Methodisch handelen 1
Inhoud
1. Logopedie & audiologie: cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen.....................................4
1.1 Cliëntgerichte logopedie en audiologie........................................................................................4
1.1.1 Het biomedische en het sociale model van stoornissen en hulpverlening............................5
1.1.2 Het biopsychosociale model..................................................................................................5
1.1.3 Het ICF-model als leidraad.....................................................................................................6
1.1.4 De vijf componenten van het ICF-model...............................................................................6
1.1.5 Het ICF-model als denkkader in de logopedie en de audiologie............................................7
1.1.6 Een centrale rol voor de cliënt: cliëntgerichte zorg...............................................................7
1.1.7 Definitie en basiskenmerken van cliëntgerichte zorg............................................................8
1.1.8 Effecten van cliëntgerichte zorg.............................................................................................8
1.1.9 Het belang van veerkracht en empowerment.......................................................................8
1.1.10 Weg met stoornisgerichte interventies?..............................................................................9
1.2 Systematische gedragsverandering als overkoepelende methodiek..........................................10
1.2.1 Logopedie en audiologie = gedragsverandering..................................................................10
1.2.2 Gedragsverandering in vaardigheden, inzichten en emoties...............................................11
1.2.3 Ingrijpen op input en output................................................................................................11
1.3 Logopedie en audiologie als toegepaste gedragswetenschappen..............................................12
1.3.1 Weloverwogen selectie van gedragsveranderingstechnieken.............................................12
1.3.2 De empirische cyclus............................................................................................................12
1.3.3 Logopedische/audiologische vertaling.................................................................................13
1.4 Stroomdiagram van het audiologisch- en logopedisch-therapeutisch proces............................14
2. De therapeut cliënt-relatie...............................................................................................................15
2.1 Een definitie................................................................................................................................15
2.2. Belang van een goede therapeut-cliëntrelatie...........................................................................15
2.3 Kenmerken van goede therapeut-cliëntrelatie...........................................................................15
2.3.2 Essentiële kenmerken en attitudes van doeltreffende therapeuten....................................15
2.4 Therapeutische noodzakelijke vaardigheden..............................................................................16
2.5 De therapeut-cliëntrelatie ontwikkelt doorheen actieve samenwerking...................................16
2.6 Therapeutische rollen (4)............................................................................................................17
3. Basisprincipes van leren...................................................................................................................17
3.1 Operant leren en operant gedrag...............................................................................................18
3.1.1 Herkennen van situaties die iets kunnen opleveren: uitlokkende prikkels..........................18
, 3.1.2 Operant gedrag: doelgerichte handeling.............................................................................18
3.1.3 Probleemgedrag..................................................................................................................19
3.1.4 De gedragsgevolgen: bekrachtiging en bestraffing..............................................................19
3.2 Respondent leren en respondent gedrag...................................................................................21
3.2.1 Neutrale en betekenisvolle prikkels.....................................................................................21
3.2.2 Betekenis en betekenistoekenning......................................................................................22
3.2.3 Twee soorten relaties tussen prikkel en betekenis: verwachting en verwijzing..................22
3.2.4 Het respondente gedrag: emotie.........................................................................................22
3.3 Operant en respondent leren als twee zijden van één medaille: een eenvoudig gedragsschema
..........................................................................................................................................................23
3.4 Associatief leren op vier manieren.............................................................................................24
3.5 De sociaal-cognitieve theorie (Bandura).....................................................................................24
3.5.1 Rol van cognities..................................................................................................................24
3.5.2 Resultaatsverwachting en self-efficacy................................................................................25
3.5.3 Modelleren: leren naar voorbeeld.......................................................................................26
3.5.4 Zelfregulering.......................................................................................................................27
3.6 Het transtheoretisch model van gedragsverandering (TTM)/ Stages of change model..............28
3.6.1 Veranderbereidheid: hoe bereid ben ik om dingen te veranderen bij mezelf?...................28
3.6.2 De fasen van gedragsverandering/motivatiestadia/stadia van verandering...........................29
3.6.3 Veranderingsprocessen en -strategieën..............................................................................30
3.6.4 Therapeutische aanbevelingen............................................................................................30
4. Kritisch nadenken en evidence-based (be)handelen........................................................................31
4.1 Kritisch nadenken.......................................................................................................................31
4.1.1 Wat is kritisch nadenken?....................................................................................................31
4.1.2 3 basiscomponenten van kritisch nadenken........................................................................32
4.1.3 Veelvoorkomende denkfouten............................................................................................32
4.1.4 Leren kritisch nadenken.......................................................................................................33
4.2 Evidence based handelen...........................................................................................................33
4.2.1 Doeltreffendheid, doelmatigheid en efficiëntie...................................................................34
4.2.2 Wat is evidence based handelen?........................................................................................34
4.2.3 Evidence-based handelen is ook een attitude.....................................................................35
4.2.4 Fasen/stappen van evidence-based handelen.....................................................................35
4.3 Kritisch nadenken over evidence-based handelen.....................................................................36
4.3.1 Omgaan met kennis: de hiërarchie van wetenschappelijk bewijs........................................36
4.3.2 Relativiteit van de evidentiehiërarchie................................................................................36
4.4 Evidence-based handelen in de logopedie en de audiologie......................................................36
2
,5. Aanmelding en therapeutische relatievorming................................................................................37
5.1 Het eerste contact: de aanmelding.............................................................................................37
5.1.1 De aanmelding praktisch.....................................................................................................37
5.1.2 Een eerste beeld van de hulpvraag......................................................................................37
5.1.3 Over wie, door wie en hoe wordt de hulpvraag gesteld......................................................37
5.1.4 Het plannen van de 1ste bijeenkomst...................................................................................38
5.2 Therapeutische relatievorming...................................................................................................38
5.2.1 Aanvang van de therapeutische relatievorming/verloop vh begin......................................38
5.2.2 Verdere ontwikkeling van de therapeutische relatie...........................................................38
5.2.3 Wat doen indien kwaliteit van de werkrelatie ondermaats is..............................................38
6. Probleeminventarisatie: vragen, observeren en meten...................................................................39
6.1 Informatie verzamelen door middel van vragen.........................................................................39
6.1.1 Inhoud van het vraaggesprek...............................................................................................39
6.1.2 De vorm van de vragen........................................................................................................39
6.1.3 De manier waarop de vragen worden aangeboden.............................................................40
6.1.4 Wie beantwoordt de vragen?..............................................................................................41
6.2 Observatie..................................................................................................................................41
6.2.1 Begripsomschrijving.............................................................................................................41
6.2.2 Soorten observatiemethoden..............................................................................................42
6.2.3 Observatiehulpmiddelen.....................................................................................................43
6.2.4 Observatieplan opstellen.....................................................................................................43
6.2.5 Factoren die het beeld van de observator kunnen vertroebelen (valkuilen).......................44
6.3 Metingen....................................................................................................................................45
6.4 De kwaliteit van de verzamelde gegevens: betrouwbaarheid en validiteit................................45
6.4.1 Betrouwbaarheid.................................................................................................................45
6.4.2 Validiteit..............................................................................................................................46
7. Probleemanalyse: casusconceptualisatie en gedragsanalyse...........................................................47
7.1 Casusconceptualisatie/probleemsamenhang.............................................................................47
7.1.1 Wat is casusconceptualisatie?.............................................................................................47
7.1.2 Wanneer een casusconceptualisatie opstellen?..................................................................48
7.1.3 Stappenplan voor de probleemsamenhang.........................................................................48
7.1.4 Het hypothetische karakter van de probleemsamenhang...................................................48
7.1.5 Het dynamische karakter van de probleemsamenhang.......................................................49
7.1.6 De probleemsamenhang als toetsend communicatiehulpmiddel........................................49
7.2 Gedragsanalyse...........................................................................................................................49
7.2.1 Wat is gedragsanalyse?........................................................................................................49
3
, 7.2.2 Wanneer gedragsanalyse uitvoeren?..................................................................................49
7.2.3 Stappenplan voor het maken van gedragsanalyse...............................................................49
8. Diagnostiek.......................................................................................................................................50
8.1 Classificerende diagnose vs. verklarende diagnose....................................................................50
8.2 Onderdelen van een verklarende diagnose................................................................................50
8.3 Verklarende diagnose vs. diagnostisch verslag...........................................................................51
1.Logopedie & audiologie: cliëntgerichte
toegepaste gedragswetenschappen
1.1 Cliëntgerichte logopedie en audiologie
Visie meer cliënt- en participatiegericht
4
Inhoud
1. Logopedie & audiologie: cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen.....................................4
1.1 Cliëntgerichte logopedie en audiologie........................................................................................4
1.1.1 Het biomedische en het sociale model van stoornissen en hulpverlening............................5
1.1.2 Het biopsychosociale model..................................................................................................5
1.1.3 Het ICF-model als leidraad.....................................................................................................6
1.1.4 De vijf componenten van het ICF-model...............................................................................6
1.1.5 Het ICF-model als denkkader in de logopedie en de audiologie............................................7
1.1.6 Een centrale rol voor de cliënt: cliëntgerichte zorg...............................................................7
1.1.7 Definitie en basiskenmerken van cliëntgerichte zorg............................................................8
1.1.8 Effecten van cliëntgerichte zorg.............................................................................................8
1.1.9 Het belang van veerkracht en empowerment.......................................................................8
1.1.10 Weg met stoornisgerichte interventies?..............................................................................9
1.2 Systematische gedragsverandering als overkoepelende methodiek..........................................10
1.2.1 Logopedie en audiologie = gedragsverandering..................................................................10
1.2.2 Gedragsverandering in vaardigheden, inzichten en emoties...............................................11
1.2.3 Ingrijpen op input en output................................................................................................11
1.3 Logopedie en audiologie als toegepaste gedragswetenschappen..............................................12
1.3.1 Weloverwogen selectie van gedragsveranderingstechnieken.............................................12
1.3.2 De empirische cyclus............................................................................................................12
1.3.3 Logopedische/audiologische vertaling.................................................................................13
1.4 Stroomdiagram van het audiologisch- en logopedisch-therapeutisch proces............................14
2. De therapeut cliënt-relatie...............................................................................................................15
2.1 Een definitie................................................................................................................................15
2.2. Belang van een goede therapeut-cliëntrelatie...........................................................................15
2.3 Kenmerken van goede therapeut-cliëntrelatie...........................................................................15
2.3.2 Essentiële kenmerken en attitudes van doeltreffende therapeuten....................................15
2.4 Therapeutische noodzakelijke vaardigheden..............................................................................16
2.5 De therapeut-cliëntrelatie ontwikkelt doorheen actieve samenwerking...................................16
2.6 Therapeutische rollen (4)............................................................................................................17
3. Basisprincipes van leren...................................................................................................................17
3.1 Operant leren en operant gedrag...............................................................................................18
3.1.1 Herkennen van situaties die iets kunnen opleveren: uitlokkende prikkels..........................18
, 3.1.2 Operant gedrag: doelgerichte handeling.............................................................................18
3.1.3 Probleemgedrag..................................................................................................................19
3.1.4 De gedragsgevolgen: bekrachtiging en bestraffing..............................................................19
3.2 Respondent leren en respondent gedrag...................................................................................21
3.2.1 Neutrale en betekenisvolle prikkels.....................................................................................21
3.2.2 Betekenis en betekenistoekenning......................................................................................22
3.2.3 Twee soorten relaties tussen prikkel en betekenis: verwachting en verwijzing..................22
3.2.4 Het respondente gedrag: emotie.........................................................................................22
3.3 Operant en respondent leren als twee zijden van één medaille: een eenvoudig gedragsschema
..........................................................................................................................................................23
3.4 Associatief leren op vier manieren.............................................................................................24
3.5 De sociaal-cognitieve theorie (Bandura).....................................................................................24
3.5.1 Rol van cognities..................................................................................................................24
3.5.2 Resultaatsverwachting en self-efficacy................................................................................25
3.5.3 Modelleren: leren naar voorbeeld.......................................................................................26
3.5.4 Zelfregulering.......................................................................................................................27
3.6 Het transtheoretisch model van gedragsverandering (TTM)/ Stages of change model..............28
3.6.1 Veranderbereidheid: hoe bereid ben ik om dingen te veranderen bij mezelf?...................28
3.6.2 De fasen van gedragsverandering/motivatiestadia/stadia van verandering...........................29
3.6.3 Veranderingsprocessen en -strategieën..............................................................................30
3.6.4 Therapeutische aanbevelingen............................................................................................30
4. Kritisch nadenken en evidence-based (be)handelen........................................................................31
4.1 Kritisch nadenken.......................................................................................................................31
4.1.1 Wat is kritisch nadenken?....................................................................................................31
4.1.2 3 basiscomponenten van kritisch nadenken........................................................................32
4.1.3 Veelvoorkomende denkfouten............................................................................................32
4.1.4 Leren kritisch nadenken.......................................................................................................33
4.2 Evidence based handelen...........................................................................................................33
4.2.1 Doeltreffendheid, doelmatigheid en efficiëntie...................................................................34
4.2.2 Wat is evidence based handelen?........................................................................................34
4.2.3 Evidence-based handelen is ook een attitude.....................................................................35
4.2.4 Fasen/stappen van evidence-based handelen.....................................................................35
4.3 Kritisch nadenken over evidence-based handelen.....................................................................36
4.3.1 Omgaan met kennis: de hiërarchie van wetenschappelijk bewijs........................................36
4.3.2 Relativiteit van de evidentiehiërarchie................................................................................36
4.4 Evidence-based handelen in de logopedie en de audiologie......................................................36
2
,5. Aanmelding en therapeutische relatievorming................................................................................37
5.1 Het eerste contact: de aanmelding.............................................................................................37
5.1.1 De aanmelding praktisch.....................................................................................................37
5.1.2 Een eerste beeld van de hulpvraag......................................................................................37
5.1.3 Over wie, door wie en hoe wordt de hulpvraag gesteld......................................................37
5.1.4 Het plannen van de 1ste bijeenkomst...................................................................................38
5.2 Therapeutische relatievorming...................................................................................................38
5.2.1 Aanvang van de therapeutische relatievorming/verloop vh begin......................................38
5.2.2 Verdere ontwikkeling van de therapeutische relatie...........................................................38
5.2.3 Wat doen indien kwaliteit van de werkrelatie ondermaats is..............................................38
6. Probleeminventarisatie: vragen, observeren en meten...................................................................39
6.1 Informatie verzamelen door middel van vragen.........................................................................39
6.1.1 Inhoud van het vraaggesprek...............................................................................................39
6.1.2 De vorm van de vragen........................................................................................................39
6.1.3 De manier waarop de vragen worden aangeboden.............................................................40
6.1.4 Wie beantwoordt de vragen?..............................................................................................41
6.2 Observatie..................................................................................................................................41
6.2.1 Begripsomschrijving.............................................................................................................41
6.2.2 Soorten observatiemethoden..............................................................................................42
6.2.3 Observatiehulpmiddelen.....................................................................................................43
6.2.4 Observatieplan opstellen.....................................................................................................43
6.2.5 Factoren die het beeld van de observator kunnen vertroebelen (valkuilen).......................44
6.3 Metingen....................................................................................................................................45
6.4 De kwaliteit van de verzamelde gegevens: betrouwbaarheid en validiteit................................45
6.4.1 Betrouwbaarheid.................................................................................................................45
6.4.2 Validiteit..............................................................................................................................46
7. Probleemanalyse: casusconceptualisatie en gedragsanalyse...........................................................47
7.1 Casusconceptualisatie/probleemsamenhang.............................................................................47
7.1.1 Wat is casusconceptualisatie?.............................................................................................47
7.1.2 Wanneer een casusconceptualisatie opstellen?..................................................................48
7.1.3 Stappenplan voor de probleemsamenhang.........................................................................48
7.1.4 Het hypothetische karakter van de probleemsamenhang...................................................48
7.1.5 Het dynamische karakter van de probleemsamenhang.......................................................49
7.1.6 De probleemsamenhang als toetsend communicatiehulpmiddel........................................49
7.2 Gedragsanalyse...........................................................................................................................49
7.2.1 Wat is gedragsanalyse?........................................................................................................49
3
, 7.2.2 Wanneer gedragsanalyse uitvoeren?..................................................................................49
7.2.3 Stappenplan voor het maken van gedragsanalyse...............................................................49
8. Diagnostiek.......................................................................................................................................50
8.1 Classificerende diagnose vs. verklarende diagnose....................................................................50
8.2 Onderdelen van een verklarende diagnose................................................................................50
8.3 Verklarende diagnose vs. diagnostisch verslag...........................................................................51
1.Logopedie & audiologie: cliëntgerichte
toegepaste gedragswetenschappen
1.1 Cliëntgerichte logopedie en audiologie
Visie meer cliënt- en participatiegericht
4
