuters...................................................................................................39
3.6 zelfontdekkend leren lezen.....................................................................................................40
Hoofdstuk 4 Doelstellingen en leerstofordening..............................................................................41
4.1.1 Tussendoelen beginnende geletterdheid............................................................................41
4.2 Leerstofordening bij aanvankelijk lezen..................................................................................41
Hoofdstuk 9 Methoden en leergangen.............................................................................................42
9.2 Moderne methoden voor aanvankelijk lezen.........................................................................42
, Portaal
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs
1.2 Visies
Het handelen van een leerkracht wordt gestuurd door zijn visie op leren en zijn visie op
taalonderwijs.
Het geven van onderwijs wordt gedaan vanuit opvattingen over hoe dat het beste kan. Soms zijn
deze impliciet, bijvoorbeeld wanneer een methode strak wordt gebruikt, zonder dat de leerkracht
goed heeft nagedacht over de vraag waarom de leerstof is gekozen en op deze manier wordt
aangeboden. Vaak denken leerkrachten wel na over het onderwijs en wordt de visie expliciet
geformuleerd.
Het onderwijs wordt ingericht op rond van aannames over hoe het onderwijs het best gegeven kan
worden. Deze aannames zijn gebaseerd op verschillende leertheorieën. Bekende leertheorieën zijn
de behavioristische, cognitieve en constructivistische/sociaal-culturele leertheorie. Tegenwoordig
zijn vormen van constructivistische theorieën populair. Het constructivisme stelt de interactie tussen
de lerende en de leeromgeving centraal: leren is een actief proces van kennisverwerving, waarbij de
kennis ontstaat in interactie met anderen.
Er zijn acht belangrijke visies op taalonderwijs:
- Traditioneel taalonderwijs
Bij traditioneel taalonderwijs wordt taal gezien als een belangrijke drager van de cultuur. Taal
bestaat uit een aantal deelvaardigheden die in het onderwijs geïsoleerd aangeleerd worden.
De nadruk ligt op schriftelijke vaardigheden, en daarbinnen op vormaspecten. Grammatica is
belangrijk. Bij schrijven ligt het accent sterk op de vorm van taal. De taalmethode wordt
meestal precies nagevolgd. Bij het lezen ligt de nadruk op de techniek van lezen.
- Thematisch-cursorisch taalonderwijs
Uitgangspunt bij deze visie is dat leerlingen vooral taal leren door taal te gebruiken in zinvolle
gebruikssituaties. Leerlingen werken zo veel mogelijk vanuit bepaalde thema’s met taal. Er
zijn ook cursorische activiteiten waarbij leerlingen vakonderdelen oefenen die wel belangrijk
worden geacht, maar die niet in het kader van een thema kunnen worden geleerd en
geoefend, bijvoorbeeld spelling.
- Taal bij alle vakken
Bij deze visie is het uitgangspunt dat taal meer is dan materie die geleerd moet worden en
dat je door middel van taal kunt leren. Taal wordt gebruikt voor het leren van nieuwe
inhouden en voor het verkrijgen van nieuwe inzichten. De leerkracht is sterk gericht op de
interactie in de groep.
- Communicatief taalonderwijs
Hierbij staat centraal dat leerlingen leren om goed mondeling en schriftelijk te
communiceren. De aandacht gat minder uit naar de correctheid van het taalgebruik en meer
naar het tot stand komen van de communicatie en het overbrengen van de bedoeling van de
spreker/schrijver. Het accent ligt op leren spreken, luisteren, schrijven en lezen vanuit de
gedachte: zender -) boodschap -) ontvanger.
- Whole-languagebenadering
Deze visie gaat ervan uit dat het voor leerlingen onnatuurlijk is om taal op te delen in
kleinere eenheden die apart aangeleerd worden. In plaats van in hapklare abstracte stukjes
wordt taal als geheel aangeboden. Er wort grote waarde gehecht aan wat leerlingen te
