Geschiedenis van de psychologie, fijne samenvatting van alle tentamenstof + keyterms voor elk hoofdstuk

Samenvatting

Pioneers of psychologie

Introductie

INTRODUCTIE

SAMENVATTING (Boek)
1. Waarom de geschiedenis van de psychologie bestuderen?

Fancher & Rutherford geven drie hoofdredenen (belangrijk tentamenonderdeel):

1. Perspectief en afstand nemen van het vak zelf

Geschiedenis laat je zien dat de psychologie niet vanzelfsprekend zo is geworden zoals zij nu
is.
→ Theorieën, methoden en ideeën zijn ontstaan door individuele, sociale, politieke en
professionele omstandigheden.

Voorbeelden uit het boek:

 William James worstelde 12 jaar met de vraag wat wetenschappelijke psychologie
eigenlijk is → toont dat methoden geen vanzelfsprekend fundament hebben.
 Freud werd door gendernormen van zijn tijd beïnvloed → verklaart vorm van zijn
theorieën.
 Watsons behaviorisme ontstond uit:
o afkeer van introspectieve filosofie,
o sociale behoefte aan “nut”
→ bewijst invloed van context.

2. Historische ideeën lijken onzinnig, maar waren toen redelijk

Belangrijk examenthema: “context maakt ideeën begrijpelijk.”

Voorbeelden:

 Descartes dacht dat “geestelijke vloeistoffen” door holle zenuwen stroomden. Fout,
maar redelijk binnen zijn tijd.
 Franz Mesmer dacht dat magnetische krachten gedrag beïnvloedden. Toen plausibel,
gezien de populair-wetenschappelijke obsessie met onzichtbare krachten
(elektriciteit, graviteit).

Doel: leren kritisch kijken naar huidige theorieën, want wat nu vanzelfsprekend is, kan later
worden weggehoond — net als magnetisme nu.

,3. Reflexiviteit: psychologie verandert het mensbeeld

Psychologie is bijzonder omdat:

 mensen bestuderen zichzelf
 theorieën over het mens-zijn veranderen hoe mensen zichzelf begrijpen
 dit leidt tot terugkoppelingseffecten (reflexiviteit)

Voorbeelden:

 De geest als computer → mensen denken over zichzelf als informatieverwerkers.
 Freud → mensen zien zichzelf als gedreven door onbewuste krachten.
 Behavioristen → de mens als trainbaar organisme.

Conclusie: geschiedenis is nodig om te begrijpen hoe ons mensbeeld steeds verschuift.

2. De geschiedenis van de psychologie heeft zelf een geschiedenis

Al vroeg waren psychologen geïnteresseerd in het schrijven van hun eigen geschiedenis.

Belangrijke figuren:

G. Stanley Hall (1912) — Founders of Modern Psychology

 Beschreef 6 Duitse wetenschappers als “founders” (Helmholtz, Fechner, Wundt).

Edwin G. Boring (1929) — A History of Experimental Psychology

 Doel: psychologie neerzetten als laboratoriumwetenschap
 Had ideologisch doel: zich afzetten tegen toegepaste psychologie na WO I
 Worstelde persoonlijk met de vraag: “Wat maakt iemand eminent?”
→ Dit beïnvloedde zijn geschiedschrijving.

Robert I. Watson (jaren ’50-’70)

 Groep stichten binnen APA → Division 26 (History of Psychology)
 Startte Journal of the History of Behavioral Sciences
 Richtte eerste graduate programs op (1967)
 Organiseerde internationale gemeenschap (Cheiron)

Tentamenfeitje: “Wie was de belangrijkste organisator achter geschiedenis als
subdiscipline?” → Robert I. Watson.

3. Historiografische benaderingen (zeer tentamenrelevant)

A. Internalisme vs Externalisme

Internalisme

,  Focus op interne ontwikkelingen binnen de psychologie
 Theoretische en methodologische vooruitgang in het vak zelf
 Voorbeeld: structuur van klassieke experimenten → interne logica

Externalisme

 Focus op externe factoren
o maatschappelijke omstandigheden
o politieke gebeurtenissen
o economische structuren
o technologische vooruitgang
 Voorbeeld: humanistische psychologie mede ontstaan door WO II → behoefte aan
positief mensbeeld.

B. Great Man vs Zeitgeist

Great Man Approach

 Geschiedenis door grote figuren
 Neiging tot “heldenverering” (celebratory history)
 Negeert netwerken, context, cultuur

Zeitgeist Approach

 Ontwikkelingen ontstaan omdat de tijd rijp is
 Individuen zijn producten van hun tijd

Tentamens vragen vaak:

Is Darwin groot omdat hij uniek was, of omdat de tijd kwalitatief klaar was voor
evolutietheorie? → Zeitgeist.

C. Presentism vs Historicism

Presentism

 Geschiedenis bekijken vanuit huidige kennis
 Risico: vroeger onterecht “dom” laten lijken

Historicism

 Het verleden reconstrueren vanuit zijn eigen context, zonder te oordelen

Sophisticated Presentism

 Compromis:
o erkent dat je nooit helemaal objectief kunt zijn
o gebruikt geschiedenis om hedendaagse kwesties te begrijpen

, o claimt niet dat heden superieur is

Tentamenvraag uit oefententamen 1:

“Een mix van presentism en historicism?” → sophisticated presentism

4. De 'New History of Psychology'

Termen die je moet kennen:

✔ Origin Myth Process

 Geschiedenissen worden vereenvoudigd om psychologie als gladde opeenvolging van
successen te presenteren.
 Voorbeeld: “Little Albert” → veel complexer dan handboeken doen lijken.

✔ Critical History / New History

 Gericht op archieven en feiten
 Minder lofverhalen, meer nuance
 Inclusiever: aandacht voor vrouwen, niet-westerse contexten, gemarginaliseerde
stemmen

5. Continuity vs Discontinuity (waar begint psychologie?)

Ebbinghaus zei:

“Psychologie heeft een lange voorgeschiedenis, maar een korte geschiedenis.”

Lang verleden: filosofische discussies sinds de Oudheid.
Korte geschiedenis: psychologie als experimentele wetenschap (vanaf ±1850).

Debat:

Continuïteit

Concepten zoals geheugen bestaan door de geschiedenis heen min of meer stabiel.

Discontinuïteit

Concepten zoals IQ, persoonlijkheid, emoties zijn modern en niet herkenbaar in oude tijden.

6. Wie komt er in de geschiedenis voor? Wie niet?

Door historisch privilege:

 universiteiten waren tot de 19e eeuw gesloten voor vrouwen
 academies lieten vrouwen pas toe in de 20e eeuw (Royal Society pas in 1945!)