Hoofdstuk 1: Bankbedrijf en management van kredietinstellingen
1 Rol van banken in financiële intermediatie
▪ Banken hebben voornaamste plaats onder financiële tussenpersonen in proces van indirecte
financiering, dat bestaat uit transformatie van activa en passiva uit het internaliseren van risico’s
via de eigen kapitaalbasis
▪ Traditioneel lag de klemtoon op liquiditeitsdiensten die zij verlenen langs passiefzijde van de balans
▪ Hun cruciale rol in het betalingssysteem door productie van geld staat daarbij voorop
▪ Tegenwoordig spitst economische analyse de aandacht meer toe op de actiefzijde van hun balans
1.1 Uitgangspunt: de balans
Activa Passiva
Reële activa Kapitaal
Kasgelden Achtergestelde schulden
Leningen aan bedrijven Zichtdeposito’s
Leningen aan particulieren Termijn – en spaardeposito’s
Portefeuille overheidseffecten Depositocertificaten
Portefeuille aandelen Kasbons en andere effecten
Interbankenvorderingen Interbankenschulden
▪ Deposito – instellingen
₋ Hun core – business is het inzamelen van deposito’s en toestaan van leningen
₋ Aan de kant van de bronnen van middelen overwegen de retaildeposito’s van kleine spaarders
₋ Bij de aanwending van middelen verstrekken zij kredieten aan vele ontleners, vooral aan kleine
en middelgrote ondernemingen, maar ook aan de overheid
₋ Het inkomen van deze verrichtingen wordt opgebouwd door de rentemarge
Rentemarge is het verschil tussen de debetrente en de creditrente
Debetrente = rente die op kredieten verworven wordt
Creditrente = rente die aan depositohouders betaald wordt
₋ Onder deposito – instellingen vallen de volgende banken:
Commerciële banken
Investeringsbanken
Gemengde banken
▪ Commerciële banken
₋ Commerciële banken die gericht zijn op kredieten aan ondernemingen of spaarbanken die
vooral aan particulieren hypothecaire kredieten toestaan
₋ In België zijn er 4 grote commerciële banken: BNP Paribas Fortis, KBC, ING en Belfius
▪ Investeringsbanken
₋ Zamelen geen deposito’s in
₋ Ze investeren in schuldeffecten en in nieuwe aandelenemissies
▪ Gemengde of universele banken
₋ Combineren het traditionele commerciële bankieren met het investeringsbankieren
1
,1.2 De bank als deposito – en kredietinstelling
1.2.1 Unieke rol?
▪ De bank verleent financiële diensten in de vorm van:
₋ Liquiditeit
Bank beantwoordt aan vraag naar liquiditeit van spaarders door deposito’s te verstrekken
Nochtans kunnen liquiditeitsdiensten ook verkregen worden van andere financiële
tussenpersonen zoals geldmarktfondsen en kredietmaatschappijen
₋ Informatie
Banken verschaffen ook specifieke informatiediensten
Zij verzamelen private informatie die niet beschikbaar is voor individuele spaarders
Zij monitoren en disciplineren ontleners
₋ Risicodeling
Bank verschaft ook risicodelende diensten door spaarders toe te laten via depositovorming
een gediversifieerde portefeuille aan leningen aan te houden
▪ De combinatie van deze functies van liquiditeitstransformatie, gedelegeerde monitoring en
risicodiversificatie van kredieten biedt een aantal voordelen aan depositohouders. Zij genieten van
vermindering van risico dankzij diversificatie in de kredietportefeuille en tegelijk van de hogere
opbrengsten door indirecte participatie in langetermijnbeleggingen.
Liquiditeit Risico
Traditionele
banken
Deposito’s Leningen
Informatie
1.2.2 Geld – en liquiditeitscreatie
▪ Banken creëren door het inzamelen van deposito’s het meest liquide actief, oftewel geld
▪ Risicotransformatiefunctie
₋ De actiefzijde van de balans die traditioneel minder aandacht genoot, treedt meer op de
voorgrond door de analyse van de risicotransformatiefunctie
₋ Banken zetten primaire activa in secundaire activa
₋ Banken zetten geld van beleggers om in bankkredieten, ofwel secundaire activa van bank zelf
▪ Tijds – en liquiditeitstransformatie
₋ Ondernemingen hebben nood aan langetermijnfinanciering
₋ Spaarders hebben nood aan kortermijnfinanciering
₋ Omwille van onvoorziene en niet te voorziene gebeurtenissen is vraag naar flexibiliteit die aan
deze fundamentele onzekerheid tegemoetkomt en toelaat nieuwe informatie uit te baten
Liquide activa, in het bijzonder geld, zijn daarvoor geschikte instrumenten
₋ Bankindustrie komt tussen beide als intermediair om looptijd van deposito’s te transformeren
₋ Verzekering tegen liquiditeitsschokken of illiquiditeit
Banken verstrekken verzekering tegen liquiditeitsschokken in proces van tijdstransformatie
Banken verstrekken verzekering tegen risico van illiquiditeit
₋ Management van liquiditeiten is belangrijke opdracht van de banken
Om deze verzekeringsfunctie met betrekking tot liquiditeit te kunnen vervullen, moeten
banken voldoende reserves aanhouden
2
,1.2.3 Informatieproductie en gedelegeerde monitoring
▪ Banken hebben de cruciale rol om het asymmetrische informatieprobleem op te lossen
₋ Aan de zijde van de verplichtingen van de bank hebben spaarders nood aan een hoge mate van
liquiditeit en vragen daarom kortetermijnactiva
₋ Aan de actiefkant verkiezen de ontleners doorgaans langere termijnen omdat stabiliteit nodig
is voor hun investeringen
▪ Banken zijn in staat deze informatie – assymetrieën op te lossen
₋ Zij kunnen de verliezen als gevolg van averechtse selectie en moreel risico vermijden dankzij
hun bekwaamheid in het screenen en monitoren van ontleners
▪ Gedelegeerde monitoren
₋ Asymmetrische informatie houdt voordeel in voor financiële instellingen die optreden als
gedelegeerde monitoren. Voordelen van gedelegeerde monitoren:
De individuele opvolging van leningen door elke geldschieter leidt tot hoge toezichtkosten
Een tussenpersoon die dankzij zijn specialisatie geniet van schaalvoordelen kan op een
efficiëntere wijze toezicht uitoefenen
1.2.4 Afdwingbaarheid van schuldcontracten en relatiebankieren
▪ Opvolgen en afdwingen van schuldcontracten tussen ontleners en geldschieters
₋ Niet eenvoudig
₋ Brengt kosten met zich mee
De uitvoering van schuldcontracten ligt immers in de toekomst
Daardoor zijn die contracten onvolledig en bevatten zij vaak impliciete componenten
▪ Relatiebankieren
₋ Langetermijnrelatie met ontleners
Bankinstellingen kunnen beter een langetermijnrelatie met ontleners opbouwen. In dit
relatiebankieren ontwikkelen banken een bijzondere en geprivilegieerde relatie met
investeerders door substantieel en voor een lange periode deel te nemen aan de
financiering van investeringsprojecten
₋ Biedt informatievoordelen
Jaar na jaar kan bank toezicht houden en resultaten vergelijken, zodat betere informatie
over de onderneming opgebouwd wordt
Relatiebankieren kan efficiënt zijn door reductie van transactiekosten verbonden aan het
screenen en monitoren van investeringsprojecten
₋ Financiële instelling kan dreigen kredietrelatie te stoppen
Aangezien instelling toegang heeft tot strategische informatie over investeringsprojecten,
kan het afbreken van kredietrelatie een verlies aan vertrouwen in terugbetalingscapaciteit
van ontlener signaleren aan de rest van financiële sector
₋ Nadeel: Locked in bij een bepaalde bank
Wanneer een onderneming dus locked in raakt met een bank, wordt het moeilijk voor hen
om elders kredieten te bekomen
Als gevolg van het stigma – effect worden overschakelingskosten naar andere bank groot
₋ Voordeel: relatie met een huisbank
Relatiebankieren kan voor ontleners voordelen van commitment inhouden in relatie van
langetermijnfinanciering
Het verzekert onderneming tegen fluctuerende liquiditeitsbehoeften en vergemakkelijkt
financiering van investeringen op lange termijn
Onderneming kan zo voordeel halen uit financiering bij huisbank waarmee een exclusieve
financieringsrelatie bestaat
3
, 2 Management van kredietinstellingen
Financiële intermediairs verlenen liquiditeit, risicodelende en informatiediensten in het proces van
activatransformatie. Zij streven ernaar winst te maken door passiva met een combinatie van
kenmerken van liquiditeit, risico en opbrengst te verkopen en deze te gebruiken voor de aankoop van
activa met andere kenmerken van liquiditeit, risico en opbrengst.
2.1 Liquiditeit en de rol van reserves
2.1.1 Deposito’s, reservevorming en krediet
A. Bankbriefjes gedeponeerd op zichtrekening
₋ Veronderstel dat iemand bankbriefje van 100 EUR deponeert op zichtrekening bij bank A
₋ Hij verwerft een zichtdeposito van 100 EUR bij deze bank
₋ Dit verschijnt als een depositoverrichting op de passiefzijde van balans van bank
₋ Bank bergt bankbriefje van 100 EUR op in haar geldkoffers, wat op actiefzijde van balans verschijnt
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Bankbriefjes of reserves 100 Zichtdeposito 100
B. Cheque uitgeschreven door bank B gedeponeerd op zichtrekening
₋ Omdat bankbriefjes in geldkoffer deel uitmaken van reserves, kan bank ze ook boeken als reserves
₋ Een initieel deposito van 100 EUR leidt tot een even grote toename van de reserves
₋ Het proces van reservevorming verloopt iets ingewikkelder wanneer in plaats van bankbriefje van
100 EUR een cheque van 100 EUR wordt uitgeschreven op bank B, gedeponeerd wordt bij bank A
₋ Wordt initieel geboekt als te innen vordering op bank B in balans van bank A
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Te innen cheque op bank B 100 Zichtdeposito 100
C. Na inning cheque
₋ Bank A int niet rechtstreeks 100 EUR in bankbriefjes bij bank B, want verrekening via centrale bank
₋ Reservevorming gebeurt via omweg
₋ Bank A deponeert de cheque van 100 EUR bij centrale bank die de fondsen in bij bank B
₋ Dat gebeurt door afboeking op reserverekening die bank B aanhoudt bij centrale bank
₋ Tegelijk wordt reserverekening van bank A bij centrale bank voor hetzelfde bedrag gecrediteerd
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Reserves 100 Zichtdeposito 100
D. Kasreservecoëfficiënt 10%
₋ Wanneer deposito’s zijn toegenomen kan bank A haar balans herschikken om winst te maken
₋ Bank haalt immers geen inkomen uit bijkomende deposito van 100 EUR zolang zij middelen volledig
aanhoudt in vorm van reserves die geen rente opleveren
₋ Deel van middelen moet zij in reserves houden om eventuele geldopvragingen aan te kunnen
₋ Veronderstel dat 10% volstaat als kasreservecoëfficiënt
₋ Reserves worden opgesplitst in 10 EUR reserves en 90 EUR surplusreserves
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Benodigde reserves 100 Zichtdeposito 100
Surplusreserves 90
4
1 Rol van banken in financiële intermediatie
▪ Banken hebben voornaamste plaats onder financiële tussenpersonen in proces van indirecte
financiering, dat bestaat uit transformatie van activa en passiva uit het internaliseren van risico’s
via de eigen kapitaalbasis
▪ Traditioneel lag de klemtoon op liquiditeitsdiensten die zij verlenen langs passiefzijde van de balans
▪ Hun cruciale rol in het betalingssysteem door productie van geld staat daarbij voorop
▪ Tegenwoordig spitst economische analyse de aandacht meer toe op de actiefzijde van hun balans
1.1 Uitgangspunt: de balans
Activa Passiva
Reële activa Kapitaal
Kasgelden Achtergestelde schulden
Leningen aan bedrijven Zichtdeposito’s
Leningen aan particulieren Termijn – en spaardeposito’s
Portefeuille overheidseffecten Depositocertificaten
Portefeuille aandelen Kasbons en andere effecten
Interbankenvorderingen Interbankenschulden
▪ Deposito – instellingen
₋ Hun core – business is het inzamelen van deposito’s en toestaan van leningen
₋ Aan de kant van de bronnen van middelen overwegen de retaildeposito’s van kleine spaarders
₋ Bij de aanwending van middelen verstrekken zij kredieten aan vele ontleners, vooral aan kleine
en middelgrote ondernemingen, maar ook aan de overheid
₋ Het inkomen van deze verrichtingen wordt opgebouwd door de rentemarge
Rentemarge is het verschil tussen de debetrente en de creditrente
Debetrente = rente die op kredieten verworven wordt
Creditrente = rente die aan depositohouders betaald wordt
₋ Onder deposito – instellingen vallen de volgende banken:
Commerciële banken
Investeringsbanken
Gemengde banken
▪ Commerciële banken
₋ Commerciële banken die gericht zijn op kredieten aan ondernemingen of spaarbanken die
vooral aan particulieren hypothecaire kredieten toestaan
₋ In België zijn er 4 grote commerciële banken: BNP Paribas Fortis, KBC, ING en Belfius
▪ Investeringsbanken
₋ Zamelen geen deposito’s in
₋ Ze investeren in schuldeffecten en in nieuwe aandelenemissies
▪ Gemengde of universele banken
₋ Combineren het traditionele commerciële bankieren met het investeringsbankieren
1
,1.2 De bank als deposito – en kredietinstelling
1.2.1 Unieke rol?
▪ De bank verleent financiële diensten in de vorm van:
₋ Liquiditeit
Bank beantwoordt aan vraag naar liquiditeit van spaarders door deposito’s te verstrekken
Nochtans kunnen liquiditeitsdiensten ook verkregen worden van andere financiële
tussenpersonen zoals geldmarktfondsen en kredietmaatschappijen
₋ Informatie
Banken verschaffen ook specifieke informatiediensten
Zij verzamelen private informatie die niet beschikbaar is voor individuele spaarders
Zij monitoren en disciplineren ontleners
₋ Risicodeling
Bank verschaft ook risicodelende diensten door spaarders toe te laten via depositovorming
een gediversifieerde portefeuille aan leningen aan te houden
▪ De combinatie van deze functies van liquiditeitstransformatie, gedelegeerde monitoring en
risicodiversificatie van kredieten biedt een aantal voordelen aan depositohouders. Zij genieten van
vermindering van risico dankzij diversificatie in de kredietportefeuille en tegelijk van de hogere
opbrengsten door indirecte participatie in langetermijnbeleggingen.
Liquiditeit Risico
Traditionele
banken
Deposito’s Leningen
Informatie
1.2.2 Geld – en liquiditeitscreatie
▪ Banken creëren door het inzamelen van deposito’s het meest liquide actief, oftewel geld
▪ Risicotransformatiefunctie
₋ De actiefzijde van de balans die traditioneel minder aandacht genoot, treedt meer op de
voorgrond door de analyse van de risicotransformatiefunctie
₋ Banken zetten primaire activa in secundaire activa
₋ Banken zetten geld van beleggers om in bankkredieten, ofwel secundaire activa van bank zelf
▪ Tijds – en liquiditeitstransformatie
₋ Ondernemingen hebben nood aan langetermijnfinanciering
₋ Spaarders hebben nood aan kortermijnfinanciering
₋ Omwille van onvoorziene en niet te voorziene gebeurtenissen is vraag naar flexibiliteit die aan
deze fundamentele onzekerheid tegemoetkomt en toelaat nieuwe informatie uit te baten
Liquide activa, in het bijzonder geld, zijn daarvoor geschikte instrumenten
₋ Bankindustrie komt tussen beide als intermediair om looptijd van deposito’s te transformeren
₋ Verzekering tegen liquiditeitsschokken of illiquiditeit
Banken verstrekken verzekering tegen liquiditeitsschokken in proces van tijdstransformatie
Banken verstrekken verzekering tegen risico van illiquiditeit
₋ Management van liquiditeiten is belangrijke opdracht van de banken
Om deze verzekeringsfunctie met betrekking tot liquiditeit te kunnen vervullen, moeten
banken voldoende reserves aanhouden
2
,1.2.3 Informatieproductie en gedelegeerde monitoring
▪ Banken hebben de cruciale rol om het asymmetrische informatieprobleem op te lossen
₋ Aan de zijde van de verplichtingen van de bank hebben spaarders nood aan een hoge mate van
liquiditeit en vragen daarom kortetermijnactiva
₋ Aan de actiefkant verkiezen de ontleners doorgaans langere termijnen omdat stabiliteit nodig
is voor hun investeringen
▪ Banken zijn in staat deze informatie – assymetrieën op te lossen
₋ Zij kunnen de verliezen als gevolg van averechtse selectie en moreel risico vermijden dankzij
hun bekwaamheid in het screenen en monitoren van ontleners
▪ Gedelegeerde monitoren
₋ Asymmetrische informatie houdt voordeel in voor financiële instellingen die optreden als
gedelegeerde monitoren. Voordelen van gedelegeerde monitoren:
De individuele opvolging van leningen door elke geldschieter leidt tot hoge toezichtkosten
Een tussenpersoon die dankzij zijn specialisatie geniet van schaalvoordelen kan op een
efficiëntere wijze toezicht uitoefenen
1.2.4 Afdwingbaarheid van schuldcontracten en relatiebankieren
▪ Opvolgen en afdwingen van schuldcontracten tussen ontleners en geldschieters
₋ Niet eenvoudig
₋ Brengt kosten met zich mee
De uitvoering van schuldcontracten ligt immers in de toekomst
Daardoor zijn die contracten onvolledig en bevatten zij vaak impliciete componenten
▪ Relatiebankieren
₋ Langetermijnrelatie met ontleners
Bankinstellingen kunnen beter een langetermijnrelatie met ontleners opbouwen. In dit
relatiebankieren ontwikkelen banken een bijzondere en geprivilegieerde relatie met
investeerders door substantieel en voor een lange periode deel te nemen aan de
financiering van investeringsprojecten
₋ Biedt informatievoordelen
Jaar na jaar kan bank toezicht houden en resultaten vergelijken, zodat betere informatie
over de onderneming opgebouwd wordt
Relatiebankieren kan efficiënt zijn door reductie van transactiekosten verbonden aan het
screenen en monitoren van investeringsprojecten
₋ Financiële instelling kan dreigen kredietrelatie te stoppen
Aangezien instelling toegang heeft tot strategische informatie over investeringsprojecten,
kan het afbreken van kredietrelatie een verlies aan vertrouwen in terugbetalingscapaciteit
van ontlener signaleren aan de rest van financiële sector
₋ Nadeel: Locked in bij een bepaalde bank
Wanneer een onderneming dus locked in raakt met een bank, wordt het moeilijk voor hen
om elders kredieten te bekomen
Als gevolg van het stigma – effect worden overschakelingskosten naar andere bank groot
₋ Voordeel: relatie met een huisbank
Relatiebankieren kan voor ontleners voordelen van commitment inhouden in relatie van
langetermijnfinanciering
Het verzekert onderneming tegen fluctuerende liquiditeitsbehoeften en vergemakkelijkt
financiering van investeringen op lange termijn
Onderneming kan zo voordeel halen uit financiering bij huisbank waarmee een exclusieve
financieringsrelatie bestaat
3
, 2 Management van kredietinstellingen
Financiële intermediairs verlenen liquiditeit, risicodelende en informatiediensten in het proces van
activatransformatie. Zij streven ernaar winst te maken door passiva met een combinatie van
kenmerken van liquiditeit, risico en opbrengst te verkopen en deze te gebruiken voor de aankoop van
activa met andere kenmerken van liquiditeit, risico en opbrengst.
2.1 Liquiditeit en de rol van reserves
2.1.1 Deposito’s, reservevorming en krediet
A. Bankbriefjes gedeponeerd op zichtrekening
₋ Veronderstel dat iemand bankbriefje van 100 EUR deponeert op zichtrekening bij bank A
₋ Hij verwerft een zichtdeposito van 100 EUR bij deze bank
₋ Dit verschijnt als een depositoverrichting op de passiefzijde van balans van bank
₋ Bank bergt bankbriefje van 100 EUR op in haar geldkoffers, wat op actiefzijde van balans verschijnt
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Bankbriefjes of reserves 100 Zichtdeposito 100
B. Cheque uitgeschreven door bank B gedeponeerd op zichtrekening
₋ Omdat bankbriefjes in geldkoffer deel uitmaken van reserves, kan bank ze ook boeken als reserves
₋ Een initieel deposito van 100 EUR leidt tot een even grote toename van de reserves
₋ Het proces van reservevorming verloopt iets ingewikkelder wanneer in plaats van bankbriefje van
100 EUR een cheque van 100 EUR wordt uitgeschreven op bank B, gedeponeerd wordt bij bank A
₋ Wordt initieel geboekt als te innen vordering op bank B in balans van bank A
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Te innen cheque op bank B 100 Zichtdeposito 100
C. Na inning cheque
₋ Bank A int niet rechtstreeks 100 EUR in bankbriefjes bij bank B, want verrekening via centrale bank
₋ Reservevorming gebeurt via omweg
₋ Bank A deponeert de cheque van 100 EUR bij centrale bank die de fondsen in bij bank B
₋ Dat gebeurt door afboeking op reserverekening die bank B aanhoudt bij centrale bank
₋ Tegelijk wordt reserverekening van bank A bij centrale bank voor hetzelfde bedrag gecrediteerd
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Reserves 100 Zichtdeposito 100
D. Kasreservecoëfficiënt 10%
₋ Wanneer deposito’s zijn toegenomen kan bank A haar balans herschikken om winst te maken
₋ Bank haalt immers geen inkomen uit bijkomende deposito van 100 EUR zolang zij middelen volledig
aanhoudt in vorm van reserves die geen rente opleveren
₋ Deel van middelen moet zij in reserves houden om eventuele geldopvragingen aan te kunnen
₋ Veronderstel dat 10% volstaat als kasreservecoëfficiënt
₋ Reserves worden opgesplitst in 10 EUR reserves en 90 EUR surplusreserves
Activa Balans bank A (in EUR) Passiva
Benodigde reserves 100 Zichtdeposito 100
Surplusreserves 90
4
